Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я

(Эвел — 26,28-30-нумрайра)

2. Мугьаммад ибн аль-Гьасан аш-Шай­баний (гьижрадин 132-йисуз хана ва 189-йисуз кьена). Ам ВаситI шегьерда ди­дедиз хьана, амма Куфада чIехи хьана. Гзаф къа­нажагълу, зигьинлу кас тир. Гьеле вичин шейх (муаллим) Абу Юсуфан де­вирда­ ам ба­жарагълуди яз машгьур хьана­. ГьакI­ни ада имам Маликавайни илим къачуна. Имам­ Шафиидихъ галаз ада “илим­дин ра­ху­нар” (дискуссияр) авуна. Ада гьадисрин “Ругуд ктабрин” гьакъиндай имам Абу Гьанифадин фикъгьи (фикир-фагьумар) кхьенва. Гьанафи-мазгьабдин фи­къ­гьи ктабра кхьейдини гьам я ва гьанафи-фикъгьида адан ктабар виридалайни чIехи энциклопедия яз гьисабзава. Ас-Сирхисий лу­гьудай алимди вичин “аль-Маб­сутI” тIвар алай ктабда Мугьаммад ибн аль­-Гьасан аш-Шайбанийдин кIвалахриз баянар гайила, адан ктабрин къиметлувал мадни артух хьана.

Гьанафи-мазгьабдин асулар ва адан ижтигьаддин рехъ

Имам Абу Гьанифади вичин мазгьаб Къуръандал, Мугьаммад пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва сала­мар хьурай вичиз) Суннадал, “ижмаъдал” (са месэладин гьакъиндай алимрин фикиррин рейсадвал), “къиясдал” (ухшар тир месэлаяр сад-садав гекъигун), “истигьсандал” (кьве делилдикай лап мягькемди­, дуьзди, хъсанди хкягъун), урфдал” (адетрал), асгьабрин гафарал ва чалай вилик хьайи (динрин) шариатрал бинеламишна.

Амма бязи фикъгьидин-алимри, гьадисрин-алимри Абу Гьанифа критика (туьн­буьгь) авуна (адан нукьсанар, чIуру терефар къалурна) — ада гзаф “сагьигь” ва “гьасан” (хъсан) гьадисар кьабул тавуна, элкъуьрна лугьуз! Гьанафи-мазгьабдин алимри и кардиз ихьтин жаваб гана: Абу Гьанифади “сагьигь” ва “гьасан” (хъсан) гьа­­дисар кьабул тийиз тушир…, аксина ада са гьадис кьабулунин карда лап кIевивал­за­вай. Адан уьзуьр (гьахъардай себеб) и кар тир: ам вич (Абу Гьанифа) Куфада авай. А уьлкве гзаф фитнеяр, гьар жуьредин терефар, диндин рекьер, сиясатдин кIватIалар авай чка тир. Абурукай бязибуру чпиз гьадисрин риваятар къундармишун (туькIуьрун) мумкин тир — тайин тир тереф­диз гъалибвал хьун патал. ГьакIни а де­вир­­­да къундарма ва зайиф гьадисар гзаф машгьур тир. Ахьтин гьадисар вичин мазгьабдик акат тавун патал ада абур кьабул тийиз, къияс гзаф ишлемишзавай. Куфа Гьижаздикай (виче вагьй атанвай) ва Суннадин меркездикай (Мекка ва Медина) яргъа тир. Гьавиляй имам Абу Гьанифади гьадисар кьабулунин ва абурал амал авунин карда игьтиятвал ийизвай (Аллагьдин шариатда мукъаятвал авун яз).

Абу Гьанифадин мазгьаб чкIанвай (машгьур тир) уьлквеяр

 Гьанафи-мазгьаб машгьур я: Иракда, фарси уьлквейра, Мисрда, Шамда ва Магърибда (Мароккода). ГьакIни Абу Гьанифадиз Хурасан, Сижистан, ТIабаристан, ад-Дайлам, Азербайжан, Эрменистан уьлквейра еке гьуьрмет ва кесер ава. Усманрин (туьркерин) халифат хьайила, аник квай уьлквейрани гьанафи-мазгьаб машгьур хьана ва къенин йикъалди ава: Туьркияда, Иракда, Сирияда, Лубнанда (Ливанда), Иорданияда, Афгъанистанда, Пакистанда, Индияда ва Азиядан бязи уьлквейра. Чи аямдани Мисрда шариатдин къазийри (дуванчийри) ишлемишзавай кьилин мазгьаб гьанафи-мазгьаб я.

Гьанафи-мазгьабдин кьилин ктабар

Имам Абу Гьанифади кхьенвай кьилин ктабар: “Аль-Фикъгьу-аль-Акбар”, “Муснад-уль-Гьадис”, “Китаб-уль-Алими валь- Мутааллими”.

Амма гьанафи-мазгьабдин кьилин ктабрикай рахайтIа, абурук “аль-Жамиъу аль-Кабир”, “аль-Жамиъу ас-Сагъир”, “ас-Сияру аль Кабир”, “ас-Сияру ас-Сагъир”, “аль-МабсутI”, “аль-Аслу ва аз-Зиядат” акатзава.

Гьанафи-мазгьабдин алимрин дережаяр кхьенвай ктаб: (Абу Гьанифадин девирдилай башламишна, алай аямдал къведалди хьанвай гьанафи-мазгьабдин алимрин тIварар авай ктаб): “атI-ТIабакьат ас-Сунния фи таражим аль-гьанафия” — Та­къиюддин ибн Абдулкъадир ат-Тамимий аль-Мисрий аль-Гьанафий (гьижрадин 1005-йисуз кьена).

Имам Абу Гьанифади лагьай ­гафар

Абу Гьанифади лагьана: “Къазиди (дуванчиди, судьяди) ришвет къачунмазди, ам къазивиляй акъатнава, гьатта ам кIва­лах­дилай алуднавачтIани”.

Абу Гьанифади лагьана: “Пайгъамбардилай (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) атанвай гьадисар чаз багьа я ва абур ашкъидивди, хушвилелди кьабулзава (арабрин мисал: гIала рраъси валь-гIайни — “кьилел ва вилел эцигнава”). Асгьабрилай агакьнавай гьадисрикай рахайтIа, чна абурукай хкязава (керчекбур, якъинбур). Асгьабрилай гуь­гъуь­най атанвай итимрин (табиинрин) гафар кьабулунин жигьетдай чи хиве буржлувал авач. Яни, абурун гафар са бязибуру кьабулайтIани, кьабул тийидайбурни ава. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисар, кьуд халифадин гафар хьиз, абурун гафар кьабулунин патахъай чал буржлувал алач. Абурни итимар я, чунни — ити­мар (абурни мусурманар я, чунни — мусур­­манар)”.

Имам Абу Гьанифадикай алимри лагьанвай гафар

Имам аш-Шафииди лагьана: “Вири инсанар фикъгьида имам Абу Гьанифадилай аслу я”.

Табиинрикай тир имам ва чIехи алим Ибн аль-Мубарака лагьана: “Абу Гьанифа вири инсанрилай факъигьлу (фикъгьидай фагьумлу) кас я”.

Асад ибн Амр алимди лугьузва: “Дугъриданни, Абу Гьанифади яхцIур йисан къене месин капIни экуьнин капI гьа са дастамаздал (гъилер чуьхуьн гваз) авуна (яни йифиз ксузвачир: ибадат ийиз, чирвилер къачуз).

Абу Гьанифадин хва Гьаммад чIехи алим тир (гьижрадин 176-йисуз кьена). Гьаммадан хва (Абу Гьанифадин хтул) Исмаилни чIехи алим тир. Адакай Басрадин къази хьанай.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим