Лезги чIала виридаз малум ибара ава: хъсан кас. Халкьдин арадани тикрарзавай гафар ава: “Ам хъсан касдин пIир я, ам хъсан касдин булах я…” Эхь, гьа икI инсанри хъсан ксарин сурарал пIирер хкажзавай, абуру туькIуьрай булахар тIварарихъ язавай, хъсан ксарин крарни, тIварарни, яргъалди рикIел хуьдайвал, несилрилай несилрал агакьардайвал.

Хъсан ксар чи кIвалера, хуьрера гьамиша хьана. Абурухъ инсандин руьгьдиз нур, экв гудай, къени крариз рехъ ачухдай къуват, гьевес жеда. Гьа ихьтинбурук, чаз малум тирвал, акатзавай ксар Ахцегь райондани гзаф  ава.

Ахцегь райондин дагълара, ажайиб ва гуьрчег тIебиатдин къужахда экIя хьанвай Чеперин хуьр машгьурбурун жер­гейра авайди я. И гьуьндуьрвални адаз Цуькверин суварри, зегьметчи инсанри — хипехъанри, лежберри, ашукьри, государстводин, культурадин, ис­кус­стводин деятелри, устадри гъанва. ТIварар кьуртIа, сиягь яргъиди жеда. Хуьруьнвийри, районэгьлийри гьуьрметлувилелди, хушвилелди рикIел хкизвай баркаллу инсанрин арада пара къени, регьимлу, мергьяматлу кас тир Мегьамед-Эминов  Салигьни  ава.

Ам 1924-йисуз Чеперин хуьре кесиб лежбер Абдурагьманан хизанда дидедиз хьана. Аялдин кьисметдиз тазазмаз чIулав хал яна. Са йисни тахьанвай Салигь дахдикай магьрум хьана. Им хизан патал еке дерт тир­тIани, уьмуьр давамарна кIанза­вай. Бубадин везифаярни хиве гьатай Гуьлуьзар дидеди, гьикьван четинвилер, азабар акьал­тнатIани, аялар кашакай хвена. Дагълара советрин гьукумдин цIийи къурулушар кардик кутазвай къизгъин, четин вахт тиртIани, балайриз уьмуьрдин рехъ хкядай ва анай уьтквемвилелди вилик фидай мумкинвилер арадал гъана.

Инсандин рехъ. Эвел лап шуькIуь жигъирдилай башламиш жезвай, ахпа, инсандин алакьунриз, къанажагъдиз, намусдиз, камаллувилиз, къени крариз килигна, шегьредиз элкъуьн мумкин тир рехъ. Мадни лагьайтIа, уьмуьрдин азабриз дурум гуз тахьана, инсанвилин ерияр квадарна, жемиятдиз акси гьерекатрин гуьгъуьна гьатна, ктIай ятар авай уьленриз акъатна куьтягь жезвай рехъ. Са кар ашкара я, гьар инсанди вичи вичин уьмуьрдин рехъ хкязава, кутазва ва ам жемят, халкь патал менфятлуди, хийирлуди хьун адалай вичелай аслуни я.

Салигь Мегьамед-Эминов гъвечIи чIавалай вичин жигъир шегьредиз элкъуьриз алахъна. И кар адалай алакьни авуна.

Кьилел буба аламачир жаванди школада хъсандиз кIелна. 1938-йисуз ам Дербентдин педучилищедиз, урус чIалан муаллимар гьазурзавай цIуд вацран курсариз рекье туна. Кьве йисни алатнач, Советрин жегьил уьлкведал Гитлеран Германияди вегьена, виридалайни инсансуз, инсафсуз, миллионралди инсанар телеф авур дяведик цIай кутуна. Адан ялавар, къукърумар дагъларивни агакьна. И четин вахтунда савадлувилин гурарай са шумуд кIарцIиз хкаж хьанвай гада Ахцегь райондин финансрин отделдиз налогар кIватIдай агентвиле кьабулна.

Ватандин, партиядин эвер гун сад тир: Гъалибвал, фронт патал зегьмет чIу­­гун, адаз куьмек гун. Налогар кIва­тIун­­­­ни регьят кар тушир. Хуьрерин саки­ вири хизанар кесибар, чпин кьил са бубат акъудзавайбур тир. Налогар гу­­ни­кай кьил къакъудзавайбур авачир, ам­ма­ гзаф вахтара лежбердиз, хипе­хъан­диз, малдардиз, итимар, рухваяр фронт­да авай хизанриз кIваляй гудай затI гьатдачир. Гьа ихьтин гьалара жегьилди инсанрин кефи тахадайвал кIва­лахна, налог гуз жедай вахтар тайинариз, мад ва мад сеферда абурун патав хъфиз хьана. Гьа са вахтунда Салигьа Че­перин Карл Марксан тIва­ру­нихъ галай колхоздин комсомолдин организациядин секретардин везифаярни тамамарзавай.

Райондин кьилевайбуру кIваче­рал кьезил, зирек, гайи тапшуругъ тирвал ва вахтунда кьилиз акъудзавай жегьил чIехи краризни гьазурзавай. Вичин кIва­лахни хъсандиз ийизвай адал РОВД-да секретарь-счетоводдин везифаярни ихтибарна. Вахт ахьтинди тир хьи, итимар гуьгьуьллувилелди фашистри кIеве тунвай Ватан хуьз физвай, вири идарайриз пешекарар бес жезвачир. Гьавиляй чкадал алай савадлу ксар са шумуд кIвалах авуниз  мажбур жезвай. 1945-йисан октябрдилай Мегьамед-Эминова ДАССР-дин финансрин ми­нис­терстводин контролер-ревизор яз Ахцегь районда кIвалахна. Ахпа адакай райондин финансрин отделдин учас­токдин инспектор, са йисалай налогрин старший инспектор хьана. Къуллугъриз килигайвал, везифаярни, жавабдарвални артух жезвай. Жегьил итимди усалвал хиве кьунач. Вичелай аслу гьар са кар дуьзвилелди, къанун-къайдадалди кьиле тухвана. Кардин гъавурда гьатнавай, финансрин, налогрин месэлайрай регьятдиз кьил акъудиз жезвай чепиви 1951-йисуз Ахцегь райондин финансрин отделдин заведующийвиле тайинарна. И жавабдар къуллугъдиз коммунист, лектор, райкомдин член, халкьдин контролдин комитетдин член, са шумуд сеферда райсоветдин депутат хьайи Салигь Абдурагьмановича вичин уьмуьрдин 35 йис гана. Са рехнени квачиз райондиз, халкьдиз, республикадиз къуллугъна.

Лугьун лазим я хьи, чаз уьмуьрдин тежрибадай аквазвайвал, финансрихъ галаз алакъалу къуллугърал инсанар гзаф йисара кIвалахал аламукьза­вайди туш. Гьукуматдин пулар, вичин бубадин­ киседай къачузвай хьиз, харжда, ахпа къуллугъдикайни азад жеда, дустагъ лу­гьудай чкадизни аватда. Салигь Аб­ду­рагьмановича вири йи­сара михьи­вилелди кIвалахна. Адаз Ахцегь райкомдин сад лагьай секретарар хьайи Гуьлселем Гьамидовади, Абдулкъа­фар­ Агьмедова, Къенбер  Къенбе­ро­ва, Нариман Гьажиева, кьвед лагьай сек­ретарь Касбуба Азизханова, ДАССР-дин финансрин министр Даниял Закержаева, Ленинан кьве ордендин сагьиб, СССР-дин Верховный Советдин депутат хьайи Межмедин Ризаева, КГБ-дин рес­публикадин управленидин къуллугъчияр тир Забитов Мегьамеда, Дев­ришбегов СултIанагьмеда рикIивай гьуьрметдай. Даниял Закержаеван гафаралди, “Мегьамед-Эминов Салигь Дагъустанда садавни гекъигиз тежер хьтин финансист” тир.

Салигь Абдурагьманович гьар са касдин гъавурда акьадай инсан тир. Адан и терефдикай чепиви агъсакъал Ризаев Агьмеда икI ихтилатнай: “Салигь халу пара къени, ачух, жумарт рикI авай, гъилелай жемятдиз фу гайи кас тир. Райондин центрадиз хуьрерай ва гьакI райондиз меркездай къвезвай агьа­лийризни мугьманриз адан хизандин суфрадихъ ацукьдай, са истикан чай хъвадай, ризкьидиз бисмиллагь ийи­дай мумкинвал хьана. Дяведин ва дяведилай гуьгъуьнин четин, каш авай йисара цIудралди хуьруьнвийрив, районэгьлийрив адан куьмек агакьайди я.

Ада кIвалахдин гьар юкъуз, жуьреба-жуьре дердияр аваз, вичин патав къвезвай цIудралди инсанар кьабулдай. Абурухъ дикъетдивди яб акалдай,  кар туькIуьр тавуна, садни рахкурдачир. Гъилни кьадай, меслятни гудай, «за ракъурнавайди я» лагьана, идарайрин чIехибурун патав кесиб инсанар рекье твадай, герек чар-документ тирвал гьазуриз куьмекдай. Хуьрериз хъфидай мумкинвал тахьайбур вичин кIвализ хутахдай, бязи чIавара вичин къуллугъдин автомашинда акьадарна рахкурдай.

Салигь халу халис камалэгьли, насигьатчи тир. Адан патав, меслят кIанз, адан фикир чириз, райондин лап чIехи регьберарни фидай.  Ада вири район­эгьлийрин патай гьуьрмет къазанмишна. Гьикьван хъсан тир гьахьтин михьи, намуслу инсанар, ватанпересар чи арайра гзаф хьанайтIа”.

Къанундалди тестикьар тавунвай  “адет” авайди я. ЦIийи чIехида гьасятда­ къуллугърал, иллаки финансрихъ галаз­ алакъалу, вичин инсанар эцигда. Салигь Абдурагьмановичак хуькуьрдай, ам къуллугъдикай азаддай жуьрэт райкомдин са секретардихъни хьанач. Сад лагьайди, ам вичин чкадал алай. Кьвед лагьайди, адахъ еке тежриба ва райондин халкьдин майишатдин вири хилерай чирвилер авай. Пуд лагьайди, Салигь Абдурагьмановича райондиз бюджетдай ахъайзавай пулар ишлемишзавай къайдадал датIана гуьзчивалзавай. Кьуд лагьайди, Мегьамед-Эминов виридаз намуслувилелди, дуьзвилелди, райондин абадвал патал зегьмет чIугвазвай пешекар тирди чизвай. Вад лагьайдини, адаз республикадин руководителрини лап хъсан коммунистдиз, финансистдиз хьиз гьуьрметзавай.

Салигь Абдурагьмановича вичин хизандал, цуьквер хьтин вад рушал дамахдай, кьарувалдай. Ада абуруз кьилин образование къачудай, общество патал менфятлу пешекарар, намуслу инсанар жедай мумкинвал гана.

Государстводин, халкьдин итижар хвейи, хийирлу крарин сагьиб хьайи ва жавабдар къуллугърал гьакъисагъви­лелди зегьмет чIугур Мегьамед-Эминовав гьукуматдин патайни дуьзгуьн савкьатар, премияр, шабагьар агакьна: “Сейливилин лишан” орден, “Гьакъисагъ зегьметдай”, “Зегьметдин ветеран” медалар, “Соцсоревнованидин гъалибчи”, “РСФСР-дин финансрин кIвалахда хъсанди” знакар, “ДАССР-дин лайихлу экономист” гьуьрметдин тIвар, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин, СССР-дин финансрин министерстводин гьуьрметдин грамотаяр…

С.Мегьамед-Эминова уьмуьрда ла­йихлу рехъ хкяна. Ада район, республи­ка, чи халкь патал авур менфятлу­ крар гзаф я. Гьавиляй ам къе чидай кьван вирида хушвилелди рикIел хкизва­.

Нариман Ибрагьимов