Безеклу я Самурдин там,

Дидед храй халича хьиз.

Пагь, гатфариз къвазда тIарам,

Къацу гьамга иличай хьиз…

Там. Самурдин там. Яраб адакай шаирри, арифри гьикьван чIалар тесниф­на­тIа! РикIел алама, 1981-йисара шаир Мердали Жалилован “Къацу къашар” ктаб чапдай акъатнай. И ктабда шаирди хер авунвай жумун тарцикай куз-куз суьгьбетзава. Там хуьниз, хер-кьацI тавуниз эвер гузва…

Къенин ихтилатни тамарал, тIебиатдин гуьзелвилерал ашукь ва вичин уьмуьр и гуьзелвилер хуьнин рекьиз бахшнавай Самурдин “Лесопарк” ГКУ-дин регьбер Давудан хва  Юрий  Мевлуьдиновакай  я.

Зун Ю.Мевлуьдиновахъ галаз гуьруьшмиш жезвай вахтунда кабинетдиз адан заместитель Мусаев Музагьирни мешебеги Исмаилов Симяли атана ва абуру чпи авур кар­дин нетижадикай суьгьбетна. Чеб тамара къекъвейдакай ва физ тежезвай, яни уьленар квай, къарасуяр авахьзавай чкайрилай турбаяр кутуникай, машинривай физ хьун патал рекьерни къайдадиз хкана кIанзавай­дакай, чарасуз 4 турбани герек къвезвайдакай  лагьана абуру.

— Лап хъсан я, турбайрин къайгъу  чна чIугвада, гежел вегьин таву­на, гьа и йикъара куьтягьна кIан­да, — лагьана Мевлуьдинова. — Эхь, гьуьр­метлу муаллим, вилик квайди­ гатфар ва гад я. Чна гьазурвилер акуна кIанзава. Къе-пака цирияр пайда жеда, хуьрерин агьалияр чIе­хи-гъвечIи вири тамариз фида. Гьи­кьван чна тагькимарзаватIани, кими жезвач цIаяр хъийизвайбур. Бязибуру пIапIрусдин цIай кумай кьатI гадарзава. ЦIаяри тамар тергзавайди виридаз ашкара я. Гьавиляй чун  фидай рекьер туькIуьру­нал­ алахънава, — вичин фикир ге­гьеншдиз ачухарна Мевлуьдинова…

• Юрий Давудович, алай йисуз гьихьтин планар ава лесопаркдихъ? — хабар кьуна за.

— Чахъ тамун 7681 гектардин май­данар ава. Планар жуьреба-жуьре жезва. Тамарин министерст­води тестикьарзавай планрилай гъейри, чахъ чи тайин планарни ава: там цIаяр кьуникай хуьн, кьурай кIарасрикай ва амукьайрикай ми­хьун. Гзафни-гзаф зирзибил тухуз тамуз гадарзава. Чна чи сергьятар датIана михьзава, школьникри куьмекар гузва, зи работникар галаз чун экъечIзава. Чун вири 9 кас ава. Гьелбетда, чна чкадин администрациядихъ галаз сих алакъаяр хуьзва. Сагърай, чпивай жедай куьмекарни чаз гузва. ЦIинин йисуз 4 гектардин майданда къелемар кутун пландик ква. Чебни цуцун  къелемар (чкадинбуру цикин къелемарни лугьуда). 2017-йис “экологиядин йис” яз малумарнай. Чаз аквазва: экология йисалай-суз чIур жезва. Нин тахсир я? Чи, инсанрин. Экология анжах са гьа малумарай йисуз хуьн тIимил я, зи фикирдалди, ам чи виридан гьар йикъан везифа хьана кIанда. Планрилай алава яз, зи фикирда алай йисуз  платандин 2000 къелем кутун ава. Чебни — рекьин къерехра, а тарар гзаф гуьрчег аквада, кьилел къацу тажар кьунвай хьиз…

Юрий, тамарал, хайи ерийрал рикI алай кас, 1958-йисуз Тагьирхуьруьн-Къазмайрал дидедиз хьана. И хуьруьн юкьван школа лап хъсан къиметар аваз 1976-йисуз куьтягьна. Ю.Мевлуьдинова рикIин сидкьидай чухсагъул лугьузва вичиз тарс гайи муаллимриз ва вири коллективдиз. Дугъриданни, и школа чирвилерин чад хьана, ам акьалтIарайбурун тIварар неинки республикада, гьакI адалай къецени машгьур хьанва. Къуй чпихъ мадни агалкьунар хьурай!..

• Лесотехнический институт гьикI хьана рикIел акьалтнай?

— Сад лагьайди, чи хуьр (Тагьирахуьруьн-Къазмаяр) саки са пай тамун къужахда фаракъат жезва, муькуь пайни — ракьун рекьин винел пата. Чун, аялар, тамара сиягьатиз, къарасуйрал чуьхуьнагар ийиз фидай, биологиядин муаллимри, классдин регьберри ял ягъиз тухудай. Са гафуналди, чаз тIебиат кIанарзавай себебар гзаф авай. Кьвед лагьайдини, Алискеров Исмаил муаллимди чаз техникадин рекьяй тарсар гузвай.

— Я жегьилар, — элкъвенай чахъ муаллим, — В.Маяковскийди гьикI ла­­гьанай? “Вири кеспияр хъсан я, жуван рикI алай пеше хкягъа”… Чахъ хъсан, куь рикI алай там ава. Леспромхоз кардик ква. Иниз инженерар, тамун кар чидай, там хуьдай пешекарар герек я. Куьне цIуд лагьай классар куьтягьзава. Воронеж шегьерда лесотехнический институт ава. Алад, кIела, пешекарвал къачу.

Лап хъсан меслят я, — разивал къалурнай чнани. ЦIуд лагьай класс куьтягьайвалди, имтигьанар жедалди са варз виликамаз зун рекье гьатна. Са вацран гьазурлухвилин курсариз гьахьна. Чирвилер мадни хкаж хъувун патал. Кьве им­тигьан я за вахкайди. Кьведайни “ва­дар” къачуна… 1981-йисуз за лесотехнический институт акьал­тIар­­на. “Лесоинженерное дело” пешекарвал къачуна. Дагъустандин тамарин министерстводи зун Къизлярдиз ракъурзава. Закай мешебеги жезва… 1986-йисалай Самурдин мехлесхоздин директорвиле тайинарзава. Девирар дегиш хьана. 1991-йисалай Самурдин там милли парк яз малумарна. Зун и милли паркунин кьиле акъвазнава. Лугьун лазим я хьи, техника чахъ фадлай амач. Хсуси улакьар авайбурукай менфят къачузва. Зун гзаф рази я РД-дин тамарин майишатдин комитетдин председатель Гьажиев Алибег  Ибрагьимовичалай. Чухсагъул адаз, вичивай жедай ви­ри жуьредин куьмекар гузва чи майишатдиз, — къейдна Юрий Давудовича.

• Чилин деринрай ятар хкудна тухудай проектар ава. И жигьет­дай куь фикир гьихьтинди я?

— Сир туш, яд галачиз са затIни арадал къведач. Уьмуьрдин асул чешме, бине яд я. Чаз виридаз чизва: Самур вацIа яд чи сергьятра арадал къвезва, саки 95-96%. Азербайжан патай лап тIимил я цин кьадар, 4-5%. ГьакI ятIани, жуьреба-жуьре делилралди яд гзаф къачузва. И карди Самур ва­цIа яд тIимил хьунал гъизва. Самурдинни Та­гьи­рхуьруьн арада авай хиле ерли яд амач. Гьелбетда, и карди тIе­бии комплексдиз, экохатасузвилиз еке зиян ганва ва гузва. Гена чухсагъул чи халкьдиз, и гуьзел, надир там хуьн патал фадлай алахънава ва яд хкудна тухунин проектдиз акси экъечIзава. И кIва­лахдикай Дагъустандин властриз, гьакI Москвадизни хабар ава. 60-80 метр чилин кIаникай ятар хкудуни, пешекарри къейдзавайвал, булахар, къуяр кьурунал, тамузни еке зиянар гунал гъун мумкин я. Зунни и пешекаррин фикирдихъ галаз рази я. И там хуьн чи виридан пак буржи я. Яру ктабдани гьатнавай ина гзаф жуьрейрин набататар гьалтда, 70-дав агакьна жуьреба-жуьре тарар, кул-кусар, тарарал аруш жедай  кьуьд-гад къацу лианаяр (абуруз жуванарни лугьуда) гьалтда. Гьавиляй чи тамуз лианрин тамни лугьузва. Ихьтин тамар Индияда, Сре­ди­зем­ный гьуьлуьн патаривни гва. Инаг чаз тIебиатди ганвай ядигар памятник я. Бес гьавиляй тушни туристар, сиягьатчияр мукьвал-мукьвал къвезвайди чи тамуз…

Юрий Давудовичан гьакъисагъ зегьмет вилик-кьилик квайбуруз такуна амукьнавач. Адан шабагьрин сиягь къалин я: 1997-йисуз “ТIебиат хуьнин рекьяй РД-дин лайихлу работник” лагьай тIвар гана. 2007-йисуз “РФ-дин тамарин майи­шатдин гьуьрметлу работник” тIвар­цIиз лайихлу хьана. 2008-йисуз тамарин министерстводай грамотаяр гана ва икI мад…

Са кьве келима Ю.Мевлуьдинован хизандикайни талгьана жедач. 1980-йисуз Юриянни Абдул­ни­­тIифан руш Анжеладин рекьер-хуьлер сад жезва. Анжелади Та­гьир­хуьруьн-Къазмайрин участковый больницада аялрин духтурвиле зегьмет чIугвазва. Ам кьуд веледдин диде я. ЧIехи хва Вадим, подполковник, Мегьарамдхуьруьн райондин полициядин начальник я. Кьвед лагьай хва Арсен Мевлуьдинова Дербент шегьердин центральный больницадин эндокринологиядин отделенидин заведующийвиле кIвалахзава. Руш Заринади, ДГПУ куьтягьна, акьалтзавай не­силдиз чирвилер ва тербия гузва­. Бубадин тIвар алай Давуда, гъвечIи­ хци, медакадемия куьтягьна, вичин чирвилер хкажун орденатурада да­вамарзава… Аквазвайвал, кьве хци дидедин рехъ давамарзава. Гьи па­тахъай фагьу­май­тIани, веледри халкь­дин къуллугъда акъваздай пе­шеяр хкянава. Къуй абурухъни ди­де-бубадихъ хьтин агалкьунар хьурай, мадни виликди фирай, гьуьн­дуьр дережайрив агакьрай…

А.Абдулгьалимов