Медеев  Меде  Рафидинович  1979-йисан 4-майдиз Махачкъала шегьерда дидедиз хьана.  1995-йисуз ада Дербент шегьердин 12-нумрадин школа, 2000-йисуз ДГУ-дин  юридический факультет  лап хъсан къиметар аваз акьалтIарна.

Прокуратурадин органра кIвалах Ме­де Рафидиновича  2000-йисан 5-апрелдиз башламишна  — а чIавуз ам Дербент райондин  прокурордин куьмекчивиле тайинарнай. 2002-йисан 18-мартдилай  жегьил пешекардикай Дербент шегьердин прокурордин куьмекчи хьана.

Гьа и йисан сентябрдилай ада Дагъустан Республикадин  прокуратурадин  силисдал, тахсиркарвилер винел акъудун патал виликамаз тухузвай кIвалахдал (дознание) ва тади гьалда гел  жа­гъу­рунин серенжемрал гуьзчивалдай отделдин про­курордин везифаяр тамамарун давамарна, са йисалай артух вахт алатайла, адакай къенепатан крарин органрин ва юстициядин  процессуальный кIвалахдал гуьзчивалдай отделдин прокурор хьана. 

2004-йисан декабрдилай ам Дагъустан Республикадин  прокуратурадин  Махачкъаладин транспортдин прокурордин  заместителдин къуллугъдал тайинарна. 2007-2015-йисара лагьайтIа, РФ-дин Кьиблепатан транспортдин прокуратурадин Махачкъаладин транспортдин прокурордин заместитель хьана.

Россиядин Федерациядин Генеральный прокурордин къарардалди, 2015-йисан 19-майдилай  Меде Рафидиновича РФ-дин  Кьиблепатан транспортдин прокуратурадин Махачкъаладин транспортдин прокурордин везифаяр тамамарзава.

Инал къейд ийин, 2006-йисуз М.Медеева  РФ-дин Президентдин патав гвай государстводин къуллугъдин  Россиядин Академияда  юридический илимрин кандидатвилин  дережа къачун патал диссертация агалкьунралди  хвена.

Меде Медееван пешекарвилин дережа РФ-дин Генеральный прокурордин, РД-дин прокурордин ва Кьиблепатан транспортдин прокурордин  къарарралди къейд­нава. 2010-йисуз ам “Къанундиз вафалу хьунай” 3-дережадин медалдиз, 2018-йисуз къиметлу пишкешдиз — махсус сятиниз лайихлу хьана.

Хизанда кьве аял тербияламиш жезва.

Эхиримжи йисара  Дагъустандин экономика патал важиблу рекьерикай сад республика туристар, сиягьатчияр патал къулай макандиз элкъуьрун тирдакай гзаф лугьузва. И кар патал махсус программаяр, проектар кар­дик кутунва. Гьа са вахтунда и гьакIни экономикадин амай вири хилер виликди тухун патал виридалайни важиблу терефрикай сад транспортдин къулайвал, санай-масаниз рекье гьатзавай инсанрин хатасузвал, абурун законлу ихтиярар хуьн таъминарун  я. Рес­публика шегьре ва ракьун рекьерин, гьава­дин, гьуьлуьн транспортдин важиблу гьалкъа тирди фикирда кьурла, и месэладин  ва­жиблувал кьетIенди тирди кьатIуз жеда.

Дагъустандин мулкунал и хиле къанун-къайда хуьн таъминарунал Махачкъаладин транспортдин прокуратура машгъул я. И къуллугъдин тарихдикай ва къенин йикъакай суьгьбет авун чна  Кьиблепатан транспортдин прокуратурадик акатзавай Махачкъаладин  транспортдин прокурор  Медеев  Меде  Рафидиновичавай  тIалабна.

— Махачкъаладин транспортдин прокуратура  мус арадал атана ва адан  векилвилер гьихьтинбур я?

— Махачкъаладин транспортдин прокуратура 1977-йисуз тешкилнай. А чIавалай инихъ алатнавай вири девирда  транспортдин прокуратурадин къуллугъчийри  ракьун рекьин, церин ва гьавадин транспортдин, гьакIни таможнядин хилера закондин истемишунар кьилиз акъудунал гуьзчивалзава.

Гьар жуьре вахтара прокуратура  Кеферпатан Кавказдин транспортдин прокуратурадин ва Дагъустан Республикадин прокуратурадин къурулушдик хьанай.  2007-йисалай инихъ ам РФ-дин Кьиблепатан транспортдин прокуратурадик ква.

Вич тешкилайдалай инихъ алатнавай 42 йисан девирда Махачкъаладин транспортдин прокуратурадин руководителар са шумуд сеферда дегиш хьана —  абур вири чпин къуллугъ­ лайихлудаказ кьиле тухузвай  пешекарар  тир.

Сифте нубатда, гьелбетда, транспортдин сад лагьай прокурор Гатина Зульфа Нуруловнадин тIвар кьуна кIанда. Адан регьбервилик кваз Махачкъаладин транспортдин прокуратура анжах транспортда къанунар кьилиз акъудунал машгъул къурулушдиз эл­къвена. 1981-йисалай 2006-йисалди  идарадин кьиле М.Г.Цыганков, М.С.Остапенко, Л.А.Дюльгяров, М.А.Мусаев хьана. Гуьгъуьнлай алатай 8 йисан вахтунда  прокурордин везифаяр  Россиядин Федерациядин  прокуратурадин гьуьрметлу къуллугъчи А.А.Исрафилова тамамарна.

Алай вахтунда прокуратуради Дагъустан Республикадин мулкунал ракьун рекьин, церин ва гьавадин транспортда, Дагъустандин  таможняда ва адан къурулушдик акатзавай подразделенийра кIвалахзавай карханайри къанундин истемишунар кьилиз акъудунал гуьзчивалзава. Ихьтин карханайрик, месела, «Росгранстрой» ФГКУ-дин Кеферпатан Кавказдин управление, «Росморпорт» ФГУП-дин Ма­хачкъаладин филиал, санлай къачурла, 60-да­лай артух карханаяр ва тешкилатар акатзава.

— Алай йисуз прокуратуради гьихьтин кIвалах кьиле тухванва ва гьихьтин терефар кар алайбур я?

— Идалай виликан йисара хьиз, 2018-йисузни чи кIвалахда кар алай месэлаяр транспортдин хатасузвилин гьакъиндай законодательстводал амал авуниз ва агьалияр терроризмдикай хуьниз, гьуьлелай, гьавадай ва ракьун рекьин транспортда аваз санай — масаниз финин хатасузвилиз, таможнядин хиле законар кьилиз акъудуниз, Россиядин Федерациядин мулкунал чпиз талукь яз къада­гъаяр ва сергьятвилер кардик кутунвай хуьруьн майишатдин суьрсет, хаммал ва маса за­тIар законсуздаказ гъунин вилик пад кьуниз, агьалияр патал конституцияди  тайинарнавай ихтиярар уголовный судопроизводст­вода  хуьнал гуьзчивал авуниз талукьбур я.

Къейдна кIанда хьи, алатай йисав гекъигайла, алай йисуз прокуратуради кьабулай серенжемрин нетижада къайда чIурунал эхир  эцигай ва я  и кар авун патал  активнида­каз кIвалах кьиле тухузвай дуьшуьшрин кьадар  артух хьанва. Тахсиркарар жавабдарвилиз чIугунва. Месела, гуьзчивилик квай  тешкилатрин ва карханайрин руководителрив рехъ ганвай тахсиркарвилер арадай акъудун патал 100 представление агакьарнава, абурай кьил акъудунин нетижада 100-лай гзаф къуллугъчияр низамдин, 120 къуллугъчи ва кархана административный рекьяй жавабдарвилиз чIугунва, судриз къанунсузвилер арадай акъудуниз мажбурзавай 20-далай гзаф чарар рекье тунва.

Тежрибади къалурзавайвал, чи кIва­лах­дин  ва транспортдин объектрал хатасузвал таъминарунин жигьетдай вилик эцигнавай месэлаяр гьялунин нетижалувал къайдаяр хуьдай ва гуьзчивалдай органрихъ, гьакI­ни региондин  транспортдин хиле кIвалахзавай  субъектрихъ галаз сих алакъаяр тайинарунилай аслу я. И жигьетдай прокуратуради та­мамарзавай алакъалувилин ролдилай къайдаяр хуьдайбурун ва паталай желбнавай къуватрин туькIвей кIвалах аслу я, кьилди къачуртIа — транспортдин объектар террориствилин гьужумдикай хуьнин карда. Къейдна кIанда хьи, чна саналди  кьабулай  серенжемрин нетижада  транспортдин объектрин кIвалахдик законсуздаказ къаришмиш хьунин вилик пад кьаз, абурун хатасузвал  ва дурумлу кIвалах таъминариз алакьнава.

Гьа са вахтунда гьялна кIанзавай месэлаярни авачиз туш. Ихьтинбурук РФ-дин Гьукуматдин 495-къарар къуватда гьатунихъ галаз алакъалу яз, ракьун рекьин транспортдин объектрин хатасузвал алава яз ахтармиш хъувун ва къимет гун, транспортдин ха­тасузвал таъминарунин планар цIийикIа туь­кIуьр хъувун акатзава. Кьабулнавай серенжемрин нетижада  объектар терроризмдикай хуьн таъминарунин месэлайрин важиблувал  «РЖД» ОАО-дин руководстводиз раижнава, нетижада и рекьяй кьиле тухузвай кIвалах­дик гьерекат акатнава.

Чна  набут агьалийриз  яшайишдин жи­гьет­дай къуллугъ авуниз талукь къайда чIу­рай­­ дуьшуьшар винел акъудунин, абурувай тран­спортдин къурулушдик акатзавай объектар иш­лемишиз хьун таъминарунин кIвалах­ни тухвана. Нетижада 7 кас ва кархана адми­ни­ст­ративный рекьяй жавабдарвилиз чIугун­ва, Дербент ва Къизляр шегьеррин ракьун ре­кьин вокзалрик набут ксарин къулайвал  таъми­на­ру­нихъ галаз алакъалу 2 иск судриз рекье туна.

Алай йисуз чна чпел къадагъаяр ва сергьятвилер эцигнавай хуьруьн майишатдин суьрсет Россиядин Федерациядин мулкунал  законсуздаказ гъунин вилик пад кьунин кIва­лахни давамарна. И жигьетдай Дагъустандин таможнядихъ ва “Россельхознадзордин” Дагъустан Республикада авай управленидихъ галаз санал арадал гъанвай махсус дес­тедин сергьятра аваз 3 тонндилай артух «санкцийрин суьрсет» винел акъуднава ва тергнава, тахсиркарар жерме авунва.

— И мукьвара чаз Махачкъала шегьер­дин сергьятра, ракьун рекьелай элячI­дайла  поезддик акатун себеб яз, кьве дишегьли чандивай хьайи дуьшуьшрикай хабар агакьнай. Ихьтин  бедбахтвилер тикрар та­хьун  патал гьихьтин кIвалах кьиле тухузва?­

— Ихьтин дуьшуьшар пайда хьунихъ, гьа гьисабдай яз, алай йисуз чпин яшар тамам тахьанвай 4 касдиз хасаратвилер гунихъ галаз алакъалу яз, чна Махачкъаладин ракьун рекьин станцийрин кIвалах тешкилунин центрада, гьакIни  Махачкъаладин ва Къизлярдин рекьерин дистанцийрал  талукь тир ахтармишунар кьиле тухванва. И тешкилатра  агьалияр, гьа жергедай яз чпин яшар тамам тахьанвай жегьилар ракьун рекьин  объектрин патав чеб гьикI тухун лазим ятIа, гьихьтин  къайдайрал амал авуна кIандатIа, гьадан гьакъиндай гъавурда тунин кIвалах за­йифди хьунихъ галаз алакъалу яз, СКЖД-дин Махачкъаладин территориальный управленидин начальникдин заместителдив талукь тир представление агакьарнава, ам кьабулни авунва. Алай вахтунда винидихъ лагьай хьтин дуьшуьшар тикрар тахьун патал махсус план туькIуьр­на­ва, агьалийриз хасаратвилер тахьун патал алава серенжемар кьабулзава, гьа жергедай яз чкадин само­управленидин органрихъ, МВД-дин Махачкъаладин транспортдин управленидихъ галаз са­нал­. СМИ-дин такьатрин куь­мекдалди агьалияр гъавурда тунин кIва­лах кьиле тухузва.

Идалайни гъейри, прокуратурадин къуллугъчийри Махачкъаладин ракьун рекьин патарив гвай образованидин идарайра кIе­лзавай аялрихъ галаз санал  “Ракьун рехъ — виниз тир хаталувал авай чка” темадай тарсар тухузва, аялар ракьун рекьин объектрин па­тав вуч авун лазим ятIа, гьадан гъавурда твазва,  ракьун рекьелай  анжах и кар патал махсусдаказ туькIуьрнавай чкайрилай элячI­на кIанзавайди чирзава, гьерекатдик квай поездрин патав къугъунар авун ва вагонрин кьилел акьахун хаталу тирдакай — ана ала­къа­дин симер токдин  лап виниз тир напряженидик квайбур я — лугьузва, и месэлайриз талукь видеороликар къалурзава. Шегьердин сергьятра   агьалияр гзафни-гзаф элячIзавай чкайрал, месела, винидихъ лагьанвай бедбахтвилин дуьшуьшар арадал атай чкадал хиялрик кваз физвай касдин гьерекатдиз манийвалдай тадаракар туькIуьрнава.

— Квез агьалийрин патай арзаяр гьи­кьван къвезва ва абур гьихьтин месэлайрихъ галаз алакъалубур я?

—   Агьалийрилай къвезвай  арзайриз килигун прокуратурадин кIвалахда кар алай терефрикай сад я. 2018-йисуз чав агакьнавай арзайрин кьадар, идалай вилик квай йисарив гекъигайла, саки 20 процентдин артух хьанва. ЦIи­нин йисан алатнавай вахтунда про­кура­ту­радиз агьалийрилай, кьилди къа­чуртIа, 120-далай виниз арзаяр атанва ва абу­руз тайинарнавай къайдада килигнава. 16 ар­задиз талукь яз,  агьалийри гъанвай себебар бине авайбур яз гьисабнава, абурун исте­ми­шунар кьилиз акъуднава, прокуратуради кьабулнавай серенжемрин нетижада абурун чIур­навай ихтиярар гуьнгуьна хутунва. 22 ар­­задиз талукь яз гъавурда тунин кIвалах тух­ванва. Адет яз, агьалийрин арзаяр  зегьметдин, таможнядин, чилерин законодатель­ст­вояр чIурунихъ, силисчийрин ва дознавателрин гьерекатрихъ ва я абуру лазим гьере­­катар тавунихъ, государстводин къуллугъдин­ гьа­къиндай законодательство чIурунихъ ва ришветбазвилиз ак­си хьунихъ галаз ала­къалу я.

Месела,  М.Г.Муслимован арзадин бинедаллаз Дагъустандин таможняда авур ахтармишунин  нетижада РД-дин таможнядин начальникдин заместителдин ва и таможнядин  гьахъ-гьисабдинни регистрациядин отделенидин кар алай инспектор тир адан уьмуьрдин юлдашдин арада авай алакъади абурун къуллугъдин везифаяр лазим къайдада тамамаруниз чIуру патахъай таъсир авун мумкин тирди тайинарнава. Арзадиз та­лукь яз кIвалах тухудайла, чна Дагъустандин таможнядин  на­чальникдив къайдасузвал арадай акъудун патал представление агакьарна, нетижада адан заместителдин уьмуьрдин юлдаш таможнядин органда кIва­лахдилай алуднава.

Агьалийривай прокуратурадиз, графикдин бинедаллаз, гьар юкъуз къвез жезва.  Идалайни гъейри, чна агьалияр Махачкъаладин ракьун рекьин вокзалдин ва Махач­къал­адин аэропортунин дараматра кьабулзава. Ракьун рекьин, церин ва гьавадин тран­спортдин, Дагъустандин таможнядин ва Россиядин МВД-дин Махачкъаладин линейный управленидин карханайрин къуллугъчийри чпин ихтиярар ва интересар  чIурнавай  агьалийривай  лазим тир куьмек жагъурун патал прокуратурадиз атайтIа жеда.

— Прокуратурадин ветеранрихъ ва пенсиядиз экъечIнавай пешекаррихъ галаз алакъа хуьзвани?

—  Гьелбетда, хуьзва. Прокуратура патал цIийи пешекарар гьазурун, и пешедин сирер  несилрилай несилрал агакьарун патал чна ветеранрихъ ва пенсионеррихъ галаз гуьруьшар тешкилзава. Инал заз З.М.Кельбиханован, Х.И.Гьасанован, А.Г.Даудован, гьакIни М.А.Му­саеван,А.А.Исрапилован тIварар кьаз кIанзава.

ЧIехи несилдин пешекарар чна жегьил къуллугъчияр тербияламишунихъ, тежриба агакьарунихъ, кIвалахдин пешекарвал хкажунихъ галаз алакъалу мярекатриз желбзава. Ветеранри чпини и кIвалахда гьевеслудаказ иштиракзава.

Жасмина Саидова