Закат малдин гьакъиндай ибадат я. Адалди девлетлуда кесибдиз адан игьтияжар таъминарун патал вичин (куьмекдин) гъил яргъи ийизва. Закат гун хсуси ва вичин гъилик квай нафакьа гун лазим тир ксарин игьтияжар таъминарайдалай кьулухъ артух мал амукьзавайди патал ферз я. Вични игьтияжар кьилиз акъудайдалай кьулухъ амукьзавай малдин кьадар нисабдив (къизилдин 85 грамм) агакьайла ва агакьайдалай кьулухъ са йис вахт алатайла. Закат пулунилай, мал-къарадилай, емишрилай, магьсулрилай гана кIанзава. Пулунин ва алишверишдин (савдадин) закат гьар йисуз са сеферда, магьсулрин (къуьлуьн…) закат, техил цана, бегьер кIватI хъувур гьар сеферда гана кIанда. И ферзини (закатди) девлетлуяр малдихъ галаз алакъалу тир зулумар авуникай (инсан чIурзавай) ва кесибрин (факъиррин) рикIер ажугъдикайни пехилвиликай хуьзва. Аллагьди бендеяр ахтармишун, ни вичин нефсинин гьевесрилай Раббидиз ибадат авун (итIаатлувалун) вилик кутадатIа чирун патал гьар жуьредин имтигьанар тайинарнава.

Малдикай пуд шартI аваз хьайитIа, гьакъикъи менфят жеда: ам гьалалди тирла, ада вичин сагьиб (иеси) Аллагьдиз ва Адан расулдиз итIаатлува­лу­ни­кай къерех тавурла ва адан гьакъиндай Аллагьдин гьахъ (ихтияр, эмир) кьилиз акъудайла. (Закат — ферз, садакьа — сунна кар я).

Закатдин мана артух хьун, хъсан хьун, михьи­ ва берекатлу хьун я. Шариатда адан тариф (определение) ихьтинди я: тайин малдин гьакъиндай тайин ксар патал тайин вядеда важиблу кар.

Закат Меккада ферз авунай, амма адан кьадарар (паяр), чпелай закат гун лазим тир малдин жуьреяр, гун (паюн) лазим тир ксарин жуьреяр — вири и крар Мединада гьижрадин 2-йисуз (“Бадр” гъазаватдилай вилик) атанай.

Закатдин  важиблувал: Закат Исламдин дес­текрикай шагьадат-келимадилай ва кпIунилай кьулухъ виридалайни зурба дестек я, Маса гафаралди лагьайтIа, ам Исламдин пуд лагьай дестек я.

Аллагь-Таалади Къуръанда лугьузва (9-сура, 103-аят, мана): “Къачу (вуна эй, Пайгъамбар) абурун мал-девлетрикай садакьа (закат), вичелди абур михьи ийидай ва хъсанардай ва абур патал дуьа ая (вуна). Гьакъикъатда, ви дуьа абур патал секинвал (асайиш) я ва Аллагь  (дуьайрин)  ван къведайди, вири чидайди я!…”. Мадни — (2-сура, 277-аят, мана): “Гьакъикъатда, иман гъана, диндал амал авуна, капI кьилиз акъудна, закат гайибуруз къвезвай суваб абурун Раббидин патав гьазурнава ва жедач абуруз кичIевал (Эхиратда), я жедач абур пашманни (и дуьньяда чпин гъиляй акъатай крарал)!”.

Закат важиблу авунин гьикмет (камаллу себеб)

Мусурман касдивай закат къачунин макьсад анжах мал кIватIна, ам кесибриз ва муьгьтеж ксариз паюн туш. И кардин эвелимжи макьсад инсан малдилай вине хьун я. Яни ам (инсан) адаз муь­тIуьгъ, адан лукI тахьун. Гьавиляй Шариатда закат ам гузвай ва къачузвай ксар хъсанарун, михьун патал тайинарнава.

Закат себеб яз, гунагьар багъишламишзава. Ам гьакIни Женнетдиз фидай ва Жегьеннемдикай къутармишиз жедай себеб я. Закатди инсан мискьивиликайни мутIлакьвиликай михьзава. Ам девлетлуйрин ва кесибрин арада алакъа хуьзвай ва мягькемарзавай кIеви муьгъ я. Адан куьмекдалди нефсер — михьи, рикIер хъсан ва ачух жезва. Адакай вирибур патал саламатвал, кIанивал ва стхавал жезва.

Закатди ам ада ийизвай касдиз сувабар артухарзава, адан мал-девлет гьар жуьре балайрикай (бедбахтвилерикай) хуьзва, эменни гзафарзава ва кесибрин игьтияжар таъминарзава. Закатди малдин гьакъиндай чIуру крар (чуьнуьхуьнар, угъривилер, къакъудунар ва икI мад) акъвазарзава.

Закат кьуд жуьре малдилай гун лазим я:

1. Къимет яз гузвай шейинилай: къизил, гимиш ва пул.
2. ЧIура хуьзвай мал-къарадилай: девеяр, ка­лер­, хипер.
3. Чиляй экъечIзавай затIарилай: техилар (къуьл, мух), емишар, мяденар.
4. Алишверишдин метягьрилай (алвердиз гьазурнавай затIар).

Къизилдилай закат

Эгер къизилдин кьадар 20 динардив (къизилдин пул) агакьнаватIа, адалай закат гун важиблу жезва. Эгер 20-далай артух хьайитIа, авай кьадардин 40 паюникай са пай закат яз гана кIанда. (Динардиз къизилдин са мискьал заланвал ава. Са мискьал чи девирда 4,25 грамм я).

Мисал яз, 20 динар 85 грамм къизил жезва, (20х4, 25=85 грамм). Яни инсандихъ 85 грамм ва я адалай артух къизил аваз хьайитIа, адалай 1/40 пай (ва я 2,5%) закат гана кIанзава.

Гимишдилай закат

Эгер гимишдин кьадар 200 диргьемдив (гимишдин пул) агакьайтIа ва адалай артух хьайитIа, гимишдилай закат гун ферз я. 200 диргьемдин заланвал гимишдин 595 граммдиз барабар я. Адалай гана кIанзавай закатдин кьадар 1/40 пай (ва я 2,5%) я.

Пулдилай закат

Инсандихъ авай пул я къизилдиз, я тахьайтIа, гимишдиз элкъуьрна кIанда. Къизилдин нисабдин кьадар, чна винидихъ къейд авурвал, къизилдин 85 граммдиз барабар я. Михьи къизилдин 1 грамм­дин къимет алай вахтунда, месела, 4300 манат ятIа, чна нисабдин кьадар (85 гр) къизилдин 1 граммдин къиметдиз (4300 м) зарбзава: (85х4300=365 500 м). Яни, низ 365 агъзур манатдилай артух пул аватIа (кIвале, банкда…) ва гьа кьадар тIимил тежез са йис алатнаватIа, адалай 1/40 пай (ва я 2, 5%) закат га­на кIанзава. Маса гафаралди лагьайтIа, авай пул­дин кьадардин 40-ай 1 пай (ва я гьа кьадардин 2, 5%) закат гана кIанзава. Мисал яз, 400 агъзур манат­дилай 10 агъзур манат закат гана кIанзава, 1 милли­он манатдилай — 25 агъзур манат. Эгер инсандихъ къизил нисабдилай (85 граммдилай) ва пулни 365 агъ­зур­далай тIимил аваз хьайитIа, а чIавуз ам патал закат гун важиблу туш.

Дишегьлийри алукIзавай (къизилдин ва я ги­миш­дин) безекрин (зинетрин) заланвал нисабдив (къизилдин 85 гр ва я гимишдин 595 гр) агакьайтIа ва абур аваз йис алатайтIа, а чIавуз абурулай закат­ га­­­на кIанзава. (Безекар кьве жуьре ава: гьар юкъуз­ алукI­завайбур ва йиса садра-кьведра алукI­за­вай­бур. Гьар юкъуз алукIзавайбурулай закат къвез­вач)­.­

Мал-къарадилай закат

Мал-къарадилай закат гуниз кьве гьал ава:

1. Эгер гьайванар тамам йисан къене ва я йисан­ чIехи паюна чIура (чуьлда) хуьзватIа, мал-къа­ра­ди­лай (девейрилай, калерилай, хиперилай) закат гун ва­­жиблу я. Эгер абурун кьадар нисабдив агакь­заватIа ва абур аваз са йис вахт алатнаватIа, закат­ гун ферз я.­
2. Эгер гьайванар (девеяр, калер, хипер) иесиди­ гъилелди бустандай кIватIиз ва я маса къачуна алаф гуз, алвер патал хуьзватIа, и дуьшуьшда ада са йис алатайла, а гьайванрин къимет акъудун лазим я. Эгер къимет нисабдив агакьнаваз хьайитIа, гьайванрин иесиди а къиметдин 40-ай са пай (ва я 2,5%) закат гана кIанда. Эгер ада гьайванар, гъилел­ди тIуьн гуз, алвер патал ваъ, хсуси хизан патал хуьз­ватIа, а дуьшуьшда абурулай закат гунин лазим­вал авач.

Хиперин (ва цIегьерин) виридалайни тIимил нисаб (кьадар) 40 хеб я. (Эгер 40-лай тIимил аваз хьайитIа, закат авач). Калерин виридалайни тIимил­ нисаб (кьадар) — 30, девейрин — 5 я.

Хиперин закатдин нисабар (кьадарар)

40-далай 120-далди хипер аватIа, 1 хеб закат гуда, 121-далай 200-дал кьван аватIа — 2 хеб, 201-далай 399-дал кьван аватIа — 3 хеб. Эгер 399-далай артух аваз хьайитIа, гьар са 100 хипелай 1 хеб закат гана кIанда. Месела, 399 хипелай 3 хеб закат гана кIан­датIа, 400-лай 499-дал кьван — 4, 500-лай 599-дал кьван 5 ва икI мад закат гун лазим я.

Калерин закатдин нисабар (кьадарар)

30-далай 39-далди калер аватIа, 1дана (са йис хьан­вай, эркек ва диши — тафават авач), 40-лай 59-далди калер аватIа, 1 дуьгве (кьве йис хьанвай)­, 60-далай 69-далди калер аватIа, 2 дана (са йис хьанвай) закат гана кIанда.

Эгер 69-далай артух калер аваз хьайитIа, гьар са 30 калелай 1 дана (са йис хьанвай), гьар са 40 ка­­­ле­лай 1 дуьгве (кьве йис хьанвай) закат къвезва. Не­ти­жада 50 калелай 1 дуьгве закат гана кIанзава, 70 калелай — 1 дана ва 1 дуьгве, 100 калелай — 2 да­­­нани 1 дуьг­ве, 120 калелай — 4 дана ва я 3 дуьгве ва икI мад.

Девейрин закатдин нисабар (кьадарар). 5-лай 9-далди девеяр аватIа, 1 хеб закат гана кIанда, 10-да­лай 14-далди — 2 хеб, 15-далай 19-далди — 3 хеб, 20-далай 24-далди — 4 хеб, 25-далай 35-далди — деведин 1 диши дана (са йис хьанвай), 36-далай 45-дал­ди — деве­дин 1 дуьгве (кьве йис хьанвай) ва икI мад.

Чиляй экъечIзавай (акъатзавай) затIарин закат. Чиляй экъечIзавай шейэр — техилар, емишар, мяде­нар хазинаяр я.

Килейралди алцумдай ва суьрсет яз хуьз жедай техилдин вири жуьрейрилай, емишрилай закат гун ферз я. Месела, хумравар (финикар) ва кишмишар. И дуьшуьшда нисабдив агакьунин шартI ава, адан кьадарни 5 авсукъ, яни 300 саъ (1 саъ -2,4 кг) я. Яни 720 кг ва адалай пара къуьл аваз хьайитIа, закат гун чарасуз я.

Техилрилай ва емишрилай гузвай закатдин кьадарар. 1/10 пай — зегьмет (ва харж галачиз) дигизвай (яд гузвай, месела, марфадин целди) техилрин жигьетдай: (720 кг-дин  цIудай са пай 72 кг жезва. Ам закат яз гана кIанда).

1/20 пай — зегьмет (ва харж) галаз дигизвай чи­лелай кIватIай техилрин жигьетдай (месела, алатралди къуйрай акъудзавай целди).

Техилрилай ва емишрилай закат гун важиблу жезвай вахт абур чрай (дигмиш хьайи) вахт я.

Чиляй акъатзавай мяденрин закат.  Эгер адан къимет къизилдин нисабдив агакьнаватIа, 1/40 пай за­кат гун лазим я. ГьакIни, мядендикай вичикай        1/40­ пай закат яз гуда, эгер аникай хкатнавайди къи­метдин шей (къизил, гимиш, пул) ятIа.

Чиликай хкуднавай хазинайрин закат.  Ам Ислам къведалди джагьилиййадин девирда чилик кутунвай затIар, савкьатар я. Ахьтин шейэр чиликай хкудайла, абурун 1/5 пай закат гана кIанзава. Абурун кьадар тIимил яз хьайитIани ва я гзаф аватIани, и дуьшуьшда нисаб хьун ва йис алатун хьтин шартIар авач.

Алишверишдин (алвердин) закат.  Алишверишдин затIарик акатзава: кIвалер, чилер, гьайванар, тIуьнар-хъунар, алатар, метягьар — эгер инсанди абуралди алвер ийизватIа.

Алишверишдиз гьазурнавай метягьрин (товаррин) къимет нисабдив агакьайла ва адалай кьулухъ са йис алатайла, абурулай закат гун важиблу я. Са йис алатайла, авай вири метягьрин къимет акъудна, адакай 1/40 пай закат гун лазим я.

Закат тагузвай ксарин жаза

Малдин иесидиз ам нисабдив агакьайла (ва йис алатайла) адалай закат гун ферз я. Дугъриданни, Аллагь-Таалади закат тагузвай гьар са касдиз (ам инкар ва къадагъа ийизвайдаз) еке гьелягьар кьунва. Аллагь-Таалади лугьузва (9-сура, 34, 35-аятар, мана): “Эй, иман гъанвайбур! Гьакъикъатда, гзафбуру (ягьуд-диндин) алимрикай ва (насарайрин) кешишрикай инсанрин мал-девлет гьахъ авачиз (ба­тIул­диз: ришветралди ва…) незва, ва (абуру) Аллагьдин рекьикай къакъудзава. Къизилар ва гимишар кIватIиз, абур Аллагьдин рекье харж тийизвайбуруз (закатар тагуз, важиблу харжияр тийиз) азиятлу азабдин муштулух це. () А юкъуз — Жегьеннемдин цIун къене абур (кIватIай къизилар ва гимишар) къатиз ифирдай ва абуралди абурун пелер, къвалар ва далуяр тагъмаламишдай (кудай).  (Абуруз лугьуда): “Им я куьне кIватIна турди квез, (гила) дадмиша куьне кIватIна турдан (азаб)!”.

Гьадисда лагьанва  (мана): “Низ Аллагьди мал гана ва ада адалай закат ганачтIа, Къияматдин Юкъуз­ а касдиз зурба гъуьлягъ къалурда…, ва ада (гъуьлягъди) ам Къияматдин Юкъуз алчудна кьада, ахпа ада ам вичин сивин кьве патавни вегьена кьада, ахпа лугьуда: “Зун ви мал я, зун ви (кIватIай) хазинаяр я!”. Идалай кьулухъ Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин­ патай салават ва саламар хьурай вичиз) аят кIел­на, (3-сура, 180-аят, мана): “Ва къуй (гьич) гьисаб тавурай чпиз Аллагьди Вичин регьимдикай (няметрикай) ганвайдан гьакъиндай мискьивалзавайбуру (ам Аллагьдин рекье харж тийиз) — а кар чпиз хийирлу тир хьиз. Туш, (аксина) ам абур патал пис я. (Мукьвара) абуру мискьивал авур затIар “элкъвена алчударда абурун гарданрал” Къияматдин Юкъуз. Ва (са) Аллагьдиз талукь я цаваринни чилин ирс (вири затIар Аданбур я ва вири — Адаз амукьни ийида). Аллагьдиз куьне ийизвай амалрикай хабар ава (гьардаз авур амалрин эвез хгуда)!”

Закат низ гуда?

Закатдиз лайихлу (ам къачуна кIанзавай) 8 жуьре ксар ава. Абурни Аллагь-Тааладин келимада (Къуръандин аятда) къалурнава (9-сура, 60-аят, мана): “(Ферз тир) садакьаяр (закатар) талукь я: анжах факъирриз, кесибриз, а кардал кIвалах­за­вайбуруз (закатар кIватIзавайбуруз), чпин рикIер (куьне Исламдихъ) желб ийизвайбуруз (вичи цIийиз дин кьабулнавайдаз ам мягькемарун патал ва я вичи Исламдихъ майилвална ва адакай мусурманриз еке хийир жедайдаз, вичелди мусурманрилай са пис кар алуд жедайдаз) лукIар азад авунин карда, буржара авайбуруз, ва Аллагьдин рекье (жигьаддиз) ва (сеферда) авай касдиз (пулар гумачиз кIвализ хъфидай мумкинвал авачирбуруз), Аллагьдин патай тир ферз яз. Аллагь вири чидайди, камаллуди я!..”.

Закат къаза хъувун. Ахъа хьайи йисарин закатар хгун важиблу кар я, вучиз лагьайтIа, закат Аллагьдин вилик инсандал алай бурж я.

Инсан кьейила, эгер адал (закатдин, гьаждин ва я инсанрин вилик) буржар аламаз хьайитIа, дугъриданни, а буржар, кьейи касди вичелай кьулухъ тунвай малдикай (ирсиникай) адан веси кьилиз акъуд­далди ва адан ирс варисриз пайдалди, адан варисри вахкана кIанда.

Чан аламай инсанри (мусурманри), чеб балугъвилин яшдив агакьайла, (15 йисалай) ферзер кьилиз­ акъуд тавуна, кьуьзуь хьайила, диндин ферзер кьилиз акъудиз (ада ийиз) башламишнавай (яни нихъ алатай йисара ахъайнавай кпIарин, сиверин, закатдин къазаяр аватIа) ксари, саки вири алимри лу­гьузвайвал, къаза хъувун лазим я, вучиз лагьай­тIа, абур вири Аллагьдин вилик хиве амай буржар я.

Къейд авун лазим я, эгер инсан вилик йисара иман­суз тиртIа (атеист яз), ахьтин касди, туба аву­на, иман гъайи чIавуз (келима-шагьадат лагьа­на, Исламдин дестекар кьилиз акъудиз башламишайла), адан тубади (Ислам кьабулуни) виликдай хьайи вири крар багъишламишзава. А касдиз ахъа хьайи ферзер къаза хъувунин лазимвал авач, вучиз­ лагьайтIа гьадисда лагьанвайвал, Ислам кьабулуни адалай вилик хьайи крар багъишламишзава.

Закат къаза хъувуникай рахайтIа, инсанди (рикIел хкана) кIанда: сифте сефер вичиз гьи йисуз закат гудай малдин нисаб (кьадар) кIватI хьанатIа. Ахпа адалай гуьгъуьна авай йис ва гьа икI нисабди­лай артух кьадар аваз, адалай закат тагай вири йи­­сар рикIел хкун герек я. Месела, са хизандиз Со­ветрин девирда 1980-йисуз банкуна агъзур манат­ пул авай. 1980-йисуз къизилдин са граммдин къимет­ гьикьван тиртIа, чирна кIанда. Месела 1 гр къизил  тахминан 8 манат тир а чIавуз. Эгер гьакI ятIа, чна муьжуьд 85 граммдиз зарбзава. Нетижада 680 манат жезва. И кьадар вичелай закат къвезвай нисаб (лап тIи­мил кьадар) жезва. 680 манат (ва я адалай артух) кIватI хьайидалай кьулухъ са йис алатайла (яни 1981- йисуз), банкуна авай вири кьадардилай (яни 1 агъзур манатдилай) 1/40 пай (ва я 2,5%) за­­кат хгана кIанда. (Яни 1000 манатдилай гузвай закатдин кьадар 25 манат жезва). Гьа икI гуьгъуьнай къвезвай гьар са йис. Эгер банкуна авай пул бязи йисара, хизандиз герек харжияр авуна, тIимил ва я михьиз куьтягь хьанатIа, а дуьшуьшда адалай закат гунин лазимвал авач.

Лугьун лазим я, алатай йисарин закат къаза хъийидайла, къизилдин гилан къиметралди закат хгана кIанда, вучиз лагьайтIа, а девирдин виш манатни исятда авай виш манат сад туш. (Къизилдин къиметдив гекъигна кIанда. Месела, чна винидихъ гъайи 1980-йисан мисалдай аквазвайвал,1000 ма­нат­дилай 25 манат закат къвезва ва а кьадар (25 манат) а вядедин 3,125 гр къизилдин къи­метдиз­ (25:8=3,125гр) барабар я. Гила, къаза хъийи­дайла, а 25 манатдин чкадал исятда авай 3,125 гр къизил­дин къимет фикирда кьуна, закат хгана кIанзава. Яни 3,125 гр х 4300 манат=13 437 манат).

КIватIнавай пуларилайни (гьатта а пул машин­ къачуз, мехъер авун патал ва маса дердийриз кIватI­наватIани)  закат гана кIанда. Амма инсандиз­ къвезвай мажиб (доход) хизандиз ва герек маса чкайриз харж ийиз куьтягь жез хьайитIа (артуханди­ амукь тийиз кIватI тежез хьайитIа), ахьтин кас­дал закат алач. Гьелбетда, къаза хъийидалди ви­лик ферз кар вахтунда тавуна хьайи гунагьдин гьа­къиндай туба хъувуна кIанда.

Дугъриданни, закатдин тема лап чIехиди я, адакай гзаф ктабар кхьенва. И макъалада чна куьн куьрелди закатдин месэладихъ галаз танишарнава. Эгер суалар пайда хьайитIа, квевай абур газетдин редакциядиз рекье тваз ва я, зенг авуна, хабар кьаз жеда.

Къуй Аллагьди чи гунагьрилай гъил къачурай, чун имандал мягькемаррай, чи ибадатар кьабулрай ва чаз Женнет кьисмет авурай! Амин!

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим