Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я

Имам Агьмад начагъ хьун

Имам Агьмадан хва Абдуллагьа лу­гьуз­ва: “Зи бубадин 77 йис тамам хьана 78-йис алукьай йифиз адал ифин (гьарарат) акьалтна. Идалай гуьгъуьниз 10 югъ арадай фейила, ам кечмиш хьана. Тек са гьа и йифиз квачиз, ада вичин азардикди гьич “угь” ягъайди туш. Ада рекьидалди капI авуна (хцин куьмекдалди) ва адан акьул­ни чкадал аламай. Рабиул-аввал вацракай 12 югъ фейила, жуьмядин йикъан­ нисинин сятдин кьведаз имам Агьмад рагьметдиз фена”.

Ам начагъ тир йикъара адан патав кьил чIугваз гзаф инсанар къвезвай. Абурун кьадар акьван гзаф тир хьи, туьквенар агалуниз, куьчеяр кIевуниз мажбур хьана ва къайда хуьн патал къаравулар тайинарна.

Аль-Ибн ар-Рабиъ алимдин хци имам Агьмад дустагъда авайла адаз Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) чIарар багъишна­й (пуд чIар). Имам Агьмада вич рекьидайла ихьтин веси авунай: вичин гьар са вилел са чIар эцигун ва пуд лагьай чIарни мецел эци­гун. Ам кьейила и кар кьилиз акъуднай.

Имам Агьмад рагьметдиз фейила (адан жаназада) ва ам кучукдайла 1 мил­ли­онни 80 агъзурдалай артух инсанри иштиракна.

Имам Агьмадан хва Абдуллагьа агакьарнавайвал, адан бубади икI лугьудай тир: “Лагь куьне бидят-эгьлийриз (динда цIийивилер твазвайбуруз): чини куь арада­ (дуванчияр) жаназайрин йикъар жеда”.

Имам Агьмадакай акур ахварар

Исгьакь ибн Ибрагьим алимди лугьузва: “Заз ахварай Агьмад ибн Гьамбал акуна ва за лагьана: “Я Аба Абдиллагь! Бес вун кечмиш хьанвачирни?”. “Эхь, хьан­вай…”­. За хабар кьуна: “Аллагьди ваз вуч аву­на?”. “Аллагьди заз ва зал (жаназа) капI авурбуруз виридаз багъишламиш авуна”. За давамар хъувуна: “Дугъриданни, абурун арада бидатчиярни авай”. Ада жаваб хгана: “Гьахьтинбур кьулухъ (гежел) вегьена”.

Шейхуль Исламди — Дамаскдин къази­ди — Мугьаммад ибн Ягьйади ахъайзава: «Зун Иракдизни Гьижаздиз фена. Анра авайла за гзаф шейэр кхьена. Жува кхьенвай затIарик гьар жуьредин фикирар квайвиляй, за дуьа авуна: “Я Аллагь! Заз дуьз рехъ къа­лура”. Идалай кьулухъ ксанвай чIавуз заз ахварай Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) акуна. Ам вичин далу Каабадиз яна ацукьнавай, адан эрчIи патахъ аш-Шафии ва Агьмад ибн Гьамбал галай. Ада абуруз хъверзавай. За лагьана: “Я расулаЛлагь! За нин гаф (фикир) къачуда?”. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва сала­мар хьурай вичиз) ишара авуналди, аш-Шафии ва Агьмад ацукьнавай пад къалурна”­.

Убейд ибн Шарик алимди лугьузва: “Муханнас лугьудай алим кьейила, заз ам ахварай акуна. Ада заз икI лагьана: “Дугъриданни, залай гъил къачуна. Чи патав Агь­мад ибн Гьамбал кучукдайла, и кар себеб хьана, сурара авайбуруз виридаз багъишламишна”.

Абу Мугьаммад Фурана лугьузва: “Са инсандиз ахварай Агьмад ибн Гьамбал ­акуна. Ахвар акурда имамдивай “Ви гьал гьикI хьана (вун гьиниз акъатна)?” — лагьа­на ха­бар кьуна. Ада жаваб хгана: “Зун а цIу­дахъ гала”. “Вун гьабурукай цIуд лагьай­ди яни?” — хабар хкьуна ахвар акурда. Имамди лагьана: “Ваъ, зун — цIусад лагьай­ди”­­.

Ибн аж-Жавзий алимди имам Агьмадаз талукь тир ахварикай са жуз (ктаб) кхьена. Гьелбетда, имам Агьмад вичин дережа ва валийвал ахварралди тестикьарунихъ муьгьтеж тир инсанрикай туш. Лагьана кIанда, диндар ахварар муъминар шадардай (чебни лап гзаф авайла — мутава тир яз) Аллагьдин кьушунрикай са кьушун я.

Къейд авун лазим я хьи, вири и имамар (чIехи алимар) Исламдин сифтегьан пуд асирдик акатзава. Чи Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда къейднава (мана): “Виридалайни хийирлу асирар (лайихлу несилар) зи (яни Пайгъамбардин) асир, ах­па адан гуьгъуьналлайди, ахпа гьадан гуьгъуьналлайди я”. Фикир гайи­ла, чаз аквазвайвал, саки вири чIехи алимар, му­сур­ман­ уьмметдин виридалайни еке агалкьунар, гъалибвилер гьа пуд асирда хьанва.

Лагьана кIанда, гуьгъуьнал алай асиррани жуьреба-жуьре уьлквейрай чIехи алимар, имамар акъатна. Абурухъ галаз са­нал чи лезги халкьдихъни лайихлу алимар, имамар, мужагьидар хьана. Алай аям­дин несилар патал ахьтин лайихлу регьберрин рекьяй фин, абурулай чешне къачун важиблу кар я. Ихьтин дуьшуьшда чи халкьдихъ инлай кьулухъни еке агалкьунар жеда, ин ша Аллагь!

Мусурманрин кьушунрин регьберар  (аскеррин, мужагьидрин сердерар)

Мусурманрин кьушунрин регьберрикай виридалайни машгьурбурук агъадихъ галайбур акатзава:

1. Халид ибн аль-Валид. Адан магьир­вал (устадвал) Муътагь-гъазаватда ачух хьана. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) адаз “сейфу-Аллагь” (Аллагьдин тур) тIвар ганай. Ада муртадрин аксина гзаф женгер тухвана ва абурал гъалибвал къачуна. Гуьгъуьнлай Абу Бакр халифади ам Иракдиз ракъурна ва ина ада аль-Гьирадин агьалийрихъ галаз баришугъвилин икьрар кутIунна ва ас-Савад уьлкве ачухна. Ахпа ада вичин чкадал Иракда аль-Мусанна ибн Гьарисагь тайинарна. Вич лагьайтIа, Шамдиз рекье гьатна ва ина Ярмук-гъазаватда византIийвийрал гъалибвал къачуна. Халид ибн аль-Валид Гьимс-шегьерда (Шамда) рагьметдиз фена.
2. Абу-Убайдагь ибн аль-Жаррагь. Ада Дамаск, Гьимс, АнтIакия ва Гьалаб (Алеппо) муьтIуьгъарна.
3. Саъд ибн Аби Вакъкъас. Ада фарси уьлквеяр ачухна ва аль-Куфа шегьер цIийиз эцигна (а шегьердин план-проект гьада туькIуьрна).
4. Укъбагь ибн Нафиъ аль-Фигьрий. Ада аль-Къираван шегьер цIийиз эцигна ва та Атлантикадин океандив агакьдалди, Ислам патал цIийи уьлквеяр ачухун давамарна.
5. Муса ибн Насир. Ада Ислам патал Африкадин кеферпатан уьлквеяр ачухна ва ада ТIарикь ибн Зияд Андалус (Испания) муьтIуьгъариз ракъурна. Гуьгъуьнлай вичини адав агакьар хъувуна ва ам Пиренея дагъларив кьван агакьна.
6. Къутайба ибн Муслим аль-Багьилий. Ам Ислам патал уьлквеяр ачухунин карда Чин уьлкведин (яни Китайдин) сергьятрив кьван агакьна.
7. Мугьаммад ибн аль-Къасим ас-Са­къафий. Адан гъилералди Аллагьди ас-Синд-уьлквеяр (Азиядин бязи уьлквеяр: Индия, Пакистан) Дуьз рекьел гъана.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим