Дагъустанда коронавирус акатнавайбурун кьадар йикъалай-къуз артух жезва. Ихьтин шартIара государстводин духтурханайра азарлубур кьабулдай чкаяр бес жезвач. И кар фикирда кьуна, республикада кардик квай бязи хсуси медцентрайрин сагьибри, кьилин духтурри чпин клиникайра коронавирус акатнавайбур кьабулдай отделенияр ачухнава. Ихьтинбурун жергеда «ЭОС» тIвар алай медцентрани ава. Мукьвара чун анин кьилин духтур, Ильман Алипулатован (гъвечIидан) тIварунихъ галай мергьяматлувилин «Аялриз пакадин югъ багъишин» фондунин вице-президент Имам Абулфетович Мирзоевахъ галаз гуьруьшмиш хьана.
- Имам Абулфетович, малум тирвал, куь клиникади коронавирус акатнавай азарлубур кьабулзава. Алай вахтунда куьне гьихьтин шартIара кIвалахзава?
— Республикада дарманар ва азарлубур къаткурдай чкаяр бес кьадар авачирди фикирда кьуна, за центрадин бинедал 50 койка авай отделение кардик кутадай къарар кьабулна. 2 йикъан къене чна анаг коронавирусдин есирда гьатнавайбур кьабулун патал тамамдиз гьазурна акьалтIарна.
Азарлубур пуд патал пайнава: регьят, юкьван ва четин гьалда авайбур. Отделенида ИВЛ-дин (нефес къачуз куьмекдай) 4 аппарат, герек жезвай раб-дарман ва маса препаратар ава. Духтуррикайни медсестрайрикай ибарат 6 десте арадал гъанва. Абур нубатдалди азарлубурухъ гелкъвезва.
Алай вахтунда отделенида азад са койкани амач. И кар фикирда кьуна, мукьвара алава мад 30 койка маса къачудайвал я. Шад жедай кар ам я хьи, центрадин духтуррилай коронавирус акатнавай 8 кас сагъар хъийиз алакьна. Азарлубур авай отделенидиз чна “яру зона” лугьузва. Аниз фидалди вилик гьар са духтурди махсус парталар алукIзава. Зунни мукьвал-мукьвал бригадайрихъ галаз “яру зонадиз” физва.
- Гзафбурук ихьтин суалди къалабулух кутунва: коронавирус стIалжемдилай квелди тафаватлу я? Малум тирвал, алай вахтунда республикада коронавирусдик хьиз, стIалжемдикни гзаф кьадар инсанар рекьизва. Асул гьисабдай, кьве тIегъуьндини жигерар харапIзава. Абурун арада тайин тир алакъа авани?
— Исятда пайда хьанвай стIалжем чаз чидай стIалжем туш. Ам вирусдин стIалжем я. Вирусдин стIалжем малум азар ятIани, ихьтин жуьре духтуррал икьван чIавалди гьалтнавач. Коронавирусдихъ галаз алакъалу стIалжем инсандик адетдин тушир къайдада акатзава. Коронавирус акатнавай азарлубурун жигерар ахтармишайла аквазвайвал, виридан жигерриз сад хьтин хасаратвал гузвач. Азар сад ятIани, адак начагъ жезвайбурун гьал сад хьтинди туш. Мисал яз, бязибурук лабораториядин шартIара коронавирус акатнавайди тестикь жезватIани, абурукай и азардиз талукь са ерини (къиздирма, уьгьуь, нефес кьун…) жагъизвач. Гуьгъуьнлай компьютердин томографиядин куьмекдалди ахтармишайла, абурукай стIалжемдиз хас лишанар жагъизва.
Лагьана кIанда, чи центрада къаткурнавайбурун чIехи пай вирусдин стIалжем акатнавайбур я. Бязибурувай и азардиз регьятдиз дурум гуз жезва, бязибур лагьайтIа, четин гьалда гьатзава. Инсандин сагъламвилелайни, кIубанвилелайни гзаф крар аслу жезва.
- Вирусдин стIалжемдиз гьихьтин лишанар хас я?
— Вирусдин стIалжемдин кьетIенвилерикай сад азар фад-фад гужлу хьун я. Нетижада острый респираторный дистресс-синдром арадал къвезва. Маса гафаралди лагьайтIа, азарлудан гьал пис, нефес къачуз четин жезва. Ихьтин гьалдиз аватнавайди энгел тавуна ИВЛ-дин аппаратдик кутуна кIанзава. Чи центрада авай азарлубурун тахминан 10 процент гьа ихьтин гьалда авайбур я.
Са гафуналди, коронавирус ва вирусдин стIалжем сад-садахъ галаз алакъада авай азарар я. Кьве дуьшуьшдани вирусди жигерар харапIзава.
Исятда инфарктар, инсультар, диабетар ва маса азарар кьулухъ фенва. Сифте чкадал стIалжем ала. Коронавирус акьван хаталу туш. Ам себеб яз арадал къвезвай стIалжем хаталу я.
- Коронавирусдикай гьикI хуьда? Квевай газет кIелзавайбуруз гьихьтин меслятар къалуриз жеда?
Ибур чакай гьар сада гьар юкъуз амална кIанзавай къайдаяр я. Гзаф крар инсанрилай чпелай аслу я. Тайинарнавай къайдайрал амал авунихъ, сифте нубатда, чи сагъламвал патал еке важиблувал ава.
Сифте нубатда гигиенадин къайдайрал амална кIанда. Кьилди къачуртIа:
— мукьвал-мукьвал запундалди гъилер чуьхуьх;
— антисептикрикай менфят къачу;
— тирш ва уьгьуь язавай инсанривай яргъа хьухь;
— чуьхуьн тавунвай гъилер вилеривай, сививай, неривай гуьцIмир;
— тирш ва я уьгьуь ядайла яйлухдикай менфят къачу;
— эгер гьал зайиф яз гьиссзаватIа, кIваляй экъечIмир;
— бедендин чимивал хкаж хьанватIа, нефес кьазватIа, тади гьалда духтурдиз эвер це;
— жезмай кьван базарриз, туьквенриз фимир;
— нефесдихъ, жигеррихъ галаз алакъалу азарар квайбурувай яргъа хьухь;
— михьи яд хъухъ;
— гзаф кьадар инсанар санал кIватI жезвай чкайриз фимир;
— куьчедай кIвализ хтайла ва гьар сеферда тIуьн недайла чарасуз гъилер чуьхуьх;
— холодильникда чуьхуьн тавунвай емишар, майваяр эцигмир.
Многопрофильный “ЭОС” центр Махачкъала шегьерда Абдулла Алиеван тIварунихъ галай куьчеда экIя хьанва. Клиникадин кIвалахда духтурри алай аямдин технологийрикай гегьеншдиз менфят къачузва. Азарлубур сагъар хъувун патал ина вири шартIар тешкилнава, стационарни кардик ква. Кьилди къачуртIа, клиникади терапиядин, ЛОР-дин, дерматологиядин, трихологиядин, хирургиядин, гинекологиядин, урологиядин, косметологиядин, пластикадин хирургиядин, педиатриядин, АВА-терапиядин, остеопатиядин рекьяй къуллугъар ийизва.
Алай аямдин технологийри чкадин духтурриз эндовидео-тадаракрин, лазердин коагуляциядин надир “Lumenis” аппаратдин куьмекдалди хъсан еридин операцияр кьиле тухудай мумкинвал гузва.
Къейд ийин хьи, клиникадиз неинки дагъустанвияр, гьакIни Кеферпатан Кавказдин маса республикайрин агьалиярни къвезва. Духтурри азарлубур ОМС-дин сергьятра аваз чара ийизвай квотадин куьмекдалди пулсуз сагъар хъийизва.
“ЭОС” клиникадихъ республикадин мад са медцентрадихъни авачир хьтин са кьетIенвал ава. Инин кьилин духтурди клиникадин бинедал “Радио-ЭОС” тIвар алай медицинадин радио кардик кутунва. Нубатра акъваз тавун патал азарлубурувай, виликамаз зенг авуна, чпиз герек тир духтурдин патав фидай вахт тайинариз жезва.
***
РД-дин Роспотребнадзордин делилралди, 13-майдиз Дагъустанда коронавирус акатнавайбурун кьадар 2997-дав агакьнава. Гьа са вахтунда духтуррилай начагъ хьанвай 1107 кас сагъар хъийиз алакьнава. Санлай къачурла, республикада 29793 кас ахтармишнава. 3915 кас лагьайтIа, карантиндал ала. Коронавирусди республикада 26 кас кьенва.
Мегьамед Ибрагьимов
