ЦIийи кIелунин йисан вилик

Виринра хьиз, Дербент райондани кIелунин цIийи йисаз гьазур жезва, мектебра цIийикIа туьхкIуьр хъувунин кIвалахар акьалтIарзава. Мукьвара чна райондин администрациядин образованидин управленидин начальник, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат  Эрик  Къарибович  Ибрагьимовахъ галаз мектебар кIелунин цIийи йисаз гьазур хьуникай, образованидин хиле авай гьаларикай, агал-кьун­рикайни гьялна кIанзавай месэлайрикай ихтилатарна.

Куьруь таржумагьал. Эрик Къарибович Ибрагьимов 1978-йисуз Белиж поселокда дидедиз хьана. Белиждин юкьван школа акьалтIарна.

2001-йисуз Дагъустандин механический техникум, 2007-йисуз “Юждаг” институт ва 2020-йисуз финансринни праводин институтдин юридический факультет акьалтIарна. Белиждин гимназияда муаллимвиле, Белиждин Г.Лезгинцеван тIварунихъ галай мектебдин директорвиле, жавабдар маса къуллугърал кIвалахна. 2019-йисалай ам Дагъустан Республикадин Халкьдин Соб­ранидин депутат я. Хизанда пуд веледдиз тербия гузва.

— Дербент районда образованидин вири идарайриз (аялрин бахчайрилай гатIунна, мектебрал къведалди) лазим тир къайдада фикир гузва, — къейдзава Э.Ибрагьимова. — Эгер чкадал алай къуватралди гьялиз тежедай месэлаяр пайда хьайитIа, абурукай райондин кьил Мавсум Рагьимова Дагъустандин Гьукуматдиз хабар гузва. Хейлин крар чна образованидин хиле кардик квай программайра, проектра иштиракунин нетижада кьилиз акъуд­зава.

Алай вахтунда Дербент районда аялрин 21 бахча кардик ква. Районда мектебриз фидай яшар та­хьан­вай 14182 аял ава. Абурукай аялрин бахчайриз физвайбурун кьадар 2465 я, яни 17 %.  Рекъемрай акваз­вайвал, месэла хциди я. Ам датIа­на райондин кьиле авайбурун гуьзчивиликни ква. Алай вахтунда цIийи бахчаяр эцигдай чилер жагъурзава. Гуьгъуьнлай къвезвай кьвед-пуд йисан къене са шумуд бах­ча эцигун къарардиз къачунва. КIелунин цIийи йисан вилик Араблинкада — 100, Мугъарты хуьре 60 чка авай аялрин бахчаяр ахъайдайвал я.

Аялрин бахчайра 286 тербиячиди зегьмет чIугвазва. Абурукай 169-даз — кьилин ва 117-даз юкьван пешекарвилин образование ава. Абу­ру­ вахт-вахтунда Дагъустандин образование вилик тухузвай институтда (ДИРО) чпин чирвилер, тежриба хкажзава. Аттестациядин нетижайриз килигна, 83 тербиячидиз кьилин ва сад лагьай категорияр ава.

Районда 47 мектеб кардик ква. Анра 13372 аялди чирвилер къачузва. Абурукай сад лагьай сменада — 9309 (68 %), кьвед лагьай сменада 32 % аялди кIелзава. Мектебра 2715 муаллимди кIвалахзава. Гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазвай 150 муаллимдихъ — кьилин, 415-дахъ­ сад лагьай категория ава. Кьилин образование авай пешекаррин кьадарди 85,3 % тешкилзава.

КIелунин цIийи йисуз 1-классдиз фидай яшара авай 1470 аялдин ди­де-бубадилай арзаяр атанва. Августдин вацран эхирдалди и рекъем гзафни хьун мумкин я. ЦIийиз эцигзавай мектебрикай рахайтIа, алай вахтунда Белиждин хуьре 350 чкадин цIийи мектеб эцигиз гъиле ава.

Гила чун алава образованидал акъвазин. Районда спортдин — 6,  ис-кусстводин 8 мектеб, аялрин яратмишунрин 2 кIвал кардик ква. И мек-тебра 5-18 йисарин яшара авай 4949 аялди чирвилер къачузва. Райондин вири мектебра 1-4 -классра кIелза­вай аялар патал “Шахматар” проект кьилиз акъудзава. Аялрин бахчайра лагьайтIа, образованидин алава 16 кружок ахъайнава.

Образованидин идарайрин материально-технический базадикай рахайтIа, гьалар акьван хъсанзавач. 12 идарадихъ чпин дараматар авач, 4 мектебдин дараматар цIийикIа туьхкIуьр хъувунин игьтияж ава.

• Эрик Къарибович, управлениди образованидин гьихьтин проектра иштиракзава, и рекье гьихьтин кIвалахар тухванва?

— Алай вахтунда районди республикадин “100 школа” проектда иштиракзава. И проектдик  умуми образованидин 4 мектеб —  Мамедкъаладин гимназия, Мамедкъаладин 3-нумрадин, Геджухдин,  Мугъартыдин мектебар акатнава. Абур проектдик кутун патал  меценатар тир РФ-дин Госдумадин депутат, Дербент райондай тир З.А.Аскендерова ва Дербентдин чехирар хкуддай заводдин генеральный ди­ректор, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат М.М.Садуллаева куьмекар гана.

Региондин “Алай аямдин школа” проектдин сергьятра аваз Великентдин, Деличобан, Геджух, Бе­рикей ва Рукел хуьрерин умуми образованидин мектебра образованидин вилик фенвай технологийрин “Точка роста” классар ахъайнава. А классра кьилин дережадин категория авай, пешекарвилин дережа хкаждай курсар кIел хъувунвай, хъсан тежриба авай муаллимри кIва­­­лахзава. Классар лагьай­тIа, алай аямдин технологийралди, 3D мо­делированидин компьютерралди таъмин я. “Точка роста” классра хъсандиз кIелзавай аялри жуьреба­-жуьре илимрай чирвилер къачуда.

ГьакIни чи мектебри федеральный дережадин “Гьар са аялдин агалкьун”, “Гележегдин билет”, “Проектория” проектрани иштиракзава. И проектрини аялриз чирвилер хкаждай, илимдин мярекатра чпин алакьунар раиждай мумкинвал гузва.

• Районда гьи предметрин муаллимрин кьитвал ава ва и месэла гьикI гьялзава?

— Бязи предметрай, месела, химиядай, математикадай, физикадай, ингилис чIалай муаллимрин кьитвал ава. И месэла гьялунин карда чаз “Земский учитель” проектди куьмекзава. 2019-йисуз и проектдин сергьятра аваз Жалгъан хуьруьн умуми образованидин мектебдиз математикадин муаллим Мегьамед Гьажимурадов ва Белиждин Г. Лезгинцеван тIварунихъ галай мектебдиз Вологдадай къецепатан чIала-рин муаллим Саният Селимова хтана. 2020-йисуз и проектдин сергьятра аваз мад пуд муаллим кIвалахал акъвазна: Дербентдай тир математикадин муаллим Нариман Загьиров  — Чинардин, Махачкъаладай тир математикадин ва физикадин муаллим Мегьамедхан Абдулгьамидов ва Астрахандай тир тарихдин муаллим Тельман Но­урзбаев Белиждин 4-нумрадин мектебра. Абуру вирида чпин чкайрал гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазва. И проектдин сергьятра аваз чна муаллимар мадни вилив хуьзва.

• КIелунин цIийи йисаз гьикI гьазур хьанва? Аялрин хатасузвал хуьнин жигьетдай гьихьтин серенжемар кьабулнава?

— Алай вахтунда вири мектебра ва бахчайра ремонтдин кIвалахар акьалтIарзава. Образованидин 25 идарада капитальный къайдада ремонтдин чIехи кIвалахар тешкилнавай: къавар, дакIарар, ракIарар, полар дегишарун. Райондин кьилин къарардалди, школаяр кIелунин цIийи йисаз тамамдиз гьазур тирди тестикьардай махсус комиссия арадал гъанва. Адак образованидин управленидин, Роспотребнадзордин, Госпожарнадзордин, ОВД-дин ва маса пешекарар ква.

Исятда комиссияди кIвалахза-ва. Кьиле тухвай ахтармишунрин не­тижайриз килигна, комиссияди актар кхьида, кимивилер авай идарайриз абур арадай акъуд хъийидай вахт тайинарда. 26-августдалди вири школаяр кIелунин цIийи йи­саз чпин ракIарар ахъайиз гьазур жеда.

Аялрин хатасузвал хуьн патал образованидин вири хилерин идарайра видеокамераяр, хатасузвиликай хабар гудай кнопкаяр (сигнал тревожной кнопки), Росгвардиядин диспетчерскийдиз хаталувиликай хабар гудай (тревога) махсус телефонар,  цIай хкадардай аппаратар эцигнава.

Аялрин ва муаллимрин хатасузвал хуьник, гьелбетда, образованидин хиле кIвалахзавайбуру COVID-19 тIегъуьндиз акси рапар ягъунни акатзава. Разивилелди лу­гьуз жеда: муаллимринни техперсоналдин саки 100%  рапар янава.

• ЦIи мектебар акьалтIа­рай­буру ЕГЭ вахкай гьалдикай куьрелди лагьанайтIа кIанзавай.

— 2020-2021-йисара 11-класс акьалтIарзавай 398 аялди ЕГЭ вахкун лазим тир. Вирида имтигьан ла­йих­лудаказ вахкана ва абуру мектеб акьалтIарнавайдан гьакъиндай ­шагьадатнамаяр къачуна. Кье­тIен чирвилерай 54 выпускник къизилдин медалриз лайихлу хьана.

Къагьриман Ибрагьимов