Къуръандин ва Суннадин баян (мана) чир хьайила, чи хиве абурал амал авунни ава. ГьакIни чна абурун гьакъиндай эдебар хвена кIанда ва анра къалурнавай ахлакьдин ерияр чазни хас хьун лазим я.

Инсанди хъсан амални ийида, пис амални, адай гуьрчег крарни акъатда, алчах крарни. Ада къени крар ийи­дайвал ва пис крар авунал эхир эцигдайвал, инсандиз дуьз тербия гана кIанда. Нетижада адакай тамам инсан жеда.

Тамам инсан жедай са рехъ ава: чун халкьнавай Халикьди къалурнавай рехъ! Аллагьди инсанар, итимар ва папар яз халкьна, гьакI тунач. Ада абуруз пайгъамбарар, ктабар ракъурнава, Дуьз рехъ къалурнава. Гьар са касдиз вичи авур амалдин эвезни хгуда­.

Исламди хъсан эдебриз ва ах­лакь­риз еке фикирни метлеб ганва. Хъсан эдебар гвайдаз зурба лайихлувилер, еке дережаяр ва сувабар тайинарнава. Исламда инсандин имандин камилвал, тамамвал адан хъсан эдебрилай аслу авунва, де­­режа­ лагьайтIа, — ахлакьрилай. Месела, гьая­лувал му­сурмандин ахлакьрикай я, ва гьакъи­къатда, гьаялувал (ягь, намус, виждан) иманди­кай я. Пай­гъам­бардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда ла­гьанва (мана): “Имандихъ пудкъанни цIу­далай ­артух хилер ава: вирида­лайни ­ла­йихлуди (вине авайди) абурукай ­“Ля илягьа илла Аллагь” я ва ви­ри­далай агъада авайди (тIи­мил­ди) ре­кьелай манийвалзавай (азият гузвай) затI къакъудун я ва гьаялувал имандин са хел я”. (Муслим).

Гьа икI, Аллагь-Таалади, хъсан ахлакьриз килигна, Вичин Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) еке тариф авунва. Къуръанда лагьанва: (68-сура, 4- аят, мана): “Ва гьакъи­къатда вахъ (эй Пайгъамбар) чIехи дережадин ахлакь ава (вун зурба ахлакьдал ала)”.

Маса аятда Аллагьди Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) хъсан ахлакьрин гьакъиндай эмирнава (41-сура, 34-аят, мана): “Ва сад хьиз жедач хъсанвал (Аллагьдиз муьтIуьгъ­вал — хъсан кар) ва писвал (Адаз асивал — пис кар). Алуда вуна (ваз абуру авур писвал) “генани хъсан кардалди” (гъил къачуналди, регьим авуналди, хъсанвал авуналди), ва ингье ви ва вичин арада адават (душманвал) авайди лап мукьвал дуст хьиз хьанва”.

ГьакIни хъсан эдебар ва ахла­кьар женнетдиз къведай себеб яз авунва: (3-сура, 133, 134-аятар, мана):  “Ва гье­рекат ая куьне (чалишмиш хьухь) куь Раббидин багъишламишунихъ ва женнетдихъ — вичин гьяркьуьвал цаварни чил кьван авай, гьазурнавай (Аллагьдикай) кичIе­буруз (133). Чпи шад гьаларани ва пашман (четин) гьаларани (Аллагьдин рекье) харжзавай, ва чпин хъел (кьуна) акъвазарзавай ва инсанрилай гъил къачузвай. Ва Аллагьдиз (ахьтин) хъсан крар ийизвайбур кIанда!” — (134).

Аллагьди Вичин Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) хъсан эде­бар ва ахлакьар тамамарун ­патал ракъурнава. Гьадисда лагьанва: “Гьа­­къикъатда, зун (Пайгъамбар) Аллагьди хъсан ахлакьар тамам авун патал ракъурнава” (Бай­гьакъий). Маса гьадисда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай са­ла­ват ва саламар хьурай вичиз) хъсан ахлакьрин лайихлувилерикай баян гузва: “Къияматдин Юкъуз Терезрал виридалайни залан шей хъсан ахлакьар жеда” (Тирмизий). Мад са гьадисда лагьан­ва: “Вири хъсанвал (дуьзвал) ам хъсан алакьар я” (Муслим). Мадни Абу-Давудалай агакьнавай гьадисда къейднава: “Виридалайни камил иман авай муъминар виридалайни хъсан ахла­кьар авайбур я”. Тирмизийдилай агакь­навай гьадисда лагьанва: “Гьакъи­къатда, заз квекай виридалайни кIанибур ва виридалайни мукь­валбур межлисда Къияматдин Юкъуз ахлакьриз виридалайни хъсанбур я”.

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим