Аллагь-Таалади инсанар (итимар ва папар) халкьнава ва абуруз кьадарсуз няметар ганва. Абурукай сад эвленмиш хьун я.
Мусурманриз имидин ва я халудин рушал (двоюродная сестра) эвленмиш жедай ихтияр авач, гьавиляй, салам гудайла, абурун гъил кьуртIани жеда лугьудай фикирдал алайбур чал мукьвал-мукьвал гьалтзава. Амма гьакъикъат лагьайтIа, масад я. Шариатдин къанунрал асаслу яз, имидин ва я халудин рушахъ галаз кьисметар сад ийидай ихтияр ава, гьавиляй, салам гудайла, абурун гъил кьун къадагъа я. И макъалада чун и ва маса месэлайрикай гегьеншдиз рахада.
Чпел эвленмиш жедай ихтияр авачир дишегьлияр кьве патал пайиз жеда: 1. чпел садрани эвленмиш жедай ихтияр авачирбур; 2. чпел гьа са вахтунда (одновременно) эвленмиш жедай ихтияр авачирбур. Къейдна кIанда, инал ихтилат са шумуд паб гъизвайбурукай (многоженство) физва. И карда амална кIанзавай тайин тир къанунар ава. “Гьа са вахтунда” (одновременно) ибарадин мана ам я хьи, Шариатдин къанунрал асаслу яз, са шумуд паб гъизвай мусурмандивай бязи дишегьлийрихъ галаз гьа са вахтунда некягь ийиз жедач. Мисал яз, кьве вахал гьа са вахтунда эвленмиш хьун къадагъа я. И месэладикай чун агъадихъ гегьеншдиз рахада.
Сад лагьай паюник акатзавай дишегьлийрал эвленмиш хьун къадагъа авунихъ пуд себеб ава.
Ивидин мукьвавал. Ихьтин мукьвабурук акатзава: 1. диде, баде (дидедин ва бубадин дидеяр), гьа дидейрин дидеяр (прабабушки) ва икI мад; 2. руш, хтул (хцин ва рушан веледар), птул ва икI мад; 3. хайи вах, тахай вах (бубадиз ва я дидедиз); 4. хайи стхадин ва я тахай стхадин руш; 5. хайи вахан ва я тахай вахан руш; 6. бубадин вах (эме), бубадин эме, дидедин эме; 7. дидедин вах (хала), дидедин хала, бубадин хала.
НекIедин мукьвавал. Иник ивидин мукьвавал авай дуьшуьшра къейд авурбур акатзава. Яни, эгер са дишегьлиди чарадан 2 йисалай тIимил яшда авай аялдиз вад сеферда хур гайитIа, ам адан некIедин аял жезва, дишегьли аялдиз — некIедин диде. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) уьмуьрдин юлдаш Айшади (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана: “НекIедин мукьвавили ивидин мукьвавили къадагъа ийизвай крар къадагъа ийизва”. И месэладин гъавурда регьятдиз акьун патал ихьтин мисал гъиз жеда. Хайи хцин чкадал некIедин хва эциг. Хайи хциз къадагъа тир дишегьлияр некIедин хцизни къадагъа я.
Эвленмиш хьун себеб яз къадагъа я: 1. дахдин паб (тахай диде), бубадин паб, чIехи бубадин паб ва икI мад; 2. хцин паб (свас), хтулдин паб, птулдин паб ва икI мад; 3. папан диде (яран диде), папан баде ва икI мад; 4. папан руш (тахай руш).
Чпел гьа са вахтунда эвленмиш жедай ихтиярар авачир дишегьлияр. 1. кьве вахал гьа са вахтунда эвленмиш хьун къадагъа я (гьатта абур чеб чпихъ галаз некIедин вахар ятIани); 2. дишегьлидал ва адан эмедал ва я халадал гьа са вахтунда эвленмиш хьун къадагъа я; 3. дишегьлидал ва адан вахан ва я стхадин рушал гьа са вахтунда эвленмиш хьунни къадагъа я.
Яни винидихъ къейднавай дишегьлийрихъ галаз гьа са вахтунда некягьдай ихтияр авач. Эгер абурукай сад кьейитIа ва я садахъ галаз чара хьайитIа, эвленмиш жедай ихтияр ава. Мисал яз, эгер итим вичин папахъ галаз чара хьайитIа ва я ам рагьметдиз фейитIа, адаз вичин виликан папан вахал, халадал ва я эмедал, стхадин ва я вахан рушал эвленмиш жедай ихтияр ава.
Аллагьди Къуръанда лагьанва: (4-сура, 22-23-аятар, мана): “Ва (гьакIни) эвленмиш жемир (куьн) куь бубаяр эвленмиш хьайи дишегьлийрал, (и къадагъа къведалди) виликдай хьайи гьаларилай гъейри. Гьакъикъатда, ам мурдар, нифретлу кар (Аллагьдин ажугъ гъидай) ва гзаф пис рехъ я!” — 22.
“Гьарамнава квез (Аллагьди къадагъа авунва квез эвленмиш жез): куь дидеяр (ва бадеяр…), куь рушар (ва веледрин рушар), куь вахар (хайибурни, тахайбурни), куь эмеяр (бубайрин вахар ва чIехи бубайрин вахар), куь халаяр (дидедин вахар ва бадейрин вахар), (куь) стхадин рушар, (куь) вахан рушар (ва стхайринни вахарин рушарин веледрин рушарни), квез хур гайи “некIедин дидеяр” (хур гайи чара дишегьлияр), ва куь “некIедин вахар” (дидейри квез хур гудайла, квехъ галаз санал хур гайи чара рушар), куь папарин дидеяр, куь тахай рушар (чеб) куь къаюмвилик квай (куьне хуьз, тербия гузвай), арада месин алакъаяр хьанвай куь папарин рушар (куьне аял галаз вахчунвай папарин рушар гьарам жезва квез эвленмиш жез абурал, эгер куьн а папарихъ галаз месин алакъайра хьанватIа); эгер куь абурухъ (тахай рушарин дидейрихъ) галаз “месин алакъаяр хьанвачтIа” (куьне а кар ийидалди тIалакьар вахкайтIа ва я абур кечмиш хьайитIа), квел гунагь алач (тахай рушарал эвленмиш жез); чеб куь кьулан тарцяй тир куь (хайи) рухвайрин папар (амма хвавилиз кьабулнавай тахай веледрин папар къадагъа туш, абур чпин итимрихъ галаз чара хьайидалай кьулухъ); ва (гьакIни къадагъа я пабвиле) кьве вах санал кIватIун (пабвиле) (и къадагъа къведалди) виликдай хьайи гьалар квачиз. Гьакъикъатда, Аллагь багъишламишдайди, регьимлуди я!” — 23.
Салам Мурадалиев
