Чилин шаир, хуьруьн шаир…

Исмихан  Къадимов  заз патавай акур, вичихъ галаз адан хуьре, кIвале са кьас фу тIуьр, санал шиирар кIелиз, веревирдер авур шаиррикай сад я. Адан гьакъиндай кхьей гзаф авторри (Къ.Рамазанов, Ш.Шабатов, А.Нагъметуллаев, Н.Мегьамедрасулова) ам “чилин шаир, хуьруьн шаир” тирди къейднава. ГьикI хьи, ам 1931-йисуз кьакьан дагъдин Гъепцегьрин хуьре (Докъузпара район) хана, гьана­ дагъларин яйлахрал, къайи булахрал, зарлу­ чигерални атирлу цуькверал ашукь яз, абурал гьейранвал ийиз, шиирар, манияр теснифиз, чIехи хьана. Ада вичин зегьметчи гъиле­ра, сад хьиз, устадвилелди куьтенни пер, дер­гесни чумахъ, гьа са чIавуз чарни, къелемни къачуна. Ктабарни акъудна: “ТIебиат­дин сегьне”, “Шарвили”, “Хизан сир я”, “Чи руьгьдин хазина”, “Уьмуьр женг я” ва мсб. “Шарвили” поэмадай автордиз чи халкьдин игитвилин “Шарвили” эпосдин премия гана…

Хуьруьн зегьметчи шаирдин эсерар мукьвал-мукьвал “Лезги газетдиз”, “Самур”, “Кард”, “Дагъустандин дишегьли” журналриз, лезги шаиррин шииррин умуми кIватIалриз акъатиз хьанай.

Эхиримжи “Уьмуьр женг я”  ктаб акъатайла (ам 329 чиникай ибарат я), за кхьенай: “Исмихан Къадимов яшлу автор ятIани (адан 85 йис тир), къелемди, гьамиша хьиз, чилел, уьмуьрдал, инсанрал, гьахълувилел, михьи­вилел, гъейратлувилел ашукь яз, кIвалах­за­ва… Хуьруьн шаир, чилин шаир, лежбер шаир — гьа сад хьиз кьазва гъепцегьви Исмиханан тIварцIихъ галаз” (“ЛГ”-дин 2015-йисан 20-август).

Чна инал лагьанвай гьар са  келимади, шаирдин яратмишунрин алем квекай ибарат ятIа, лишанламишнава.

Шаирдин хуьруьнви, хъсан муаллим, пуб­лицист, общественно-политический деятель Агъадаш Нагъметуллаева къейднава: “Исмихан Къадимован яратмишунра хуш къилихрин, виниз тир къанажагъ авай, лавгъавал гвачир зегьметчи инсанди кьетIен чка кьазва. Герек атай чкадал ада уьтквемвилелди вичин терефни, дережани хуьзва. Ингье “Хеб я вун, хеб” шиир къачун (“Чи руьгьдин Хазина” ктабдай). Са “арифди” муькуьдан “авамвал” къалурун патал  адаз “хеб я вун, хеб”  лугьузва. Жавабди вич вилив хуьз тунач:­

— Я хва текьейд, — лагьана,

Жаваб гузва муькуьда, —

Хипен вилик какур жез,

Икрамзава вирида.

Туьтуьна сун шарф туна,

Сун пенжекни шалварни,

Тандални сун свитер,

Сун гуьлуьтра кIвачерни…

Вун кIвачелай кьилел кьван

Башламишна гьа хеб я.

БалкIан кIандай, цIап такIан,

Мезни халис терхеб я…

Бес им шаирдин — айгьамчидин, вичизни хуьруьн уьмуьр, хипехъанвал вуч ятIа, хъсандиз чизвай устаддин ачух тарс тушни!

Исмихан Къадимован ирсина ихьтин жанлу,  насигьатдин эсерар цIудралди гьалтзава. Виридалайни артух, чи рикIел аламайвал, гьеле алатай асирдин 70-йисара кIелдай­бурун мецерал атай, шаирди лезги чIал чпин  “чирви­лералди” хирде ийизвай бязи оратарар — чиновникар русвагьзавай “Вот, юлдашар!” ши­ирди Исмихан вуж ятIа чирнай, машгьурнай.

Так конкретно подуматна, и кардиз

Резервияр акъуднайтIа, хъсан тир.

В основном, гьа идакай са польза,

Безусловно, хкуднайтIа, хъсан  тир…

(“ТIебиатдин сегьне” ктабдай).

Адалай кьулухъ Исмихан халкьдин арада халкьдин уьмуьрдалди, къайгъуйралди, зегьметралди чIехи хьанвай шаир тирди гьар сада гьиссна…

ЧIалан устад шаир Къадир Рамазанова Исмиханан чIалан милливилел хьиз, адан сабурлувилелни гьейранвалдай:

Исмихана, кисна, цIарар кхьизва,

Акъуддайвал кисна вичин ктабар.

Мерд Алидиз кьарай авач, хъфизва,

Авун патал “Лезги газет” хабардар…

(“Дустарикай дустариз зи” шиирдай)

Гьакъикъатдани, И.Къадимован гьар цIийи ктаб акъатайла, кIелдайбур чна хабардар авурди я. Неинки гьакI хабардарна, гьар са ктабдин­ кьетIенвилеризни къимет гана. Чна кьа­тIуз­вайвал, Исмихан Къадимов вири  уьмуьрда хуь­руьн темадиз, чилин девлетар, инсанрин садвал, селигъалувал ва гьуьрметар хуьнин, вири няметрив къадирлувилелди эгечIунин месэлайриз вафалу яз амукьна­. И жи­гьетдай  ам, чи фикирдалди, чи милли шаиррикай анжах арифдар СтIал Сулейманаз ухшар я лугьуз жеда. Сулеймана хьиз, Исмиханани чилел зегьмет чIугвазвай маргъухъан­ризни бичинчийриз, малдарризни хипехъанриз, устIарризни заргарриз мани ла­гьана. Устадвилин дережаяр гьарма сад са жуьре ятIани…

Хайи чиликай, тIебиатдикай рахадайла, ада кардик кутазвай гекъигунриз, рангаризни тавариз, сесериз яб гун:

Къуьнуьхъ лацу циф галчукна, кавал хьиз,

На лугьуди, и дагъ цавун дестек я.

Секин яйлах милайим я, марал хьиз,

Гьикьван рикIиз чимини я, гуьрчег я.

 

Бижгъер-бижгъер хьанва цифер синерал,

ЭчIелавай ярдин читин перем хьиз.

Циферайгъуз рагъ кватнава чуьллерал,

Эслид рикIихъ тамарзу тир Керем хьиз…

Сад лагьайди, автордин саки вири эсерра ин­санни тIебиат санал ала, сад-садан къайгъуда ава. Им кьетIен алакьун тирдал шак алач.

Кьвед лагьайди, шаирди арадал гъанвай гьар са шикилди, чеб рангаралди, ширеривди чIу­гурбур хьиз, кIелзавайдан бейнида гьейранвал арадал  гъизва. Шаир художник туш сада­ни лугьудач жеди. Дугъриданни, Исмихан Къади­мован къулав алай вахтунин машгьур художникрикай сад тир Къадим Къадимов чIехи хьун дуьшуьшдин кар туш… Ам Из­бербаш ше­гьерда художественный школадин муаллим я.

И йикъара Исмихан Къадимован 90 йис жезва. Вич чи арада амачтIани, адан ирс чав гума, руьгь чахъ галаз рахазма.

Чна и юбилей вири гъепцегьвийриз, вири лезгийриз, хайи чIалал ва эдебиятдал рикI алай вирибуруз мубаракзава.

Мерд Али  Жалилов