Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликован регьбервилик кваз туристар кьабулуниз гьазур жезвай гьал веревирдна. И месэла талукь министрри республикада туризмдин инфраструктура гзаф хьун, объектар истемишзавай къайдадиз гъун патал гьихьтин серенжемар кьабулзаватIа ва улакьрин рекьер туькIуьрзавай гьалдикай лагьана. Республикадин Кьили рикIел хкана хьи, туристрин кьадар гзаф хьуни бизнес вилик тухузва, кIвалахдай алава чкаяр арадал гъизва ва региондин бюджетдиз къвезвай пуларин кьадарни артухарзава.
«Алатай йисуз республикадиз кьве миллиондив агакьна инсанар атана. Чун ихьтин гьалдал рази хьунихъ галаз сад хьиз, туристрин кьадар мадни артухарун патал алахъна кIанда. И кар патал региондин имидж хъсан патахъай хкаждай ва мугьманриз яшайишдин къулайвилер арадал гъидай шартIарни лазим я», — къейдна регьберди.
Сергей Меликова республикадиз къвезвай мугьманрин, ял ядай кIвалерин, туристриз ийизвай къуллугърин кьадар артух жезвайди, рекьер къайдадиз гъизвайди къейдна. Гьа са вахтунда ада туристрин хатасузвал хуьн таъминарунал, гьуьлуьн къерехра ял язавайбурун ва мугьманханайрин кьадарни гзафарна кIанзавайдал фикир желбна.
Региондин туризмдин министерстводин делилралди, 2024-йисуз Дагъустанда мугьманханайрин ва ял ядай кIвалерин кьадар пуд сеферда артух хьана. Республикадин номерный фонд 10,5 агъзурдалай 12,3 агъзурдал кьван агакьна. Эмин Мерданова хабар гайивал, Дагъустанда 2022-йисалай туризмдин хел вилик тухун патал чкадал кьил кутазвай мярекатрин тереф хуьзвай программа кардик кутунва. Пуд йисуз шегьерра ва районра и программадик акатай 27 проектдиз 170 миллион манат субсидияр гана. Амма, министрди къейд авурвал, объектар авай гьал разивал ийиз жедайди туш.
Гъилевай йисуз районра, шегьерра туризмдин хел вилик кутазвайбуруз республикадин бюджетдай 60 миллион манат чара ийида. Абурулай арзаяр вацран эхирдалди кьабулзава.
«Туризм ва мугьманпересвилин индустрия» милли проект уьмуьрдиз кечирмишиз эгечIай пуд йисан къене республикада 87 арза кьабулна ва и крар патал 1,5 миллиард манат чара авуна. ИкI, шаз 478 номердин модулдин объектриз талукь 9 проект кардик кутуна. Идалай гъейри, Россиядин экономика вилик тухунин министерстводиз карчийрин 35 арза (2,5 миллиард манатдин субсидияр къачун патал) рекье тунва. Вири проектрин умуми къимет 6 миллиард манат я.
Туристрин тIвар акъатнавай объектрал фенвай рекьер ремонтзавай гьалдикай региондин транспортдин министерстводин регьбер Жанбулат Салавова лагьана. Адан гафаралди, 2024-йисуз цIийи рекьер туькIуьруниз ва куьгьнебур ремонт хъувуниз 1,3 миллиард манат пул харжна. 14 участокда кIвалахар акьалтIарнава, пуд проектдал кIвалахар и мукьвара куьтягьда.
Алатай йисан туристрин кьилин объектрик акатна: Дербент шегьердиз гьахь тавуна, къерехдай фидай рехъ; «Дылым — Иманалиросо» рекьин участок цIийикIа туькIуьр хъувун; Хебдадай Къахибдиз фидай рекье Авар Къайсу вацIал муьгъ эцигун; «Гунибдин шегьре — Вантляшевдин гирве» ва «Буйнакск — Къизилюрт» рекьер ремонт авун; «Урма-Губден» шегьредин са участок ремонт авун.
Мярекатдал туризмдин хилез талукь карчийрин кIвалах дуьздал акъудунин месэлани гьялна. Дагъустандин Кьили къейд авурвал, и жигьетдай хейлин кIвалах тухванва. Нетижада чинеба кIвалахзавай карчийрин кьадар тIимил хьанва. Туристрин объектар террористрин гьерекатрикай хуьниз талукь месэладални фикир желбна.
Талукь министрди рикIел хкайвал, 2025-йисан 1-мартдилай туристрин операторрал, беледрал ва абур фин-хтунал регионди гуьзчивал тухузва. Дагъустандин 19 шегьерда ва районда, хуьрерин 150 администрацийра туристрин налог кардик кутунва.
ЦIийи налог алай йисан 1-январдилай къачузва. Адан кьадар 1 процентдиз барабар я. Суткада — 100 манат. Алай вахтунда и налог 6 шегьерда, 13 районда ва 150 хуьре къачузва. Ам мугьманханайрин, ял ядай базайрин ва санаторийрин иесийривай къачузва.
Дагъустандин регьберди и кардин тереф хвена. КIватI хьайи такьатар туристриз къулай шартIар тешкилуниз ва аваданламишуниз харжда.
Хийир Эмиров
