Вахтуниз санал акъвазун хас туш. ТIе­биатдин къанун тирвал, са куьнизни килиг тавуна, ада гьамиша виликди еримишда. Йикъари гьафтеяр, гьафтейри варцар эвез ийиз, ингье, 2023-йисни акъат­на, ам тарихдиз фена.

СтIал Сулейманан район патал а йис гьихьтинди хьана? И суалдиз чавай, «агалкьунринди» лагьана, са гафуналди жаваб гуз жеда. И кар къалурун патал федеральный ва республикадин программайрайни чкадин проект­рай 2023-йисуз тухвай кIвалахрал куьрелди акъвазда.

Муниципалитетда «Зи Дагъустан — зи р­екьер» программадай республикадин­ метлеб авай автомашинрин «Мамрач — Ташкапур — Аракандин муьгъ» рекьин 10-15 километрдин участокда бинедилай ­ремонтдин кIвалахар акьалтIарна.          346 000 000 манатдин къимет авай кIва­ла­хар тамамарна.

«Курхуьр — КIварчагъ — Сиртыч» шегьре ре­кьин 3-12 километрдин участокдани бине­дилай ремонтдин хейлин кIвалахар кьилиз акъудна, 363 289 877 манатдин къимет авай.

Алатай йисуз «Кьасумхуьр — Агъа СтIал» (3 км), «Кьасумхуьр — Вини СтIал» (3 км) рекьера, гьакIни Кьасумхуьрелай Цмурдал физвай рекьин селди тухвай участокдани бинедилай ремонтрин кIвалахар тухуз эгечIна. Абур 2024-йисуз акьалтIарда.

Шаз «Кьасумхуьр — Шихидхуьр — Зугь­раба­­хуьр» рекьин 6 километрдин мензил­ (Асалдхуьруьз кьван) ремонт хъувунин проектар гьазурунин кIвалахар акьал­тIарна. КIвалахрив 2024-йисуз эгечIда.

«Кьасумхуьр — Цмур-Агъа Макьар», «Цмур — Ичин» (1-пай) ва «Кьасумхуьр — Гъе­­тя­­гъар» (3 км) рекьерин проектар гьазурунин кIвалахарни кьиле тухузва.

2023-йисуз Украинада кьиле тухузвай военный махсус серенжемдин иштиракчияр яшамиш жезвай куьчейра къир цун патални районда еке кIвалах кьиле тухвана. Кьилди къачуртIа, Агъа СтIал-Къазмайрал, Герейханован хуьре, Алкьвад­рал, Сардархуьре, ДаркIуш-Къазмайрал, Зизика, Кьасумхуьрел, Кьулан СтIалдал, Эминхуьре гзаф куьчейра къир цана. СВО-дин иштиракчийрин хизанар яшамиш жезвай куьчейра, санлай къачурла, 43 858 158 ма­натдин къимет авай кIвалахар кьилиз акъудна.

«Шегьердин къулай шартIар» милли проектдай тухвай кIвалахарни гзаф я. Кьилди къачуртIа, «Формирование современной городской среды в муниципальном районе «Сулейман-Стальский район» на 2019-2024 годы» программадихъ галаз кьурвал, 2018-йисалай 2023-йисалди (гьа йисни кваз) хуьрерин, жемятди ишлемишзавай 18 чка дуьзмишна. Кьилди къачуртIа, Кьасумхуьрел, Агъа СтIалдал, ДаркIуш-Къазмайрал, ЦIийи Макьарал, Эминхуьре, Герейханован хуьре, Испика, Сийида скверар, Кьасумхуьрел ва НуьцIуьгъа инсанар къекъведай чкаяр арадал гъана.

Кьилди 2023-йисуз и программадай­ кьиле тухвай кIвалахрикай рахайтIа, Ал­кьвад­рал ва ДаркIуш-Къазмайрал скверар дуьз­мишна. Санлай и общественный мулкара тухвай кIвалахриз 4 346 676 манат пул акъат­на.

2024-йисуз районда ихьтин кьве чка — Кьасумхуьрел Мира куьчеда кьве патани жергеда тарар акIурнавай рехъ (аллея) ва Агъа СтIалдал Шоссейная куьчеда сквер туькIуьрда. Чарар-цIарар тестикьарнава, абур республикадин эцигунрин министерстводиз рекье тунва.

«Хуьруьн мулкар тамамдиз еримлу авун»  госпрограммадай Агъа СтIал — Къазмайрал 400 аялдиз чкаяр авай школадин чIехи ва гуьрчег дарамат эцигна акьалтIарна. Адаз пулунин такьатар РД-дин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министерстводи ахъайна. Эцигунрин заказчик — «Дагсельхозстрой» ГКУ, пудратдин кархана  «Дагсвязьинвест-1» ООО тир. Мектебдин дарамат 2023-йисан 1-сентябр­диз шад гьалара ачухна.

Дагъустан Республикадин инвестицийрин программадин «Образование» милли проектдин сергьятра аваз Герейханован хуьруьн 2-отделенида 150 аялдиз чкаяр авай школадин дарамат эцигна­ акьалтIарнава. Пулунин такьатар РД-дин эцигунрин, архи­тектурадин ЖКХ-дин ми­нис­терстводи ахъай­на. Эцигунрин заказчик РД-дин «Дирек­ция единого государственного заказчика-зас­трой­щика» ГКУ, пудратдин карханани «Жилье» ООО я. Икьрардин къимет 22068 900 манат тир и объект 2024-йисуз ачухун ва ишлемишиз вахкун пландик кутунва.

Россиядин Федерациядин «Образование еримлу авун» госпрограммадин сергьятра аваз школайрин къурулуш цIийикIа туькIуьр хъувунин серенжемар уьмуьрдиз кечирмишун яз 2023-йисуз ЦIийи поселокдин СОШ-дин 1 корпус, Агъа СтIалрин ва КIварчагърин СОШ-рин кьве-кьве корпус бинедилай ремонт хъувуна.

И программадай Герейханован, Вини СтIалрин, Сардархуьруьн, Курхуьруьн, Шихидхуьруьн ва Вини Хъартасрин школайра бинедилай ремонтрин кIвалахар кьиле тухун патал документар РД-дин образованидин ва илимдин министерстводиз рекье тунва.

Образованидин хиле тухванвай эцигунрин ва ремонтрин кIвалахрикай рахадайла, районда школада кIелдай вахтунилай вилик квай яшдин (дошкольный) организацийра тухвай кIвалахрални куьрелди акъвазиз кIанзава. РФ-дин «Развитие образования» государстводин программадин «Образова­ние» проектдин сергьятра аваз ДаркIуш-Къазмайрал 100 аялдиз чкаяр авай аялрин бахчадин кьве мертебадин дарамат акьалтIарнава.

Икьрардин къимет 86 153 760 манат тир и объект 2024-йисуз ачухда ва ишлемишиз вахкуда.

Алатай йисуз ЦIийи Макьарин аялрин бахчада 13 387 680 манатдин къимет авай капремонтрин кIвалахар кьиле тухвана.

2023-йисуз гьакIни Алкьвадрин, Чуьхверхуьруьн, Цмуррин ва Уллу-Гъетягърин хуьрера аялрин бахчайрин дараматрин проек­тар гьазурун патал документар гьазурна тес­тикьарун патал РД-дин образованидин ва илимдин, эцигунрин министерствойриз ра­къурнава. ГьакIни кьилдин касди (инвесторди) Агъа СтIал-Къазмайрал 120 аялдиз чкаяр жедай бахчадин проект­динни сметадин документар гьазурна куьтягьнава.

Райондин администрацияди гьар йисуз «Чкайрилай теклифар» проектдани иштиракзава. Адан сергьятра аваз эхиримжи йисара школаяр, дараматар ремонт хъувуна, спортдин ва аялрин майданар туькIуьрна, хуьрера куьчеяр бинедилай ремонтна. Алатай йисуз и проектдай КIварчагърин СОШ-дин пищеблок капремонт хъувуна. И кIвалахриз 5 501 800 манат пул акъатна.

2022-2023-йисара райондин админист­рацияди Цмуррин школадихъ 100 чкадин интернат, спортдин зал, пищеблок ва актовый зал акал хъувун патал (проектрин кIвалахрин къимет 7 501 090 манат я), ЦIийи поселокдин СОШ-дихъ 200 чка авай объект (9 626 560 манат) акал хъувунин ва НуьцIуьгърин хуьре 200 чка авай умуми образованидин дарамат (9 343 250 манат) эцигунин проектар гьазурна.

«РД-дин здравоохраненидин сад лагьай хел цIийи хъувун» программадин сергьятра аваз, духтуррин 2022-йисуз Зизика, Бутхуьре ФАП-ар ва КIварчагъа врачебный амбулатория  ишлемишиз вахкайдини рикIел хкун кутугнава. Мадни, меценатри Экенрин хуьре модулдин къайдадин ФАП-дин дарамат эцигна.

Вири и чкайра инженерный сетрик кутунин ва мулкар дуьзмишунин кIвалахар кьиле тухвана.

2023-йисуз Асалдхуьрени модулдин къайдадин ФАП эцигна.

Винидихъ тIвар кьур программадин сергьятра аваз, 2024-2030-йисара Шихидхуьре, ДаркIуш-Къазмайрал, Уллу-Гъетягъа, Агъа СтIал-Къазмайрал, КIахцугъа, ЦIийи Мамрачрик, Качалхуьре ФАП-ар ва амбулаторияр капремонт хъувун ва цIийибур эцигун пландик кутунва.

Курхуьрел амбулатория капремонт хъувун патал проектдинни сметадин документар гьазурнава.

«Культура» милли проектдай райондин администрацияди Герейханован хуьруьн культурадин имаратда ремонтрин кIвалахар кьиле тухвана.

ЦIийи Макьарин культурадин имарат  2024-йисуз капремонт хъувун патал муниципалитетди проектдинни сметадин документар гьазурнава.

Хуьрера клубар эцигунин патахъай чилин участокриз герек документар гьазурун патал хуьрерин администрацийрин кьилериз тапшуругъар ганва.

Республикадин инвестицийрин прог­раммадай (РИП-дай) Курхуьрел ва ЦIийи Макьарал къенепатан цин линияр тухунин кIвалахарни кьиле тухузва. Абур 2024-йисуз акьалтIарда ва ишлемишиз вахкуда.

«Хуьруьн мулкар тамамдиз еримлу авун» госпрограммадай Кьасумхуьрел цин линияр тухунин кIвалахар акьалтIзава.

Республикадин инвестицийрин прог­рам­мадик кутун патал Алкьвадрал, Вини­ СтIал­дал, Агъа СтIалдал, Герейханован хуьре, ЦIийи Мамрачрик, Эминхуьре, ДаркIуш-Къаз­майрал къенепатан цин линийрин ­проектар гьазурун патал тапшуругъар гьазурнава.

Хъвадай цин месэла гьялунин мураддалди къуй ягъунин патахъай «Авилон» проектрин организациядай пешекар­риз эвер гана, абуру Гуьнепатан ва КIвар­чагърин зонада ахтармишунар кьиле тухвана.

КIварчагърин зонада, Зизикрин хуьре къуй ягъун патал чилин участок туькIуьр­нава, Гуьнепатан зонада цин гьа авай чешмеяр ишлемишдай меслятдал атана.

Алай вахтунда проектар гьазурун патал тапшуругъар гьазурзава. Сад-садав кьадайвал хьайила, проектриз талукь тапшуругъар тестикьарун патал РД-дин эцигунрин ва экономикадин рекьяй вилик финин министерствойриз ракъурда.

2023-йисуз районда агропро­мышлен­ный­ комплекс вилик тухунай, инвестиций­рин про­ектар уьмуьрдиз кечирмишунай­, сад авун­вай бюджетдиз налогар кIватIу­най, спортдин объектар эцигунай (гаф ква­тай чкадал лугьун, эхиримжи вахтара­ районда­ мини-футболдин 13 майдан туь­кIуьрна), агьалияр газдалди ва эквералди таъминарунай, агьалийриз яшайишдин рекьяй къуллугъ авунай ва маса рекьерайни хейлин кIвалахар кьилиз акъудна.

Райондихъ шаз хьайи агалкьунар райондин кьил Саид Темирханован регьбервилик кваз райадминистрациядин къурулушри, тешкилатри, хуьрерин админист­рацийри, гьукумдин органри санал кIвала­ху­нин нетижа я.

Инанмишвал ийиз кIанзава хьи, райондихъ алукьнавай 2024-йисуз ва гуьгъуьнин йисарани гьар са рекьяй мадни еке агалкьунар жеда.

Хазран Кьасумов