Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я

(Эвел — 26,28-31-нумрайра)

Имам Маликан мазгьаб

Ам мусурман уьлквейра машгьур тир фикъгьидин мазгьабрикай са мазгьаб я ва бине кутурди имам Малик (ибн Анас) тирвиляй ам гьадан тIварцIихъ янава.

Имам Малик. Адан тIвар Малик ибн Анас ибн Малик ибн Абу Амир ал-Асбагьий аль-Маданий Абу-Абдуллагь я

Ам “Шейх-уль-Ислам”, “Гьужжат-уль-Уммагь”, “Имам Дар-уль- Гьижра” (Мединадин имам), фикъгьидин ва гьадисрин илимра имам я, табиинрилай гуьгъуьниз.

Ам гьижрадин 93-йисуз (Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) хадим (къуллугъчи) Анас рагьметдиз фейи йисуз) дидедиз хьана ва гьижрадин 179-йисуз Медина­да рагьметдиз фена. Адан ата-буба Абу Амир гьуьрметлу асгьаб тир, ада Пайгъам­бардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз вири гъаза­ватра иштиракна (тек са Бадр — гъазават квачиз). Имамдин чIехи буба Малик ибн Анас чIехи табиинрикай ва алимрикай тир.

Гьеле гъвечIизамаз имам Малика Къур­ъ­­ан хуралай чирна. Ахпа ада чIехи алим Нафигьдивай ва Ибн Шигьаб аз-Зугьрийди­вай чирвилер къачуна. Ада гьакIни имам ас-Садикьан илимдин межлисра иштиракна. Гьа икI, гьеле жегьилзамаз адакай чIехи чирвилер авай алим хьана. Имам Шафииди адакай икI лагьана: “Малик Аллагьдин делил (субут) я Адан махлукьриз (халкьнавай затIариз)”.

Имам Маликан кьилел зурба йикъар-йифер атана: Аллагьдин рекье ва гьахъ па­­тал ам (ягъиз) гатана, еке азиятар гана. И кардин себеб ада ахъайзавай гьадис тир, (мана): “Мажбури тир касдиз кьин кьун авач”. Мансур халифадиз байгьат (присяга) гудай вахтунда имам Малик а кардиз мажбурнай. Мединадин эмирди адаз а гьадис инсанриз ахъаюн къадагъа авуна, ам­ма имамди вири инсанриз а гьадисдикай хабар гузвай. ЧIехи алим тир Суфьян ибн Уйайна лугьузва: “Имам Малик Гьижаз эгьлийрин аллама ва вичин заманадин делил я!” Имам аш-Шафииди лагьана: “Ада дуьз ва гьахъ лагьана, алимрикай рахайла — Малик (абурун) гъед я!”.

Суннадиз авур виридалайни зурба къуллугъ адан “аль-МуватIтIаъ” тIвар алай ктаб я. Ада ам яхцIур йисан къене кIватI­­на, кхьена. Имам Малик гьадисрин, риваятрин илимда къайдаяр тайинарай сифте алим яз гьисабзава.

Имамдин сухтаяр (тилмизар)

1. Абдуррагьман ибн аль-Къасим аль-Мисрий (гьижрадин 128-йисуз хана ва 191-йисуз кьена). Ам имам Маликан мукьвал сухтайрикай я. Къад йисан къене ада имамдивай чирвилер къачуна. Имам Маликан фикгъи-мазгьаб кхьейдини гьам я. Абдуррагьман ибн аль-Къасим аль-Мисрий чIехи алимни тир, зурба ахлакьдин ва загьидвилин сагьибни. Гьакимрикай лагьай­тIа, ам гьамиша яргъаз жедай.
2. Абу Мугьаммад Аблуллагь ибн Вагьб ибн Муслим (гьижрадин 125-йисуз хана ва 197-йисуз кьена). Амни имам Мали­кан тилмизрикай я. Имам рагьметдиз фи­далди тамам къад йисан къене ам гьадахъ галаз хьана. Ада “аль-МуватIтIаъ аль- Ка­бир” ва “аль-МуватIтIаъ ас-Сагъир” кта­бар теснифна. Имам Агьмада адакай лагьана: “ЧIехи алим, диндарди, факъигь, гзаф илим авайди, сагьигь гьадисар риваятзавайди, ихтибарлуди, керчекди… Гьи­кьван гзаф сагьигь, якъин я адан гьадисар”. Имам Маликан фикъгь Мисрда машгьур авурди гьам я.

Имам Маликахъ чIехи алимар хьайи сухтаяр мадни ава…

Малики-мазгьабдин асулар

1. Къуръан;
2. Сунна;
3. Асгьабрин ижмаъ (единогласие, рейсадвал);
4. Къияс;
5. Аль-масалигь аль-мурсалагь (яни, чпикай шариат киснавай хийир, менфят хьун мумкин тир крар);
6. Мединадин эгьлийрин амал;
7. Асгьабрин гафар.

Имам Маликан мазгьаб чкIанвай (машгьур тир) уьлквеяр

Малики-мазгьаб Гьижазда (Мекка, Медина вилаятра), Африкада (Мароккада), Мисрда, Суданда, Андалусда (Испанияда) чкIанва.

Малики-мазгьабдин кьилин ктабар

“Аль-МуватIтIаъ”. Ада гьадисар, ас­гьаб­рин гафар, имамдин фетваяр, фикирар гьатнава.

“Аль-Мудавванагь”. Ада имам Маликан сухта Сагьнун ибн Саид ат-Танухийди кIватIнавай имам Маликан къарарар, фетваяр гьатнава.

“Аль-Маввазиййагь”. Ам Ибн Мавваз Мугьаммад ибн Ибрагьим аль-Аскандарий алимди кхьенва (гьижрадин 269-йисуз ва я 281-йисуз кьена).

“Бидаят-уль-Мужтагьид”. Автор Ибн Рушд я (гьижрадин 450-йисуз хана ва 520-йисуз кьена).

“Аз-Захирагь”. Ам аль-Къурафий алим­ди теснифна.

“Мавагьиб-уль-Жалил”. Ам аль-ГьатI­тIаб алимди кхьена.

Малики-мазгьабдин алимрин дережаяр, къатар кхьенвай ктабар: (яни имам Ма­ли­кан девирдилай башламишна, алай девирдал къведалди хьанвай малики-мазгьабдин алимрин тIварар авай ктаб):

Ад-Дибаж аль-Музагьгьаб фи марифати агьйан уламаъ-иль-мазгьаб. Автор Ибн Фаргьун аль-Маданий аль-Маликий (гьижрадин 799-йисуз кьена).

Имам Маликакай алимри лагьанвай гафар

1. Аль-Гьайсам ибн Жамиль алимди лугьузва: “Имам Маликавай 48 месэладин гьа­­­къиндай хабар кьуна, адакай 32 месэла­дин жигьетдай ада “Заз чидач!” лагьана ван­ хьа­на. Абу-Дардаъ асгьабди лагьайвал, “Заз­ чидач!” лугьун (вири) илимдин са пай я!”.
2. Имам аш-Шафииди лагьана: “Имам Ма­лик зи муаллим я, гьадавай за (гзаф) илим къачуна”.
3. Имам Малика, Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисар ахъайдайла, гьами­ша дастамаз (гъилер чуьхуьн) къачузвай.
4. Имам аш-Шафииди лагьана: “Имам Малика патав чпин гьевесриз табий хьанвайбур (бидятчияр) (гьуьжетариз) атайла, ада икI лугьудайла, заз ван хьана: “Зи патахъай рахайтIа, дугъриданни, зун зи диндин гьакъиндай ачух делилдал ала, амма вун лагьайтIа, вун шаклу кас я. Алад жув хьтин шаклудан патав, гьадахъ галаз жуван гьуьжетар ая!”.
5. Имам Агьмадан хва Абдуллагьа вичин “Ар-радду ала аль-жагьмиййа” (“Жагь­митриз инкарун”) ктабда имам Маликан га­фар гъизва: “Аллагь цава ава ва Адан илим­ (чирвал) — виринра, ам авачир чка авач!” (са шейни авач Адан чирвилик квачир).

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим