Кьуьчхуьр Саидан — 255 йис

Алатай гьафтеда Махачкъалада, Р.Гьамзатован тIварунихъ галай милли библиотекадин чIехи залда, Дагъустандин эдебиятдин классик, литературадин алемда вичел “бунтчи шаир” тIвар акьалтнавай ашукь ва женгчи Кьуьчхуьр Саид дидедиз хьайидалай инихъ 255 йис тамам хьуниз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Ам тешкилайбур и хуьруьн агьалияр-активистар (Ф.Асланов, Г.Камилова, У.Муталибов ва масабур), Махачкъалада ФЛНКА-дин векилар, милли библиотекадин къуллугъчияр, “ЛГ-дин” журналистар (кьилин редактор М.Ибрагьимов кьиле аваз), шаирдин ирсинал рикI алайбур тир.

Аниз меркездин ва Каспийск шегьердин мектебрай аялар ва муаллимар, вузрай, идарайрай, редакцийрай шииратдал рикI алай ксар, манидарар, ашукьар, артистар, районрай мугьманар атанвай.

Мярекат “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова кьиле тухвана. Куьруь гаф рахуналди, хандин зулумриз, са куьнихъайни кичIе тахьана, акси экъечIай, вичин гьахълу рехъ давамарай шаирдин ирс хуьн, адаз бахшна мярекат тухун — им чи къенин ва къвезмай несилар халисан ватандашар, халкьдин таъсиб хуьдай къагьриманар яз  тербияла­мишунин хъсан рехъ тирди къейд авуналди, ада  милли библиотека­дин къуллугъчи, мярекатдин тешкилатчийрикай сад, лезги халкьдин мярекатар, шадвилер кьиле тухудайла, кьетIен пай кутазвай РД-дин культурадин лайихлу работник Секинат Мусаевадиз гаф гана.

Ада Кьуьчхуьр Саидан цIинин юбилейдихъ галаз алакъалу яз библиотекада, “Кузвай шиирар” кьил гана, ктабрин выставка гьазурнавайдакай хабар гана. Наталья Капиевади лагьайвал, вахтар алат­заватIани, Кьуьчхуьрай тир Саид чи арада мичIи йифиз экв гузвай нурлу гъед хьиз амукьдайди къейдна. С.Мусаевади кIватI хьанвайбур шаирдихъ галаз алакъада авай кьве ктабдихъ галазни танишарна. Абурукай сад Гьаким Къурбанан “Лезги литература” тIвар алаз чапдай акъатнавай энциклопедия (ана гзаф кьадар писателрикайни шаиррикай, ашукьрикайни чIал ва литература ахтармишзавай алимрикай малуматар гьатнава, гьа гьисабдай яз  — Кь.Саидакайни). Кьвед лагьайдини Кьуьчхуьр Саидан эсеррин “Руьгьдин вилер амазма захъ” тIвар алаз “Лезги газетдин” къуллугъчи Мурад Саида чапдай акъуднавай ктаб тир. КIвалахдилай кьулухъни, йифен лап геждалди библиотекада ацукьна, шаирдин ирс кIватIуналди еке зегьмет чIугур Мурадаз Секинат ­Мусаевади сагърай лагьана.

КIватI хьанвайбур са шумуд декьикьада кинодин лентери къалурай шикилри Кьуьчхуьриз — ашукь Саидан ватандиз акъудна. Журналист, документальный са жерге фильмайрин автор, СтIал Сулей­манан райондин информагентст­водин регьбер Гуьллер Камиловади Кьуьч­хуьррикай гьазурнавай фильмдилай мярекатдин иштиракчийри разивал къалурна.

Мярекатдал рахай саки вири ксари, шаирдин зурбавал, къагьриманвал, ватанпересвал хьиз, адан ватандин, ам дидедиз хьайи чархаринни дагъларин юкьва авай тIебиатдин ажайиб пипIен — ирид муьгъни пуд мискIин ва маса кье­тIенвилерни булдалди авай хуьруьн къаматни рикIел хкана. Абурун жергеда писатель, филологиядин илимрин доктор, профессор Гьаким Къурбанни авай. Вичин ­жегьил вахтарни рикIел хкуналди, кIватI хьанвайбур Кьурагь райондин дагъдин са-са хуьр кьулухъ таз, гуь­тIуь жигъиррай винелди Кьуьчхуьриз акъудна. Шалбуз дагъ, Базардуьзуь гъвечIи кIунтIар хьиз аквазвай дагъдин синел вич хкаж хьайи вахтар, хуьруьн тарих рикIел хкуналди, Кьуьчхуьра неинки зурба ва кIеви къванерикай мягькем цлар эцигай устIарар, гьакI душманрикай хуьз алакьай уьтквем рухваярни хьайиди къейдна

Вичин рахунра Къурбан муаллимди харапIайриз элкъвенвай Кьуьчхуьррин хуьруьн къенин йи­къан­ перишан къаматдихъ галаз хци мадни са месэладал кIватI хьанвайбурун  фикир желбна. Амни чи халкьдин тIвар машгьур авур, чпелди чна лайихлудаказ дамахзавай Лезгинцевриз (абурун несил Кьурагь райондай тирди фикирда кьуналди) талукь месэлани къарагъарна. Лезгинцевриз хкажзавай гуьмбет къени “ксана амукьуниз” талукь яз кьурагьвийриз ачух чарчин копия ада райондин векилрив вахкана, садни — редакциядив. Ам чна инлай кьулухъ газетда гуда.

Дугъриданни, алимди къейднавайвал, чахъ адет ава: “кьейиди, гьикI хьайитIани, кучукзава. Лезгинцеван “мейит” (яни устIарди гьазурнавай тимтал) чарадан гьаятда марфарикни живерик кваз 15 йис я. Гьазурнавай бине (фундамент), хъач акьалтна, кицIерин майдан хьанва. Баят хьанвай  а чка  акурла, гьар са лезгидин намусдик хкIазва, рикI тIар жезва…”

Къенин йикъан тIал алай месэлайрик ктабар акъудунни акатзава. Амма чи халкьдин векилрин арада эдебиятдиз майилвалзавай, чпин пай кутаз чалишмиш жезвай ксар хьун чи бахтлувал, ахьтин гьар са кас чи миллетдин дамах ва даяхар я. “Руьгьдин вилер амазма захъ” ктабдин спонсор Дагъустандин Халкьдин Собранидин депутат, вичин ери-бине Кьурагь райондин КIирийрин хуьряй тир Самир Абдулхаликьов я. Ана Кьуьчхуьр Саи­дан шиирар гьам лезги ва гьамни урус чIаларалди, шаирдиз 20-далай виниз авторри бахшнавай шиирар (абурни кьве чIалалди), гьакI кьве макъалани гьатнава: сад Кьуьч­­хуьррин хуьруьн администрациядин кьил — Аскер Жабраилован, муькуьдини — ктаб туькIуьрайди ва  таржумачи тир Мурад Саидан. Мярекат кьиле тухузвай Мегьамед Ибрагьимова хайи эдебият хуьник лайихлу пай кутунай депутатдиз-спонсордиз сагърай лагьана, гафни гьадаз гана.

Вичин рахунра Самир Кьасумовича кIватI хьанвайбуруз Дагъустандин Халкьдин Собранидин депу­татрин тIварунихъай шаир хайи югъ тебрикна. Вичин шииррин гьар са цIар Кьуьчхуьр Саида кесиб халкьдикай кхьейдал, абуру акьалт­завай несилдиз руьгьдинни ватанпересвилин тербия гузвайдал фикир желбунихъ галаз сад хьиз, икьван чIавалди Кьуьчхуьр Саидан вири ирс кIватIиз алакь тавун арадай акъудунихъ инанмишвал къалурна. Гаф кватай чкадал лугьун хьи, Самир Кьасумо­вича къуьн кутуналди винидихъ тIвар кьунвай ктабдин мад кьве том (жуз) акъудун пландик ква. Адан теклифдалди Кьурагь райондин мектебра кIел­завай аялрин арада Кьуьчхуьр Саидан шиирар хъсандиз кIелунай конкурс кьиле тухвана. Йисан эхирдалди Кьиблепатан Дагъустандин районрин мектебра Кьуьчхуьр Саидан уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьиз талукьарнавай ачух тарсар кьиле тухунни пландик квайдакай хабар гана.

Мярекатдал чпин рикIевай чими келимаяр лугьудай мумкинвал хьайи ксарин арада яргъал йисара Каспийск шегьерда жавабдар госкъуллугъар тамамарай кьуьчхуьрви Улушан Муталибов, Кьурагь рай­ондин собранидин депутат, Кьуьчхуьррин хуьруьн юкьван школадин директор Хизри Мамедов,  Дагъустандин халкьдин писатель Абду­селим Исмаилов, филологиядин илимрин доктор, ДГУ-дин муаллим, шаир Фейзудин Нагъиев, фи­лологиядин илимрин кандидат Саимат Юзбегова, кьуьчхуьрви ша­ир, и мярекатдин тешкилатчийрикай сад тир Фазил Асланов, Кьуьчхуьррин (Бугъдатепе) хуьруьн кавха Аскер Жабраиловни авай.  Абуру гьар сада чIехи шаир акъатай муг зурбади, берекатлуди тирди къейдна, хейлин теклифарни гана.

Улушан Абдулмуталибовичан рахунри  иллаки вирибур желбна. Ада къейдна:

— 1920-1930-йисара Кьуьчхуьрар 320-далай виниз кIвалер авай чIехи хуьр тир. Ана кесибарни, девлетлуярни авай. Вири кIвалер къванцинбур тир. Са алат, са техника галачиз, чи ата-бубайри абур гъилелди,перцелди, кацадалди эцигзавай, маса сир авачир. Чи ата-бубаяр зегьметкешар тир. КIва­лер акурла, атай мугьманар мягь­тел жедай, ихьтин устIарарни авани лугьуз жузадай. Эцигна кIва­лерни, хуьруьз хъфидай рекьерни туькIуьрна. Яшамиш жедай мумкинвилер чIехибур тир. Хуьруьхъ Кьурагь районда виридалайни чIе­хи мулк авай. Санлай къачурла, 5500 гектар чил авай (идакай 1050 гектардай векьер язавай, 460 гектарда магьсулар цазвай, амай­бурукайни мал-къара хуьн патал менфят къачузвай). Техил виридаз бес жезвай, гьакI къунши хуьреризни, ярар-дустаризни гузвай. Чилерни акI дуьзарнавай хьи, кьуд пад дагълар тир, гьа дагълара никIер ва магьсулар цадай салар туькIуь­рай­бур мад чи зегьметкеш ата-бубаяр тир.

У.Муталибован рахунрай мадни малум хьайивал, тарифдай крар и хуьруьн тарихда гуьгъуьнлайни хьана: еке кIелунар авур, жавабдар къуллугъар тамамарай ксар гзаф акъатна, пуд касдиз Ленинан орден гана.

Дагъустандин халкьдин писатель Абдуселим Исмаилова къейд авурвал, Кьуьчхуьр Саида вичин эсерар хайи лезги чIалалди теснифна. Имни адан кьвед лагьай игитвал, халис ватанпересвал тир. Ам вири девирра чи халкьдин игитрин жергеда сифте чкадал хьун лазим я. Акьван чIавалди лезги чIалалди чпин эсерар яратмишай ксар малум туш. Кьуьчхуьр Саид хьтинбур, абурун ирс хвена кIанда. Ам чи тIвар машгьурнавай кас я. Кьуьчхуьр Саид сифтени-сифте Кьуьчхуьрай, ахпа Кьурагьай я. Ада ихьтин теклифни гана: Кьурагь райондин собранидал къарар кьабулин: гьар йисан майдин ва я июндин вацра Кьуьчхуьра ва я Бугъдатепеда шаирдин югъ къейд ийин. ЧIехи мярекатар тахьайтIани, хуьруьз хъфида, сурал дуьа ийида. Им абурлу кар жедай…

Микрофондихъ атай “Лезги газетдин” редакциядин литературадин отделдин редактор Мердали Жалилова Кьуьчхуьр Саид хьтин зурба шаирдин юбилей гьар йисуз къейд авун лазим тирди лагьана.

— ГьикI хьи, ада дуьньядиз лезгийрихъ лезги чIал авайди чирна. Етим Эмина ам вичин муаллим я, СтIал Сулеймана ада вичиз яшамиш жез чирна лагьана. И ксар галачиз гуьгъуьнин несилрин шаирар масакIа арадал атун мумкин тир. Етим Эминаз хьиз, Кьуьчхуьр Саидазни адан тIварцIихъ хуьр ягъун, Кьурагь райондиз хъфидай рекьелайни аквадайвал, шаирдиз гуьмбет хкажун герек я, — къейдна ада.

Мярекатдал Фазил Асланова, яратмишзавай ксарикай Кьуьчхуьр Саидаз шиир бахш тавур кас саки амачирди къейд авунихъ галаз сад хьиз, ирс кIватIна, кIелдайбурал агакьарай ксарин жергедай яз, чи газетдин къуллугъчи Мурад Саидаз хьиз, “Лезги газетдин” политикадин отделдин редактор, писатель Нариман Ибрагьимовазни сагърай лагьана.

Малум тирвал, Кьуьчхуьррин хуьр маса чкадал Бугъдатепе тIвар алаз арадал хтанва. Мярекатдал хуьруьн кавха Аскер Жабраилова вичин рахунра цIийи хуьруьн агалкьунрикай суьгьбетна, къенин межлисдин тешкилатчийриз ва иштиракчийриз сагърай лагьана.

Кьуьчхуьр Саидаз Бугъдатепеда памятник эцигнавайди къейд авунихъ галаз сад хьиз, ам хайи хуьре, адан кIвал алай чкадал шаир рикIел хуьнин лишан — махсус кьул алкIурун пландик квайди раижна.

Саидаз бахшнавай чIалар кIе­лун патал сегьне мектебра кIелза­вай аялрин, гьакI муаллимрин ихтиярда вугана. Аялрин арада меркездин 16-нумрадин юкьван мектебдин муаллим Къизил Нурагь­медовнади Кьуьчхуьр Саидан уьмуьр­дин ва яратмишунрин рекьиз талукьарна кьиле тухвай викторинани итижлуди хьана.

Мярекатдал шиирар кIелай Репия Къарибовадиз, Мариян Бугаевадиз, аялриз ва абур гьазурай муаллимризни баркалла лугьуз кIан­зава.

Тамам кьве сятдилайни артух вахтунда кьиле фейи мярекат чпин бажарагъдалди гурлу авурбурун арада Даггосфилармониядин векил Жаклина (Мурад Саида кхьенвай “Ватанпересвиликай” мани лагьана), меркездиз “Перихалум” тамаша къалуриз Дербентдай атанвай Лезгийрин госмуздрамтеатрдин артистар (абуру “Ашукь Саид” тамашадай са чIук къалурна),  Кьасумхуьруьн музшколадин муаллим, ашукь Расул Абдулкебиров, Миграгъай мугьман хьанвай ашукь Каир (абуру чуьнгуьрдихъ галаз  манияр тамамарна), Каспийскдин 1-нумрадин юкьван мектебдин муаллим Марина Жафарова (“Севдуьгуьм” мани лагьана) авай.

ЧIехи шаирдин ирс кIватI хъу­вун­, чирун ва раиж авун чи буржи я.

Рагнеда Рамалданова