“Девлет! Девлетлу хьухь! Девлет агалкьун я”- гьа ихьтин гафар я чаз ван къвезвайди виринра. Чун девлет кIан хьуниз ва кесибвал такIан хьуниз мажбурзава. Амма Аллагьдин Расулди , акси яз, кесибар кIан хьун эмирнава: “Кесибар кIан хьухь, абурухъ галаз санал ацукь” (Гьаким). 

Къенин юкъуз девлет чилел алай гьар са касдин виридалайни чIехи мурад­ хьанва, гьа жергедай яз — мусурманринни. Бес ихьтин эвер гунри квел гъида? Ке­­сибри чпин гьалдал наразивал къа­луриз башламишзава, девлетлуйрал ­пехилвалзава. ШейтIандиз кIанзавай кар гьа им я. Гьадисда лагьанва: “Виридалайни бахтсузди ам я хьи, вуж и дуьнья­да кесиб яз хьанатIа ва гьа са вахтунда ам Аллагьдин жазадикайни къутармиш хьанач” (Ибн Маджа). Яни кесиб касдиз жен­нет къазанмишун регьят я, эгер ада сабур авуртIа ва тIимилдал рази хьайи­тIа.

Кесибвал — им магьрумвал туш, акси яз, Аллагьдин патай савкьат я, нагагь чаз ам чир хьанайтIа. Девлет тахьунин са бязи лайихлувилер:

1. Мугьаммад Пайгъамбарди вичиз тIалабай затI, Аллагьди кесибдиз ганва. Ада лугьудай: “Я Аллагь, зун и дуьньяда кесиб яз хьурай, зун кесиб яз зи руьгь вахчу ва Дувандин юкъуз кесибрихъ галаз зал чан хкваш” (Гьаким).
2. Ам виридалайни вилик женнетдиз фида. Вичин асгьабрихъ элкъвена Му­гьам­мад Пайгъамбарди лагьана: “Квез чидани виридалайни вилик женнетдиз вуж фидатIа?». Абуру жаваб гана: «Ал­лагьдиз ва Адан Пайгъамбардиз хъсандиз чида”. Ахпа ада лагьана: “Мугьажирар ва и дуьньядин игьтияжар кьилиз­ акъат тавуна кьейи кесибар” (Агьмад)­.
3. Кесибар девлетлуйрилай вилик женнетдиз фида. Абу Гьурайради ихьтин гьадис ахъайна: “Зи уьмметдин кесиб мусурманар девлетлуйрилай йикъан са паюнин фад женнетдиз фида. Дувандин йикъан са пай 500 йис я” (Тирмизи).
4. Женнетдин чIехи пай агьалияр кесибар я, жегьеннемдин — девлетлуяр. Аллагьдин Расулди лагьана: “Зун женнетдиз килигна ва заз акуна хьи, ана авай чIехи пай агьалияр кесибар тирди. Ахпа зун жегьеннемдиз килигна ва заз акуна хьи, ана авай чIехи пай агьалияр девлетлуяр ва дишегьлияр тирди” (Агьмад).
5. Сабурлу кесиб мусурманар гьисаб-суал авачиз женнетдиз тухуда. Гьадисда лагьанва: “Дувандин юкъуз вири инсанар кIватIайла, Аллагьди, кесиб мусурманрихъ элкъвена, лугьуда: “Куьне куьн гьикI тухвана?”. Абуру жаваб гуда: “Я чи Агъа, Вуна чун ахтармишна (кесибвилелди) ва чна сабур авуна. Девлет­ ва гьукум Вуна масабуруз гана”. Аллагьди лугьуда: “Куьн гьахъ я”. Ва ахпа абур амайбурулай вилик женнетдиз тухуда. Четин гьисаб-суал гьакимриз ва девлетлуйриз амукьда” (Ибн Гьиббан).
6. Девлетлу женнетдин ракIарихъ яргъалди галамукьда. Ибн Аббаса ихьтин гьадис ахъайна: «Кьве мусурман женнетдин варарин вилик гьалтда. Абу­рукай­ сад и дуьньядин уьмуьрда кесиб тир, муькуь­ди — девлетлу. Кесиб гьасятда женнетдиз гьахьда. Девлетлуди анал Аллагьдиз кIани кьван вахтунда акъвазарда. Ам­­ма вахт атайла, гьамни женнетдиз гьахьда. Девлетлу мусурман гьалтайла, атIа кесибди адавай хабар кьада: “Вун икьван гагьда гьина авай?”. Дев­летлуда жаваб гуда: “Зун анал акъвазарна ва заз акьван четин ва гзаф чимиз­вай хьи, залай гьекьедин вацIар авахьна­ ва абур кьел квай ва туькьуьл векь тIуьр агъзур деведин цихъ къанихвал кьин патал бес жедай” (Агьмад).
7. ТIимил мал-девлет кьезилвал я. Аллагьдин Расулди лагьана: “Инсандиз тIимил мал-девлет кIандач. Бес тIимил эменни — им кьезил гьисаб-суал я хьи” (Агьмад).

Играми стхаяр ва вахар, гьадисда якъин лагьанва: “И дуьньяда ширинвал эхиратда туькьуьлвал я, и дуьньяда туькьуьлвал эхиратда ширинвал я”.

Гьасан  Амаханов,

Сулейман-Стальский райондин

имамрин советдин председатель