Шаир, шиират. Гафунин устадар. Абуру чи уьмуьрда еке чка кьазва. Гафунин, иллаки художественный гафунин таъсирдикай гзаф лагьанва, кхьенва. Шиират, са рахунни алач, жанлу къуват, инсанар тербияламишунин зурба такьат я. И.Сталина шаирар, писателар “инсанрин руьгьдин инженерар я” гьавайда лагьаначир. И сеферда Ш.Шихмурадованни Дж.Насибован суьгьбетдин темани шиират, шаир, тербия хьун дуьшуьшдин кар туш.

Дж.Н. Заз чи ихтилат вичин рикI чи поэзиядиз гайи,лезги культурадик, литературадик лайихлу пай кутур баркаллу шаир Алибег Фатахован чи дагъларин гуьзел тIебиатдиз бахшнавай шикилдилай башламишиз кIанзава. И рекьяй ам халис устад тир.

Ш.Ш. Алибег Фатахован уьмуьрдинни яратмишунрин рекьел, гьайиф хьи, къалгъанар экъечIна. Адаз вичин са куьруь уьмуьрда (25 йис) рагъ алай йикъар лап тIимил акуна. ЯтIани касди чаз, ядигар яз, шииррин роман “КьатI-кьатI авур зунжурар” туна.

Дж.Н. Шаир-классик амайбурулай квелди тафаватлу жезва? Адан яратмишунар са девирда ваъ, гьамиша важиблу я.

Арбен Къардаш къачуртIа, зи фикирдай, ада писвални хъсанвал чан алаз къалурзава:

Писвал чилел артух хьанва,
Писвилин кац ракъиник ква.
Хъсанвилин язух хьанва,
Ам писвилин викIиник ква.

Ш.Ш. Арбен Къардаша шииратдик нукьсан акатуниз рехъ тагун, хъсанвал гьамиша вини дережада хьун чарасуз тирди тестикьарзава.

Халис шиирар кьит хьанва пара,
Амай шиирар шит хьанва пара.

. . . . . . . . . . . . .

Вучиз къелемар хьанва икI куьруь?
Илгьамдин пери хьанвалда шеври.

Дж.Н. ЦIийи, бажарагълу шаирар халкьдин арадай майдандиз акъудун, абуруз рехъ къалурун, ачухун чи машгьур шаиррин буржийрикай я.
Къе Лезгистандин шииратдиз Муса Агьмедов, Мегьамед Ибрагьимов ва Владик Батманов атун, зи фикирдалди, хъсан кар хьанва. Жегьил шаир Мегьамедан яратмишунар за мад сеферда тIупIалай хъувуна. Адан шиирар михьи булахдин яд хьиз авахьзава. Месела, Ханбиче Хаметовадиз кхьенвай шиир къачун:

Лезги, авар, къумукь дарги миллетар,
Вири сад я ваз, тафават авачиз,
Ви шиирар, поэмаяр, сонетар
КIелиз жедач вилерал нагъв алачиз…

Ш.Ш. Гьакъикъатдани, Ханбиче Хаметовадин шиирриз манадин деринвал, хци месэлайрикай камаллудаказ рахун хас я:

Четин гьал я юкьва гьатун угърашрин,
Алахънавай ийиз чи кар явашар.
“Концепцияр” тIуькIуьрзава “къардашри”,
Лап жувандав вегьез тазва лапIашар.

Барут хьанва зи шиирдин цIараркай,
Ялзава за, са экъисай кIул хьана.
ХкечIдани пай кумай кьван цаваркай,
Ацукьдани гьахъсуз чарчел къул хьана?

Дж.Н. И мукьвара заз Пакизат Фатулаевадин “Таржумаяр” ктаб типографияда чапдай акъудзавай вахтунда (ам чапнава) бязи эсеррихъ галаз таниш жедай мумкинвал хьана. Зун Низамидин лезги чIалаз таржума авунвай шиирри яргъалди хиялрик кутуна. Пакизат ваха лезги чIалан девлетлувал, къешенгвал классикадин вири рангар, тахарни галаз бажарагълувилелди къалурнава.

Ш.Ш. Са рахунни алач, таржумачивилин рекьяйни Пакизат Фатуллаевадин бажарагъ лап зурбади я.

Кьве гаф лезги халкьдин хурун эсеррикай (фольклордикай). Фольклор, зи фикирдай, инсанрин уьмуьрдин йигин гьерекатрин кIане акъваззавай къизилдин кIусарив гекъигиз жеда. Фольклорди халкьдин руьгьдин, къанажагъдин деринвал къалурзава.

Дж.Н. Инал фольклордин са риваятни рикIел хкун кутугнава.

Са жегьил гадади, тама сейр авуна, къубудин къерехда къайи цик гъилер чуьхуьзвайла, виняй авахьзавай ци са еке, гуьрчег ич гъана. Гадади ич цяй акъудна. Адахъ темягь фидай атирдин ни галай. Гьар патахъай адаз килигай гада ичинин гуьрчегвилел кьару хьана. Жегьилдиз икьван иер ичинин дад акваз кIан хьана, адаз кIас яна. Адан ширинвал масад тир. Гада фикиррик акатна: “Ихьтин гуьзел, ширин ич гьасилун регьят кар туш. Са касди, еке зегьмет чIугуна, арадал гъанвай ич тIуьртIа, им заз яраб гьалал жедатIа?”

Гадади ич гьасилай кас жугъурна, ада вичиз и емиш гьалализ тунин къарар кьабулна. КIас янавай ични гъилеваз, ам, яд къвезвай къубудин къерех кьуна, винелди фена. Са арадилай адаз багъ акуна. Ина авай ичер вичив гавайдаз ухшар туширди чир хьайила, ада рехъ давамарна. Гьа икI, са шумуд багъдилай винидихъ акъатайла, яргъай хьиз адаз гзаф гуьрчег чкадал экIя хьанвай, гьар жуьре емишрив ацIанвай багъдай вичин гъилевай хьтин ичер алай тар акуна. Гада дикъетдалди багъдин гуьрчегвилиз, тарарин арада къешенгдиз туькIуьрнавай кIвалериз яргъалди тамашна.

Ахпа, жугъундив фена, багъдин иесидиз вичиз ич гьинай жагъанатIа лагьана. КIас ягъайла, вичиз ихьтин ширин, гуьрчег ич арадиз гъун патал гьихьтин зегьмет акьалтзавайди ятIа хабар авайди къейдна, гьавиляй вичиз гъилевай кIас янавай ич гьалал авун тIалабна.

Багъдин иесиди гададихъ яб акална, кардин гъавурда акьурла, вичи ич адаз гьалал тийизвайдакай малумарна.

Ам гьалал авун патал гададиз вичин чIехи багъдин вири тарарал алай емишар са-сад, гъилелди атIана, кIватIун, тарарин пунариз пер ягъун, ахпа, хвалар михьна, тарариз яд гун лазим тирди лагьана.

Курпашман хьайи гада иесиди тапшурмишай кIвалахрив эгечIна. Гзаф йикъар алатна, гзаф гьекьер фена гададай. Эхирни вири крар куьтягьна, гада мад багъдин иесидин патав вичиз ич гьалал авун тIалабиз фена. Гадади авунвай кIвалахриз килигни тавуна, багъманчиди лагьана:

— Ваз завай а вуна авунвай кIвалахрай гьалалвал гуз жедач. Зиди вун ахтармишун тир, хва. Эгер ви рикIе гьакъикъатда гьалалвал къачун аватIа, захъ, вилер аваз, экв таквазвай, япар аваз, ван текъвезвай, кIвачер кваз, къекъвез тежезвай руш ава. Гьа руш вуна жуваз свасвиле къачуртIа, ваз тIуьр ич за гьалаларда.

Гада дерин хиялрик акатна, дерт къати хьана. Ам вичин вилик эцигнавай шартI кьабулуниз мажбур хьана.

Мехъер тайинарнавай юкъуз гада багъдин иесидин кIвализ кьавалар, сварагарни галаз атана. Свас кIваляй акъудайла, гададиз акуна хьи, а руш килигай кас гьейранардай хьтин гуьзел къамат авай, ацIай варз хьтин гуьрчегди я. Вичин иер вилералди галай юлдашриз килигиз, абурун суалрихъ дикъетдивди яб акализ, камаллу жавабар гузва. Ам вичин кIвачералди къекъвезва. Гададин шадвилихъ кьадар-гьисаб амукьнач. Ам сусан бубадин патав фена, вичиз аквазвай и аламатдин гъавурда тун тIалабна.

Рушан бубади гададиз икI лагьана:

— Чан хва, гьакъикъатдани, зи руш, вилериз акваз, амма герек тушир крариз килигзавач. Япариз ван къвез, чIуру ихтилатриз яб гузвач. Къекъвез жез, вичиз талукь тушир чкадиз физвач. Зи рушаз за, мехъерин савкьат яз, и багъ кIвалерни галаз пишкешзава…

Ш.Ш. Бес, риваят ятIани, ара-бир уьмуьрдани ихьтин крар жезвайди я. Къуй вири хъсан ксарал бахтар къурай! Къуй къизилдин кIусар гзаф хьурай!