Дагъустандин ктабрин издательство! Алай вацра гзаф миллет­рин республикадин медениятдин, эдебиятдин къуллугъда акъвазнавай и ибадатхана кардик кваз виш йис тамам жезва.

Зи рикIел са мярекатдал издательстводин директор Марина Мегьамедовна Омаровади авур ихтилат хквезва.

«Мегер милли меденият дидед чIаларал чапзавай ктабар, хайи литература галачиз кьиле фидани? Дидед чIаларал ктабар акъуд­ тийиз, чалай чIалар хуьз, вилик тухуз алакьдани? Милли чIаларал ктабар чапзавай мескендиз финансрин рекьяй куьмек гун герек яни? Са тIимил вахтар вилик и суалар, белки, бушбур, манасузбур хьиз аквадай жеди. Амма къе абур кар алайбур, государстводин къурулушри фикир гана кIан­завайбур я…».

Советрин девирдин са бязи мумкинви­лерикай магьрум хьанватIани, коллективдал­ ва дидед чIалал эсерар теснифзавай писателрал, шаиррал маса четинвилер ацалт­заватIани, издательстводи кIвалах да­вамар­зава, Дагъустандин халкьарин 14 чIалал кта­бар акъудзава. Ктабриз уьмуьр­ гузвай мескенди фадлай республикадин культурадин уьмуьрда кьетIен чка кьазва­. Мадни лагьайтIа, Дагъларин уьлкведин гзаф миллетрин литературадин тарих издательстводин тарихдихъ галаз лап сихдаказ алакъалу я. ГьикI лагьайтIа, республикадин вири шаирри ва писателри чпин яратмишунрин рехъ сифтегьан ктабар гьа и издательствода акъудунилай гатIунна. Дагъустандин ктаб­рин издательстводи вичин кIвалах ДАССР-дин СНК-дин 1925-йисан октябрдиз акъудай къарардин бинедаллаз башламишна.

Виш йис! Са асир! Республикада кардик квай государстводин издательстводин тарихдикай, агалкьунрикай, къенин къайгъуй­рикай ихтилатдалди вилик Дагъустанда кта­бар акъудуниз талукь сифтегьан вахтар ри­кIел хкин.

— XIX асирдин 90-йисара пачагьдин гьукумди Дагъустандин шегьерра хсуси са шумуд типография ачухдай ихтияр ганай, — суьгьбетзава издательстводин директор Ма­рина Омаровади. — Сифтегьан хсуси типография Порт-Петровскда капиталист А. Михайлова ачухнай. Ахпа ада филиал Темир-Хан-Шурадани кардик кутуна.

И шегьерда 1903-йисуз Мегьамедмир­зе Мавраева вичин типографияда араб, Да­­гъустандин ва къунши халкьарин­ чIала­ралди (араб алфавит ишлемишна) кта­бар акъудиз гатIунна. Са акьван вахт алатнач, Дербентдани типография кардик кутуна. Сифтегьан типографийра диндин ктабар, учебникар, букварар, словарар, медицинадин справочникар, художественный литература, алимрин кIвалахар ва инсанрикай ктабар акъудна. Губернатордин разивал аваз, типографийрин къваларив ктабрин туьк­венарни ачухна. Арадал гъизвай руьгьдин ем масани  гана кIанзавай эхир. Ихьтин тежрибадал гилани амал авуртIа, пис туш.

Са кар мад къейд авун лазим я, ХХ асирдин сифте кьилера, жуьреба-жуьре ктабар акъудиз, типографийриз ва авторриз меценатри (нафтIадин мяденрин, майишатрин, балугърин, кьелен карханайрин сагьибар) куьмек гузвай.

Октябрдин инкъилаб гъалиб хьанмазди, 1917-йисан 22-декабрдиз государстводин  издательстводин гьакъиндай декрет кьабулнай. 1921-йисан январдиз Дагъустанда­ просвещенидин комиссариатда печатдин­ рекьяй отдел ачухна ва адан хиве издательстводин везифаяр туна. 1925-йисан 28-октябрдиз ДАССР-дин СНК-дин къарардалди государстводин идара «Даггосиздат» кардив эгечIна ва адав Порт-Петровскда, Темир-Хан-Шурада, Дербентда авай типог­рафиярни вахкана. Сифте йисуз «Даггос­из­датди», ктабрилай гъейри, газетар, журналар, плакатар, листовкаяр акъудна.

Дагъларин уьлкведа советрин гьукум мягькем хьунихъ галаз алакъалу яз, издательстводивай ийизвай истемишунарни артух хьана. Художественный, культурадинни­ просветительный литературадилай гъейри­, учебникар, справочникар, хуьруьн майишат­дин литература, Дагъустандин халкьарин­ чIа­ларал СССР-дин, РСФСР-дин ва ДАССР-дин конституцияр чапна. Дагъви писателрин, шаиррин ктабар, урусрин классикадин­ художественный эсерар, фольклор кIелзавай­бурув агакьаруниз еке фикир гана. Дяве жедалди вилик сифте яз милли чIаларал Да­гъустандин шииратдин антология акъудна. Илимдин, тарихдин, краеведенидин ктабар чап авунни рикIелай ракъурнач.

Ватандин ЧIехи дяведин четин йисара издательстводи вичин кIвалахда военный ва ватанпересвилин темадиз кьилин фикир гана. Жуьреба-жуьре 1864 ктаб (вад миллиондин умуми тираж) акъудна.

1960-йисуз Москвада кьиле фейи Да­гъустандин искусстводин ва литературадин декада чIехи вакъиадиз элкъвенай. И йи­къа­ра меркезда Дагъустандин ктабрин выс­тавкадини кIвалахна. Ана сиясатдиз, экономикадиз, тарихдиз, культурадиз талукь ктабрихъ галаз санал лезги, авар, дарги, къумукь, лак, табасаран чIаларал акъуднавай художественный литературани авай.

Издательство патал ХХ асирдин 70-90- йисар лап бегьерлубур хьана. Гьар йисуз­ типографияди 300-лай виниз жуьреба-жуь­ре ктабар акъудзавай. Дагъустандин 11 халкьдин чIаларал. Гила лагьайтIа, гьа чIа­ларал жемиятдинни сиясатдин, илимдинни чирвал гудай, документринни публицистикадин, изобразительный, справочный, художественный ва аялрин литература чапзава.

Издательствода фадлай кIвалахзавай ва тежрибалу пешекаррикай сад кьилин редактор Лариса Голубева я.

— Дамахдай ва разивалдай кар ам я хьи, надирвилел, аламатдин кьетIенвилел ва хиве авай везифайрин жуьреба-жуьревилел гьалтайла, Дагъустанди ктабрин издательст­водив гекъигдайди, адав барабарди я чи уьл­кведа, я къецепата авач, — лугьузва Л. Голубевади. — Чна къе неинки Дагъларин уьлкведин халкьарин 14 чIалал ктабар ва маса литература акъудзава, гьакI лап хъсанбур урус ва маса чIаларизни таржума ийизва. Дагъус­тандин чIалариз Россиядин ва къецепатан авторрин эсерар элкъуьрзава ва чапзава.

Дагъустандин ктабрин издательстводи неинки са республика, гьакI вири уьлквени Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Абуталиб Гъафурован, Омарла Батыраян, Ирчи Къазакьан, Магьмудан, Гьамзат ЦIадасадин, Хуьруьг Тагьиран, Эфенди Капиеван, Анвар Аджиеван эсеррихъ, Дагъустандин фольклордихъ галаз танишарна. Республикадин ктабрин издательстводи дагъларин жигъир­рай литературадин гегьенш майданрал Расул Гьамзатоваз, Къияс Межидоваз, Агьмедхан Абу-Бакараз, Камил Султановаз, Шагь-Эмир Мурадоваз, Алирза Саидоваз, Ибрагьим Гьуьсейноваз, Муталиб Митароваз, Хизгил Авшалумоваз, Кадрия Темирбулатовадиз ва гзаф маса шаирриз, писателриз рехъ ачухна.

ЦIуд йисаралди чи идаради Кеферпатан Кавказдин республикайрин издательствойрихъ галаз санал вирироссиядин ктабрин серийрин («Чун дуствилелди къуватлу я»,  «Ватандикай мани лугьузва», «Бубайрин манияр давамарда», «Инсан ва адан кар», «Вахтар ва кьисметар», «Зи гъвечIи Ватан», «Девирдикай ва жувакай», «Ирс») лишандик кваз чи халкьариз, дуствилиз талукь ктабар гьазурна. Гзаф кьадар чи ктабар международный, вирироссиядин «Ктабрин искусство», «Россиядин ктабар», «Тарки-Тау» выставкайра къалурна. Конкурсра иштиракна. Чун дипломралди, премийралди къейдна, ктабрин авторриз государстводин премияр, лайихлу тIварар ва шабагьар гана.

Дагъустандин ктабрин издательстводин коллектив республикадин халкьарин векилрикай-писателрикай, шаиррикай, журналистрикай ва маса пешекаррикай ибарат я. Абуру муьжуьд редакцияда ва пуд отделда зегьмет чIугвазва. Лезги литературадин редакциядиз хейлин йисара Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша регьбервал гузва.

— Ктабрихъ, учебникрихъ галаз инсан гъвечIи чIавалай таниш жезва, — лугьузва шаир, писатель, таржумачи Арбен Къардаша. — Амма абур гьикI арадал къвезвайди ятIа, виридаз малум туш. Ктабдиз уьмуьр аквадалди, гъилин кхьинриз (рукопись) хейлин рехъ фин герек къвезва. Адал редакторди, корректорди, художественный, технический редакторри, наборщикри ва эхирни типографиядин къуллугъчийри зегьмет чIугвазва. Гьихьтин бажарагълу писатель, алим хьайитIани, и ксарин зегьмет, алахъунар галачиз ктаб майдандиз акъатдач.

Зи фикирдалди, издательстводин ва типографиядин къуллугъчийрин кIвалах хийирлуди, бегьерлуди я. Чи къуллугъчиярни чпин пешедал, эдебиятдал рикI алай, кардиз вафалу, милли меденият вилик тухуник­ ашкъидивди чпин зегьметдин пай кутазвай инсанар я. Юбилейдин вилик са бязибурун­ тIварар кьун тавуна жедач. Директорар ва кьилин ­редакторар хьайи Р. Нурован, Б. Атаеван,   А. Вагьидован, В. Полупанован, Н. Алиевадин, Г. Бейбутовадин. Алай вахтунда­ издательстводин кIвалах М. Омаровади, Л. Голубевади, урус ва милли чIаларин редакторар С. Муртузалиевади, Н. Ражабовади, В. Гьажиевади, А. Алиевади, М. Левченкоди­ ва масабуру устадвилелди кьилиз акъудзава.

Виш йисан девирда Дагъустандин ктаб­рин издательстводи  жемиятдинни сиясатдин, илимдинни чирвилер гудай, художест­венный аялрин, культурадин, публицистика­дин, литературоведенидин, справочный, искусстводин, фольклордин хилерай акъудна­вай ктабрин тиражар лап чIехибур я. Чпи яратмишзавай художественный, илимдин, ис­кусстводин рукописар кIелзавайбурув ага­­кьарун патал вишералди авторри издательстводин мумкинвилерикай менфят къачуна­. Ктабар гуьрчегбур, ранг алайбур, кIел­за­вай­бурун фикир желбдайбур хьун патал художникар Д. Капаницына, В. Логачева, И. Садикьова, С. Салаватова, Ю. Моллаева, Л. Брузгина, М. Шабанова зегьмет чIугуна. Къе и важиблу везифа М. Левченкоди, М. Муталибова, А. Жабраилова, С. Тихилова, Р. Жамамедова ва маса художникри кьилиз акъудзава.

Дагъустандин ктабрин издательстводи гьазурна чапнавай цIудралди авторрин ктабар РД-дин государстводин, Ленинан комсомолдин, республикадин СтIал Сулейманан, Гьамзат ЦIадасадин, Расул Гьамзато­ван тIварарихъ галай ва Дагъустандин жур­налистрин союздин «Къизилдин къелем»­, «Къизилдин лекь» премийриз лайихлу хьана. Абурун арада Ш. Э. Мурадован, М. Гьа­жиеван, А. Саидован, Жамидинан, Х. Ха­мето­вадин, Р. Ризванован, М. Вагьабован, А. Къардашан, Р. Гьажидин, Э. Шагьмарданован ктабарни ава.

Нариман  Ибрагьимов