Эвелни-эвел а кар рикIел гъиз кIанзава хьи, татаринни-монголрин викIиникай хкечIай девирдилай алай девирдал къведалди тур-тфенг гваз кьиле фейи вири дявейра Россия неинки гъалиб, ам мадни чIехи ва къудратлу хьана. Ватандин ЧIехи дяведилай гуьгъуьнин­ девирда Советрин Союз (Россия) дуьньяда виридалайни чIехи ва гужлу кьвед лагьай державадиз элкъвенай. Ам дуьньяда къуват­рин барабарвал, ислягьвал, международный крара гьахълувал хуьнин, США-дин чапхунчи сиясатдин хура акъвазнавай кьилин къуват тир. Гила, гьайиф хьи, а государство — Со­ветрин Союз амач.

Им гьикI хьайи кар я? ЧIехи барбатI­ви­лерал, инсаниятдин кьилел, вири планетадал мусибатар гъидай яракьар акъудиз, яргъал йисаралди сад-садахъ галаз бягьсина хьайи кьве государстводикай сад, цIай, бар­батIвилер галай, инсанар телеф жедай къати дяведа ваъ, вич вичелай чкIуналди, магълуб хьана?

Ва-аъ, ам вич вичелай чкIайди туш. Къудратлу государство, вилиз таквадай, вич алатай­ девиррани аваз хьайи, амма цIийикIа туькIуьр хъувунвай яракь душманди цIийи тактика фендигарвилелди ишлемишуналди чукIурна.

А яракьдихъ, чаз виридаз чизвайвал, радиациядин, рак азардин хьтин къуват ава: вичикай геж, кар кардай фейила, хабар гуда. Адаз информациядин яракь лугьузва. Чи госу­дарстводихъ дуьньяда виридалайни гужлу, гьамиша гъалибвилер къазанмишиз хьайи кьушунар, бес кьадар танкарни самолетар авай. И сеферда хатасузвал таъминарун па­тал­ абур герек атанач. Гьахъ лагьайтIа, танкар­­ гуьгъуьнлай, гьар гьикI ятIани, герек атанай. Ельциназ аксивалзавай парламент адан буйругъдалди танкарал алай тупарай янай. И карни хейлин йисара ишлемишзаваз хьайи информациядин яракьдин таъсирдик кваз хьайи­ди я. Адалай кьулухъ уьлкве чукIу­рунин гьере­катар деринра гьатна.

За, советрин тербия къачунвай, социа­лист­вилин фикиррал алай ватанперес-журналистди, накь хьиз, къени лугьузва, пакани тикрарда: Россия чукIурунин къизгъин гьере­катрин вилик пад кьун — им РФ-дин Президент Вла­димир Путинан тарихдин метлеб авай лайихлувал я. Гьахълувал, табни керчек­ чир хьун герек я. Путинан лайихлувал гьа девирда дуьньяда арадал атай гьалари, Россия гьихьтин чкадал атанвайтIа, кризисдай гьикI экъечIнатIа, гьада мадни чIехи ийизва.

Информациядин, “къайи дяведин” гьужумдин яракь фендигарвилин такьат я. Адалай нагьакьан кар гьахълувал хьиз къалуриз алакьда. КIанзавайди инсандин вил квел ала­тIа, адан психика чир хьун ва пропагандадин “устадвал” я. Килиг садра, гьикI жез­ва­тIа. Виш йисаралди сад тир Ватанда, са уьл­кведа яшамиш хьайи стхаяр тир кьве халкь — урусарни украинвияр, гила кьилдин уьл­квейриз чара хьайила, Россиядиз акси къуватрилай абурун арада душманвилин чуьруьк тваз алакьна. Аламат жедай кар яни? Фагьум-фикирна, веревирд авуртIа, аламат жедай кар туш.

Гьар юкъуз пакамалай няналди, йифизни акъваз тавуна, телевизорди яб тухузва: “Россиядинни Украинадин арада дяве жедани-же­дачни?” “Украинвияр миллетчияр я, ихь­тинбур­ я, ахьтинбур я”. “Чаз ихьтин ракетаяр ава, ахьтин — ­самолетар”. “Дяве хьайитIа, Россияди Ук­­раина кьве сятда кукIварда. Адакай гьич кье­­жей чкани амукьдач”. “Чи танкар кьве сятдилай­ Киевда жеда”. “Чна икI ийида, чна акI ийида”.

Я стхаяр, нин танкар я Киев “кьазвайбур”, Украина “кукIварзавайбур”, икIни акI ийиз гьазур хьанвайбур? Гьар юкъуз федеральный телеканалрин студийриз къвезвай лагълагъчийрин танкар яни абур?

Гьа са вахтунда чаз чидай вири тарихда чи уьлкведиз — Россиядиз акси сиясат тухузвай англосаксри чи къунши уьлкве Украина, Урусатдин гьужумдикай хуьзвайди я лугьуз, са къатда яракьралди ацIурзава. Абуру укра­ин­вияр стха халкьдихъ галаз къати, амма гъа­либвал тежедай дяве тухуниз гьазурзава­. Эхь, къати дяве. Гьакъикъатдани, Россиядин руьгьдиз мягькем, гъалибвилерин ирсдар яракьлу къуватар алай вахтунда виридалайни гужлубурун жергеда ава. Абур садазни магъ­луб же­дач. И кар виридаз чизва­. Муькуь­ патахъай, советрин гражданар, аске­рар, офи­церар яз хьайи украинвиярни кичIе­бур туш. Абур (украинвияр) чпиз кIамай кьван яракь­ралди къецепатай таъминардайди НАТО-дин уьлквейрин политикри хиве кьазва.

Инал гьахълу суалар арадал къвезва: къуншияр тир кьве уьлкведин, стхаяр тир кьве халкьдин арада гзаф телефвилерал гъидай дяве хьуникай (Аллагьди Вичи хуьрай) низ хийир ава? Гьич садазни. Дуьньядин атIа пата авай США-дилай гъейри, мад гьич садазни. Украинадик футфа кутазвайдини гьа Америка я. Лугьузва хьи, Урусатди къунши уьлкведал гьужумун патал адан сергьятрив 100 агъзурдав агакьна кьушунар кIватIнава. Чи кьушунар чи сергьятрив гватIани, абур алай мулкарни чибур я эхир. Жуван мулкарин ихтиярар чаз жуваз авачни? Хабар кьаз кIанзава: “Гьей, бес, ви, дуьньядин атIа пата авай ви кьушунрин вуч мерг-азар ава Европадани Азияда, элкъуьрна кьуд патахъай атана, чи сергьятрив агатиз кIанз???”

Россиядинни Украинадин алакъаяр кризисдал атунин карда США-дин политика чапхунчивилинди, Россиядиз гьамиша акси тирди мад сеферда аквазва.

Алатай асирдин 80-йисарин эхирра СССР-да экономикадин реформаяр тухун ча­расуз хьанвай. Амма Михаил Горбачеван реформайри чIуру нетижаяр гана. РикIел хкин: ичкибазвилихъ галаз женг чIугун, уьзуьмлухар терг авун, карханайрин ихтиярар гегьеншарун ва икI мад. Гьа икI экономикадин рекьяй къвердавай зайиф, агьалийрин наразивилер артух жезвай чIехи уьлкведин къенепатан политика­да агалкьунар тахьай Горбачеваз къецепатан “дуьзгуьн” политика тухуналди, гьам жуван халкьдин арада вичиз гьуьрмет хкиз, гьамни вири дуьньяда гьамишалугъ ислягьвал таъминарай зурба политик, реформатор яз машгьур жез кIан хьана. “Демок­ратия”, “гласность”, “свобода слова” ва маса гафар тикрариз, ада малумарна хьи, “къайи дяве” куьтягь хьанва. Гила Советрин Союзни Америка дустар я”.

Амма а девирда “къайи дяве” ерли куьтягь хьанвачир. А йикъара Америка кьиле авай РагъакIидай патан политикри “къайи дяведа” сифте яз чпихъ хьанвай чIехи гъалибвилин сувар къейдзавай. “Огонек” журналди, “Московские новости”, “АиФ” газетри, гьатта “Известия” газетдини, государстводин телевидениди социализмдин, Россиядин дувулриз гьикьван дериндиз якIв язаватIа, гьадаз килигзавай. Америкадин режиссерри дуьньядин сегьнеда эцигнавай трагедия жанрдин тамашадиз гурлу капар язавай.

Советрин Союз чкIана ва США-ди 10 йисалай гзаф девирда дуьньяда кьилди-кьилихъ агъавал авуна. Коммунистрин идеология авай Китайдикай, гьамиша Россиядин па­тай куьмек хьайи уьлкведикай, алай аямдин гужлу экономика авай пачагьлугъ жедалди. Лап кIевера гьатай Россиядиз вич кIвачел ах­кьалтдалди хейлин вахт герек атана. Гила чи уьлкведини океанрилай а пата авай “партнердиз” лугьузва хьи, “вун ви чкадал ацукь”.

Вири дуьньяда икьван йисара кьилди-кьилихъ иесивал ийиз вердиш хьайи Америкадиз и кар — вичелай аслу тушир, вичихъ га­­лаз бягьсиниз экъечIиз жедай къуват арадал хтун такIан хьанва. Дуьньяда секинвал, ислягьвал гьа девирдани мягькемди хьайиди туш. Амма, гила, США-ди гьич са чIавузни акъвазар тавур “къайи дяве” — информациядин дяве, мадни къизмишарнавайла, Европада ислягьвал къурхулувилик акатзава. Алай вахтунда Украинадикай ада “къайи дяведин” кьилин майдан авунва. Амма “дяведин” къукърумрин ванер, абурун чIуру нетижаяр Россиядин вири пипIериз чкIизва.

Гьайиф хьи, чахъ, гьа виликдай хьиз, “къайи дяведин” информациядин женгера тарифдин агалкьунар жезвач. И кардин себеб вуч ятIа, чна “Лезги газетдин” гуьгъуьнин са нумрада веревирдда.

Абдулафис Исмаилов