Уьмуьр ачух тавур ктаб хьиз я заз. Гьар йикъа виливни­ хуьн тавур цIийи ксар, крар, вакъиаяр вилик гъида.­

Ингье вичи саки 50 йис идалай вилик чахъ галаз ДГУ-дин филологиядин факультетда кIелай, гила Дагъустандин государстводин техуниверситетда студентриз дерин чирвилер ва михьи ахлакьдин тербия гузвай философиядин илимрин  кандидат, кафедрадин доцент  Гуьлжагьан  Къагьировна  Къазибегова (рушвилин фамилия Жаруллаева) гьалтайла (ам вич чи редакциядиз атанвай), дугъриданни, заз жувни са шумуд йисан жегьил хъхьайди хьиз хьана. Суьгьбетралди, рикIел хкунралди чна чи  жегьилвилин йисариз сиягьатна.

— Чна квелай кьве йисан гуьгъуьнал алаз кIелзавай. Гьавиляй зи рикIел куьн, газетда кIвалахзавай гьунарлу журналист Даир Бейбалаевни, маса ксарни хъсандиз алама. Библиотекайра чун санал хьайибур я…

— Филологиядин факультет хкя­гъунин сир вуч тир? — суал гузва за, Гуьл­жагьанан алимвилин рекьин эвел жуваз ачухун паталди.

— Зи дидени, бубани муаллимар тир. Гьайиф, диде фад къакъатна. Зун 6 йиса авай аял яз, кьисметдиз а бедбахтвал атана.

— Рагьметрай вичиз, куьн сагърай, — пайзава за мугьмандин гъамлувал. — Ам­ма заз вун, хъартасви ханум, викIегь руш яз акурди я. Студентрин мярекатрал, комсомолрин собранийрал…

— Дугъриданни, дидедилай агакьай ирс хьиз я заз. Бубади зак дикъетлувилин, гьар затIуниз къимет гунин, суалрай­, кичIе тахьана, кьил акъудунин гьевес кутурдал шак алач. И кардиз мад са кас ше­рик хьана. За 6-классда кIелдай­ла, чиниз, Агъа Хъартасрин школадиз, цIийи муаллим атана: урус ва дидед чIаларай тарсар гуз, гилан чIехи алим, машгьур писатель, общественно-политический деятель Къурбан Халикьович Акимов. Ада чун, классдин вири аялар, литературадин эсерар яратмишиз вердишарна, цлан газетар акъудна… Зани хейлин за­тIар кхьена. Сифте шиир чIимчIир нуькIре­кай тир. Аялриз ам акьван бегенмиш хьанай хьи, зални “ЧIимчIир” лакIаб акьалтнай…

Литературадал, чIалал рикI алайвиляй, юкьван школа акьалтIариз, чIехи буба (дидедин рекьяй) Шихмегьамедани зи буба Къагьира зун Огнидин рушарин интернатдик кутуна. Ина зи бахт, ба­жарагъ генани ачух хьана. Георгий Алексеевич Малкин, Вера Михайловна Малкина, Гьуьсейн Шамсудинович, Софья Устархановна хьтин тIвар-ван авай муаллимри тарсар гана заз.

1967-йисуз зун чи кьилин вуздиз гьахьна. Анин муаллимар, тербиячияр, шартIар, мумкинвилер мад ваз залайни хъсандиз чида. Чи рикI алай муаллим, профессор Гьажи Гьуьсейнович Гашарова, гуьгъуьнлай илимрин доктор Салигь Шабанович Муслимова, масабуру зак кутур руьгь…

Филологдин образование къачунихъ галаз санал за Марксизмдин-Ленинизмдин университетни акьалтIарна. И  карди заз философиядиз, политологиядиз, социологиядиз сиягьатдай, жува-жув ахта­рмишдай мумкинвал гана. А чIавуз “Жегьилрин ахлакьда илимдин фагьум-фикирдин (мировоззренидин) бинеяр арадал атун” темадай  кхьей доклад гваз за Моск­вада кьиле фейи вузрин уртах илимдин конференцияда иштиракна. За кьатIузвай­вал, философиядиз гьахьунин сифте камарни гьа чIавалай башламишна.

— Гьар са сирдиз сифтегьан себебар жезвайди я. Булах-стIалрикай, вацIар-булахрикай арадал къвезвайди хьиз…

— Зи фагьум-фикир арадал атуниз а чIавуз комсомолдин тешкилатра авур кIва­­­­лахрини таъсирна. Филфак акьал­тIа­­­рай закай а чIаван Махачкаладин алиш­веришдинни кулинариядин училищедин муаллим хьана. Ина за комсомолдин, профсоюздин, партийный тешкилатра жавабдар кIвалахар тамамарна­. Идахъ галаз сад хьиз, Советрин алиш­веришдиз физвай жегьилриз “Алишверишда кIва­лахзавай пешекардин этика ва психология” предметдай тарсарни га­на. Ленинградда, Советрин алишверишдин институтда, махсус курсарни куьтягьна. Куьрелди, кьисметди ва шар­тIари закай гьакI этикадинни психология­дин муаллим ваъ, философиядин бинейра жув  ахтармишзавай ва жегьилрик намусдин ерияр кутаз алакьзавай пешекар авуна! 1993-йисуз “РФ-дин профтехобразованидин отличник” лагьай гьуьрметдин тIвар ва знак гана заз.

Амма “перестройкади”, виринра хьиз, за кIвалахзавай училищедани дегишвилер туна. Адакай РД-дин Гьукуматдин бизнесколледж хьана. За гьанани кIвалах давамарна. Социалогиядайни этикадай, политологиядайни психологиядай лекцияр кIелна. Гьа са вахтунда илимдални маш­гъул хьана. Кьилинбур яз чи цIийи шартIара инсанри чпи-чеб  ­кьабулун, иливарун (толерантность), марифатлу хьун, инсанвилин ерияр мягькемарун, виликди тухун хьтин месэлайри зун тамамвилелди чпел желбна. ШартIар гьихьтинбур хьайитIа­ни, инсан Инсан яз амукьун лазим я. И метлебдив гьикI агакьда? Вуч авун лазим я?..

Къанун-къайда, хатур-гьуьрмет, жуванди-патанди, хъсанди-писди, къиметлуди- къиметсузди — вири какадарзавай. Дуьз тереф гьим ятIа?.. И ва маса суалри зун генани философиядин илимдиз чIугуна. Социо­логия ва социальный политика хьтин хилери винидихъ лагьанвай хьтин суалриз жавабар жагъурдай мумкинвал гузва…

И хилерай за Махачкъалада кардик кваз хьайи Ростовдин госуниверситетдин филиалда (руководитель — илимрин доктор, академик Эмирбег Зиядович Эмирбегов) тарсар га­на. 2002-йисуз зун ина кафедрадин заведующийвиле хкяна. 2007-йисуз “Алай аямдин жегьилрин къанажагъда руьгьдинни марифатдин ивирар арадал атун” темадай философиядин илимрин кандидатвилин дережа хвена. (Руководитель — машгьур алим-философ Омар Межидович Гьуьсейнов). 2010-йисузни заз доцентвилин тIвар гана, зун зегьметдин социологиядин кафедрадин заведущийвиле хкяна.

Илим ва кIвалах санал алай. Илимда ва зегьметда къалурай агалкьунрай заз 2014-йисуз ЮФУ-дин (Южно-Федеральный университет) 100 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз и вуздин Гьуьрметдин грамота гана.

— Къенин аямдин жегьилар алатай девирдинбуруз ухшар яни?

— За кьатIузвайвал, чи жегьилвал хейлин адлу ва бахтлу тир.

Чахъ еке толерантность, сада-сад кьабулун, сада-садаз гьуьрметун хьтин ерияр авай.

— Ви илимдин кIвалахрикай кьве гаф мадни лагьанайтIа кIанзавай.

— Зи гъиликай 50-далай виниз илимдинни методикадин кIвалахар, монографияр хкатнава. Абурукай студентри, алимри, аспирантри менфят къачузва.

РГУ-дин филиал алатай йисуз агална, заз ДГТУ-диз, философиядин факультетдиз атун теклифна ректор,чIехи алим ва тешкилатчи Тагьир Абдурашидович Исмаилова. ЦIийи чкада зун кафедрадин доцент я.

— Инсан арадал атун, виликди фин, инсанвал хуьн, несилрив а ирс агакьарун — ибур бязибуруз буш гафар хьиз я. Ви кIвалахди, алахъунри а манайриз масакIа жаваб гузва…

— Инсан яз хун тIимил я. Инсан хьун патал гзаф метлебар вилик эцигун, кардик кутун чарасуз я. “Шаир вакай та­хьун­ни мумкин я, гражданин хьуниз вун мажбур я”, лагьай шаир гьахълу я, заз чиз.

— Куь хизан?

— Зи итим Рамазан Къазибегович инже­нер — эцигунардайди, хва Эхтибар юрист я. Алай вахтунда Сулейман-Стальский  райондин счетный палатадиз регьбервал гузва. Хтулри (шикилда) 39-нумрадин лицейда кIелзава. Хизандилай зун рази я.

— Вун бахтлу кас яни?

— Са шакни алачиз!..

* * *

Гуьлжагьан Къагьировнади и йикъара вичин 70 йисан юбилей къейдзава. Алатай нумрада ам вичин дустари тебрикнавай. Чнани алава хъийизва:

Юбилеяр мад пара хьуй,

Ви гьуьрметрин ад пара хьуй,

Чи булахрин яд пара хьуй,

Гьар стIалдин дад пара хьуй!

Багъда шефтел, хват пара хьуй!

Гьунарралди шад пара хьуй!..

Мердали Жалилов