Са шумуд йикъан вилик кIвализ къунши Алибег атана. Умуми ихтилатрилай гуьгъуьниз рахунар коронавирусдикай, чи шегьеррин, районрин больницайра начагъбур артух хьуникай, четин яшайишдикай кьиле фена. Гьелбетда, гьар са зегьметчи хизандиз талукь шейэрин, коммунальный къуллугърин къиметар хкаж хьуникайни, нарази яз ихтилатарна.

— Яда, — лагьана Алибега,- зун туьквенриз, базарриз тефена саки кьве варз тир. Кайванидиз мумкинвал авачирвиляй жув финиз мажбур хьана. Анра авай къиметар акурла, зун вилерихъ агъунач. Элкъвена хквез кIанзавай кIвализ, амма гъилер ичIи яз гьикI хъфидай? За базардал цIар элкъуьрна. За ваз вуч лугьун, шей ацIанвай. Гьар жуьре. Кьуд патахъай гъанвай. Амма — къиме­тар? Яда, ичерин са ки­лограмм 80 манатдай, картуфар — 30 манатдай­, поми­дорар — 70 манат­дай, шефтелар — 140 манатдай, къарпузар — 30 манатдай. Як — 350 манат­дай­, чIем — 700 манатдай. Вични — и гатун, сезондин вахтунда. Ибур вуч­­тин къиметар я? Вуч я, ча­кай виридакай миллионерар хьанвани?!  Москвадани авачалда ихьтин къиметар. Мажибар лагьайтIа, вацра 15-17 агъзур манат. Яда, икI амукьайтIа, чна хизанар гьикI хуьдайди я?

Къуншидин наразивал, ажугъ лугьуз тежерди тир. Вацра 15-20 агъзур манат агакьзавай хизанар лап кIеве гьатзава эхир.

Са юкъуз зунни экуьнахъ фад меркездин 2-базардиз фена. Инсанрин гьерекат виле акьадайди я. ЧIехи майданар вишералди­ алишверишдин точкайри кьунва. Эгер виликан гаф ишлемишай­тIа, спекулянтрин точкаяр. Батыраян, Дзержинскийдин куьчейра оптовикри чпин шей теклифзава. Чувалралди, ящикралди абуру са тIимил ужуз маса гузва. Куьчедай вад метрдиз базардин къенез атана, ина гьа оптовикдивай маса къачунвай алверчиди ваз шей (емишар, майваяр) кьве сеферда багьаз хгузва. Аквазвайвал, и кардал талукь са идарадини гуьзчивалзавач.

Туьквенрин къиметарни гьахьтинбур я. Государстводин туьквенар амач эхир. Иесийри, оптовикривай ужуз къачуз, якни, кака­ярни, верчерни, нисини, куьрелди, гьар са затI, кьве-пуд къиметар эхцигиз, муьштерийриз маса хгузва. Им къенин йикъан гьакъикъат хьанва. Агьалийри анжах наразивалзава, амма абурун гьалдикай, дердийрикай хабар кьадайбур авач, я женни ийдач. ГьикI лагьайтIа, базардин экономикадин сиясат гьа им я.

РАН-дин хуьруьн майишатдин прогнозированидин институтдин пешекарри малумарайвал, уьлкведин агьалийри маса къачузвай суьрсетдиз гьар вацра умуми доходрин 40-50 процент такьатар харжзава. Эгер дагъустанвийрикай рахайтIа, чIехи пай хизанри (абур екебур я эхир) недай-хъвадай шейэриз мадни гзаф пул харжзава.

Къиметар хкаж хьун вири дуьньяда кьиле физва. ООН-дин суьрсетдин ва хуьруьн майишатдин рекьяй организацияди къейд ийизвайвал, пальмадин, шекердин, якIун, некIедин продуктрин къиметар хейлин хкаж хьана.  Недай-хъвадай шейэрин ва маса метягьрин къиметар хкаж жедайдакай гьеле йисан сифте кьилерай лу­гьузвай. Коронавирусдин тIугъвалди ва коммунальный къуллугърай гузвай пуларин кьадарар виниз акъудунуни и кардик мадни йигинвал кутуна.­ Талукь идарайрин пешекарри къейдзавайвал, гзаф шейэрин къиметар 20 процентдин кьван хкаж жеда. ИкI, Россиядиз маса уьлквейрай гъизвай кофедин, чайдин, какаодин къиметар садлагьана виниз акъатна. Гъуьруькай гьазурзавай макаронрин ва маса суьрсетдин къиметарни виликанбур яз амач. Къиметар хкаж хьун доллар цавуз  акъатунилайни аслу жезва. Исятда са доллар 74 манатдиз барабар я. Кьвед-пуд варз вилик 58 манат тир.

Коммунальный къуллугърин пулар датIана хкажунини агьалияр ажугъламишзава. Мисал яз, алай йисан 1-июлдилай Санкт-Петербургда ва Дагъустандин къуншияр тир Калмыкияда, Ставрополда, Астраханда, Адыгеяда, Ростовда коммунальный къуллугърин къиметар 0,4 процентдин хкажнатIа, чи республикада — 2,3 процентдин. Эгер Дагъустандин агьалийрив, Россиядин ма­са регионра яшамиш жезвайбурув гекъигайла, лап куьлуь ма­жибар, пенсияр агакьзавайди фикирда кьуртIа, рекъем екеди я.

Алай вахтунда Махачкъалада са киловатт электроэнергиядай 2,70 манат (цIувад йис вилик 67 кепек тир), са кубометр газ­дай — 5,6, зирзибил тухунай 53,42, техобслуживанидай — 991, цяй — 8,928, канализациядай 3,528 манат къачузва. Хиве кьуна кIанда, виридахъ вахт-вахтунда кассайриз пулар гудай мумкинвални, такьатни жезвач. Нетижада буржарни акьалтзава.

Дагъустанда чпиз ийизвай коммунальный къуллугърай буржар алайбурун кьадар тIимил туш — агъзурралди. 2019-йисуз рес­публи­кадин суддин приставрин управленида  ЖКХ-дин къуллугърин буржар вахчунин гьакъиндай 2 агъзурдалай виниз агьалийриз талукь делояр авай. Буржари 60 миллиондив агакьна тешкилзавай. Анжах са Махачкъала шегьерда чими цин ва кIва­лер чими авунай 40 млн манат пул таганвай агьалияр ава. Бязи ксарал 200 агъзур манатдин бурж ала. Законрал амал тийизвай ихьтин агьалийривай буржар вахчун патал приставрив 1000-дав агакьна делояр гва. Бязи агьалийри йисаралди ЖКХ-дин къуллугърай пулар къастуналди гузвач.­

Гьа и саягъда бензиндин, автомобилра ишлемишзавай газдин къиметарни хкажнава.

Са гафуналди, къиметар хкаж хьуни зегьметчи инсанар екез кIеве твазва.

Нариман Ибрагьимов