1986-йисан 26-апрель дуьньядин тарихда Чернобылдин атомдин электростанция хъиткьинай, чан алай, алачир алемдиз гзаф кьадар зиянар гайи югъ хьиз гьатнава. Ам гьар йисуз рикIел хкизва, мад ихьтин мусибатриз рехъ тагун патал, атомдин ва маса электростанцийрин хатасузвал вини дережада аваз хуьдайвал.

Чернобылдин атомдин электростанция 1970-йисуз эцигиз гъиле кьунай ва 1977-йисуз адан сад лагьай энергоблок ишлемишиз вахканай. Гуьгъуьнин йисара мад пуд энерго­блок кардик кутуна. Йиса станцияди 29 млрд. киловатт-сят электроэнергия гьасилзавай. Атомдин станциядал кIвалахзавайбур патал адан къвалав Припять шегьерни эцигна.

Апрелдин вацра гьич гуьзлемиш тавур кар хьана: станциядин 4-энергоблок хъиткьинна ва ада цIай кьуна. ЦIай хкадариз тежез цIуд югъ алатна. Сифте йикъара станция хъиткьинуни зиян гайи майданрикай хабар ава­чиртIани, ахпа пешекарризни, гьукуматдин кьиле авайбурузни и мусибатдин майда­нар акуна. Хъиткьинуникди Украинадин, Белоруссиядин ва Россиядин тIебиатдин, чилерин, хуьрерин 200 агъзур квадратный колометр мулкариз радиоактивный шейэр чкIана.

Гьукуматдин тапшуругъдалди Припять ше­гьердай  47500 ва къваларив гвай 188 хуьряй, поселокдай 116 агъзур кас масанриз акъуд­­на. Мусибатдин нетижаяр арадай акъудиз, Чернобылдин атомный станциядал Советрин Союздин вири республикайрай, областрай, крайрай махсус пешекарар, жегьил итимар, медицинадин къуллугъчияр желбна. Чернобылдин атомдин электростанциядиз хьайи хасаратвилер алудиз, Дагъустандайни пуд агъзурдалай виниз инсанар фена. Абуру чпел тапшурмишай вири крар гьакъисагъвилелди ва уьтквемвилелди кьилиз акъудна. Станция къутармишзавайбуру а чIавуз чеб азарлу ­же­дайдакай, бедендиз радиация­ди чIу­рукIа таъ­сирдайдакай фикирначир. Ан­жах хтайла, йисар алатурдавай абуруз Чер­но­был­дин хаталувиликай хабар хьана. Ксариз гьукуматди яшайишдин ва медицинадин рекьяй галайвилер, кьезилвилер авуна кIан­завайди тир. Сифте йисара чи республикадин кьиле авайбуру и месэлайриз ерли фикир ганач. Ахпа “чернобылвийри”, чпиз закондин бинедалаз авуна кIанзавай галайвилер хьун патал митингар тешкилиз, судриз­ ар­за ийиз хьана. Гьа икI, къвезвай кьезилвилер ягъиз-ягъиз къачуна. ЯтIани, гилани “чернобылвийрин” гьял тавунвай месэлаяр ама.

Гьар йисуз “чернобылвияр” СтIал Сулейманан паркуна Чернобылдин атомный электростанция къутармишайбуруз хкажнавай мемориалдин вилик кIватI жезва ва абур чпин гьялиз тахьанвай месэлайрикай,  дердийрив чиновникар эгечIзавай тегьердикай рахазва.

Шаз мемориалдин вилик кьиле фейи митингдал “Союз Чернобыль” общественный организациядин башчи Салигь Исмаилова малумарайвал, гьар йисуз “чернобылвийрикай” 12-15 кас хкатзава. Алай вахтунда абурукай республикада 2200 кас кьван ама. Чебни вири инвалидар я. Амма медицинадин рекьяй куьмек герек атайла, кIеве гьатзава. Закондалди абуруз санаторийра чеб сагъардай путевкаяр гун лазим я, амма гъиле гьатзавай затIни авач. Кьве йис идалай вилик республикадин здравоохраненидин минис­терстводиз 50 путевка чара авунин гьакъиндай чар кхьенай, амма анжах 16 путевка гана. “Чернобылвийри” вахт-вахтунда чеб сагъардай махсус курс тухун ла­зим я. И карни анжах санаторийра жезва. Путевкаярни гьат та­вурла, радиацияди тади ганвай ксар чпин дерт чпив гваз амукьзава.

Рахайбуру къейд авурвал, атомный электростанция къутармишайбурун арада къени набутвилин пенсияр текъвезвайбур, яшайиш­дин кIвалералди таъминар тавунвайбур ава. 32 йисакай  анжах эхиримжи йисара и месэла гьялиз эгечIна. 1400 касдиз яшайишдин кIвалерин сертификат гана. Республикадин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик ту­худай министерстводин векил Патимат Гьа­жаловади малумарайвал, 2015-2020-йисара яшайишдин месэлаяр гьялун патал “чернобылвийриз” 225 млн. манат чара ийизва.

Крым Россиядик эхкечIайдалай гуьгъуьниз Крымдин Чернобылдин союзни Россиядин чернобылвийрин союздик эхкечIна. Абурун алахъунар себеб яз, Крымдин гьукумдин­ кьилевайбуру “чернобылвийриз” чпин санаторийра ял ядай, сагъардай мумкинвал гудайдакай лагьана.

Государстводин идарайра чпив къайгъударвилелди эгечI тийизвайдакайни арза ­авуна рахайбуру. Бязи чиновникри, “чна куьн аниз ра­къурайди туш” лугьуз, чпелай алудзава. Гьел­­бетда, ихьтин крари Ватандин гьарайдиз станция къутармишиз фейи ва чпин буржи на­муслувилелди кьилиз акъудай ксар ажугъ­л­а­мишзава. Гьукуматди “чернобылвийрин” гьакъиндай акъуднавай законрин бинедаллаз чи республикадин кьегьал рухвайривни инсанвилелди эгечIун, абуруз герек вири кьезилвилер гун лазим я.

Нариман Ибрагьимов