Гьабиб муаллимдин дафтаррай
Зи уьмуьрдин вири лишанлу вакъиайра гьамиша шерик ва куьмек хьайи партиядин райкомдин секретарь Ашурбег Талибович Ашурбегова, за университет акьалтIарун гуьзлемишзавайда хьиз, заз вичин кабинетдиз эверна. Гьал-агьвал хабар кьурдалай гуьгъуьниз ада заз районодиз фена, зун чи хуьруьн мектебдин директорвиле тайинарнавайвилин приказ вахчун теклифна.
Зай гаф акъат тавурди акур ада хабар кьазва:
— Ана гьикI хьана, вай гаф акъатзавач хьи?
— Ашурбег стха (ихьтин дуьшуьшра зун адахъ галаз стха лугьуз рахадай), мектебдин директорвиле фадлай вич тайин хьанва лугьуз, Шайда муаллим жизбида гьатнава. Ада зав кIвалахиз тадайди туш…
— Ваз районда ахьтин ксар гьикьван аватIа чидани? Ам зи патавни атанвай. Ингье ада кхьенвай арза. Жуваз ядигар яз хуьх.
За Шайда муаллимдин савадлувилин дережа квезни акун патал Ашурбег Талибовича яру рангуналди туькIуьр хъувунвай гафар галачиз Шайдадин арза теклифзава:
“Секретарью Райком Партия тов. Ашурбегову А.К.
Прашу назачай мне директором в нашей школы. Я много люблу и уьмею болшой желание работат этой работы.
Мой подпис Усулов”.
Шайдадин арза тупIарилай ийиз, за Ашурбег Талибовичаз, сифтегьан школа кьванни акьалтIар тавур касди ваз вуч кхьена кIанзава лагьана.
— Заз аламат хьайиди а кар туш, — давамарна Ашурбег Талибовича. — Директорвилин къуллугъ кIанзава лагьайла, за Шайдадивай зи вилик арза кхьин истемишна. Ам ийир-тийир хьана, вичи кIвализ хъфена кхьида лагьана. Зун зи гафунилай алат тийиз акурди, Шайдади эхирни арза кхьенай.
— Гад акуна-такуна акъатзава. Августдин варз алукьна. Гатун вацра Шайда муаллим къунши хуьряй тир адан дустари вини кIарариз акъудиз хьана. Сифте чкадал, ам университетдик экечIдайла, адан паспортдал вичин шикил алкIурна, экзаменар вахкай Жумартбег алай. Кьвед лагьай чкадал жез адаз гьамиша арзаяр кхьизвай Сердер гьазур тир. ГьакI — Гьасан муаллимни. Дустари ам, гуя чеб адан патахъай чалишмиш жезва лугьуз, чпин гафарихъ инанмишарзавай. Районодин заведующий Сейфуллагь къени кас тир. Гьар сеферда, директорвал кIанз, Шайда атайла, ада вич анжах ам директор хьунин терефдар я лугьузвай. Анжах и месэла са вичелай аслу туширди, райкомдин, министрдин ихтиярда авай кар тирдини къейдзавай.
Августдин эхирар. Райондин муаллимрин совещание гурлудаказ кьиле фена. Са югъ виликамаз вичин дустар агъмишун патал Шайда, бубайрин гьебейрин са хиле коньякар — Жумартбегаз Шайдади жумартдаказ гузвай ички, муькуь хиле гъилив хвенвай кIелен жендек туна, абурун хуьруьз еримишна. Йикъан лап сегьер вахтунилай башламишна, дустарин тIуьн-хъун ана гурлу хьана. Абур лап пакамалай Жумартбеган бахчада сериндик ацукьнавай. Патавай физвай хуьруьнвийри, и бахтаварар аку лугьуз, абурал пехилвални ийизвай. Кефиниз акъатай Сердер мани лугьуз, кьуьлни ийиз гатIунна:
“Билбил хьтин рахазвай дуст,
Вич кал хьана ацазвай дуст!..”
И келимайрин гъавурда масакIа акьур Шайдадик мадни артух хвеш, гьевес акатна. Ада лагьана:
Эхь, валлагь! За кални ацазва, тевлени михьзава, лапагарни хуьзва… Садра зи рикIин мурад кьилиз акъатрай, за куь вилик пуд йисан чIурал акьалтнавай жунгавдин гардан яда. Аквада квез! Зун чпелай вине авайвиляй зи хуьруьнвийриз душман хьиз такIан я…
— Агъазва, валлагь, агъазва! — гьарайзава Гьасана ва вичин ягълудай хьанвай пIузаррив Шайдадин пел кьацIурна.
Гафарин гъавурда акьунвай Жумартбега Сердер, гъил кьуна, бахчадин са пипIез тухвана, адаз лугьузва: “Залумдин хва, за ви мез дувулдай акъудда. Вуна гьихьтин гафар лугьузва?!”.
Йифиз Шайдади вич Сердеран кIвале чилел ксуда лагьана. Ксана са сятни алат тавунмаз, Шайдадай гьарай акъатна:
— Сердер, я Сердер, вун ксанвани?!
— Ана гьикI хьана? Зун ксанвач, — жаваб гузва Сердера.
— Валлагь, им гьич хъсан ахвар туш. Мектебдин вилик майдандал аялар, абурун диде-бубаяр кIватI хьанва. Гьава мекьи я. Зал акъаднавай куьруь кIурт, кьилел, япарни авадарна, “ушанка” ала. Пелел за университет куьтягьайвилин орден (ромбик) алкIурнава. КIуртунин винелай еке галстук куьрсарнава. Аялар вири, сиверал капашар эцигиз, хъуьрезва. Са ни ятIани “галстук авачир мектебдин директор жедани?” — гафар лугьузва.
— Бес гьакI тушни? — жаваб хгана дуьзвал кIани Сердера. Пакадин юкъуз кьуд дустни, санал атана, райондин клубдин еке залда ачух ракIарин вилик ацукьна. Зун лагьайтIа, жуван мектебдин кьве яшлу муаллимни, амайбурни галаз санал са жергеда ацукьнавай. А вахтара чIуриз тежедай ихьтин са адет авай. Сифте президиумдиз, кьиле Компартиядин Генеральный секретарь аваз, Политбюро хкаж жедай. Чи дуьшуьшда лагьайтIа, министерстводин векил, райкомдин секретарь, районодин заведующий, сад лагьай нумрадин чешнелу школадин директор. ГьакI сифтегьан классрин чешнелу са муаллимни къалурдай. Эгер районда зегьметдин ва маса игит аваз хьайитIа, адан тIварни кьадай.
Ингье Нуратан хуьруьн тарихда сад лагьай пешекар, сифте яз директорвиле тайинарнавай зи тIвар кьадалди, президиумдиз, хъуькъвер нуьгед ичер хьиз яру хьана, къудгъунна, Шайда хкаж хьана.
Ашурбег Талибович кIвачел акьалтна: “Шайда, Шайда! Вун гьиниз я? Ви фамилия Камалов яни?”.
Ахпа Ашурбегова, залда чун ацукьнавай терефдихъ элкъвена, хабар кьуна: “Залда Камалов Гьабиб авачни?”
Зун, алай чкадилай къарагъна, президиумдихъ рекье гьатна. Анай эвичIна хквезвай Шайдадин чина мейитдин ранг авай. Хъуькъвериз хъипи жанг янавай. Белки, ада гьа инал зун бамишна рекьидай жеди. Амма къенин межлис масад тир эхир…
Вичин дустарин къаншардиз хтана, вири залдиз ван жедайвал ада лагьана: “Ламран хваяр я куьн!” Гена хъсан хьана — залда чимивиляй и патан рак ахъа тир. Шайда, тупунай ягъай гуьлле хьиз, къецел акъатна. Эгер маса кас тиртIа, ада вич Ахцегьрин и кстах вацIуз гадардай. Мумкин тир, ам, мурдар кицI хьиз, вацIу тухун тавунни…
Мегьамедшериф
