Инсанар ава, чпиз пеше хкяна, адаз уьмуьр­лух вафалу яз амукьдай. Садбур ава, гьикI кIандатIани хьуй, са пешедин иеси хьурай лугьудайбур. Ахьтинбур чпин кIвалахдивни рикI гваз эгечIдач, я абурукай обществодиз, инсанриз са хийирни жедач.

Духтур. И гафуни кьетIендаказ ванзава. Гиппократан кьин кьуна, адал  амални ийиз, ам инсанрин сагъламвилин къаравулда акъвазнава, им вичин буржи яз гьисабзава. Гьайиф­ хьи, вири сад хьтинбур жезвач. Гьи­кьван­ хъсан жедай вири чпи кьур кьинез, буржидиз вафалубур хьанайтIа. Гьайиф хьи, чи арайра гъилел михьи тушир, азарлу касдин жибинда вил твазвай духтурарни авачиз туш. Ахьтинбурукай  азарлуйри ара-бир чпи суьгьбетзава.

Амма къенин зи суьгьбет хкягъай пешедал рикI алай, инсанриз шадвални хъвер ба­гъишзавай, рикIин эмирдалди абурун сагъламвилин къаравулда акъвазнавай, виридалайни мергьяматлу пешедал машгъул тир, Каспийск шегьерда авай “Меридиан — мед” клиникадин духтур — регьбер  Валида  Вагифовна  Хсейхановадикай  я.

Валидадин ери-бине Сулейман-Стальский райондин Герейханован хуьряй я. Ам 1979-йисуз Хсейханов Вагифанни Гуьлжегьредин хизанда дидедиз хьана. Военный тир адан буба яргъал йисара Туьркменистанда, Тажикистанда, Азербайжанда, Афгъанистанда къуллугърал хьана. Алай вахтундани военный  къурулушра зегьмет чIугвазва. Диде филолог я. Амма уьмуьрдин чIехи пай ада вичин аялар тербияламишуниз бахшна. Вагифани Гуьлжегьреди хизанда пуд велед (2 рушни са гада) зегьметдал рикI алаз, халис инсанпересар, ватанпересар яз тербияламишна. Руш Юля бубадин геляй фена, амни военный къуллугъчи я. Рагьметлу хва Ариф Даггосуниверситетдин студент тир.

Валидади 1996-йисуз Махачкъала ше­гьер­дин 42-нумрадин юкьван школа хъсан къи­ме­тар аваз акьалтIарна ва гьа йисуз Да­гъустандин мединститутдин лечебно-профилактикадин факультетдик экечIна. Студентви­лин йисар акуна-такуна акъатна. 2002-йисуз институт агалкьунралди куьтягьайдалай гуьгъуьниз Валидади Махачкъала шегьерда Республикадин клиникадин больницада хирургиядин рекьяй курсар кIелна. Хирургвилин диплом гъиле авай пешекарди вичин зегьметдин рехъ республикадин ветеранрин госпиталда хирургвиле кIвалахунилай башламишна. Сифте йисарилай Валида Вагифовнади вичин хиве авай еке жавабдарвал аннамишна, духтурвилин пак везифаяр намуслуви­лел­ди кьилиз акъудна. КIва­лахза­вай вири йисара ада вич анжах хъсан патахъай къалурна, хкянавай пешедиз­ вафалу тирди, адал гзаф рикI алайди тестикьарна. Коллективдин ва азарлуйрин патай гьуьрмет, авторитет къазанмишна. Валида духтурдиз санал­ акъвазун хас туш, да­­тIана чирвилер артухарунихъ, виниз тир де­режадихъ ялда. Адаз вичикай инсанрин къенепатан органрин, иллаки ­хуквадинни ратарин онкологиядин азарар вахтунда винел акъуд­дай духтур хьунин мурад авай. Гьа икI, 2011-йисуз ада — эндоскопиядин, 2017-йисуз УЗИ-дин рекьерай пешекарвилер къачудай курсара кIелна. Алай вахтунда ам Каспийск шегьерда кардик квай “Меридиан — мед” клиникадин кьиле ава.

Кьилин категориядин духтур тир адав за са шумуд суал вугана.

• Валида Вагифовна, Куьне духтурвилин пеше хкягъун квехъ галаз алакъалу я?

— Пеше хкягъунин карда зи диде-бубадин таъсир иллаки гзаф хьана. Абуруз закай духтур хьунин мурад авай. Гьавиляй школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз зун, гзаф фикирар тавуна, мединститутдик экечIна. И кардал за кIусни пашманвал ийизвач. Жуван пешедал зи гзаф рикI ала. Инсанриз сагъвални шадвал багъишиз алакьунилай еке бахт жедани мегер!

• Клиникадин кIвалахдикай куьрелди лагьанайтIа, кIанзавай.

— Кьилин фикир эндоскопиядизни УЗИ- диагностикадиз гузвай (яни и рекьяй махсус сертификатар авай) чи клиника 2018-йисалай кардик ква. Адан кьилин везифайрикай сад агьалийрин къе­непатан органрин, яни хуквадинни ратарин онкологиядин азарар вахтунда винел акъу­ду­никай­  ибарат я. Клиникадихъ анализар ийи­дай ла­бо­ратория ва процедурайрин кабинет га­ла. ГьакIни ина чи патав къвезвай начагъбурун сагъламвал ахтармишзавай духтурри — гас­­тро­энтерологди, практологди, УЗИ-дин рекьяй духтурди, эндоскопистди кIва­­лах­зава. Мадни­ клиникада амбулаторный вири жуьрейрин гъве­чIи (фурункулы, папилломы, гигромы, вросший ноготь ва масабур) операцияр ийизва.­

• Клиникадиз асул гьисабдай азардин гьихьтин лишанар авайбур къвезва?

— Руфуна тIал авайбур, ивидин гемоглобин агъуз тирбур, рикI кузвайбур, сиве туь­кьуьл дад гьатнавайбур, сивихъ къвезвайбур… Ибур вири хуквада хер аваз хьунин лишанар я. ГьакIни иниз руфуник ял акатнавайбур, къен физвайбур, къен кIе­ви хьанвайбур, къеняй иви ва гъер физвайбурни къвезва. Абур лагьайтIа онкологиядиз хас лишанарни я. Мадни ивидин гемоглобин тIимил, СОЭ-дин кьадар виниз хьанвайла мумкин я адаз онкологиядин азар аваз хьун. И вахтара онкология авани авачни чирун патал эндоскопия, колоноскопия, итимри — прос­татадин, ди­шегь­лийри гинекологиядин рекьяй УЗИ авун чарасуз я. Чир хьана кIанда хьи, алай девирда­ он­кология  приговор туш. Гьар са касди вахт-вахтунда чпин сагъламвал ахтармишна, азар вахтунда винел акъудайтIа, лазим тир чараяр­ акваз, серенжемар кьабулиз жеда. Инсан — сагъ ва яргъалди яшамишни жеда. Амма, гьайиф­ хьи, интернетдай чир жезвай ва чирхчир инсанри гузвай кичIе жедай, дуьз тушир малуматар себеб яз, гзафбуру чпин азар кIеве твазва, пешекар духтурар килигун патал къвезвач.

• Азарлуйрин кьадар йисалай-суз гзаф жезвани, тIимил?

— Гьайиф хьи, абурун кьадар къвердавай гзаф жезва. Чи клиникадиз къвезвай 50 процент азарлуяр муракаб (сложный), вахтунда кваз такьуна, гъиляй-виляй вегьенвай диагноз авайбур я.

• Месела, куь клиникада атай касдиз онкологиядин азар авайди винел акъудна. Ахпа куьне вуч ийизва?

— Сифте чна гистологиядин анализ ийида­. Ахпа ам республикадин онкологиядин больницадиз рекье твазва. Чи духтурри агьалийрин сагъламвал мягькемарун, онкологиядин азарар вахтунда винел акъудун патал вири жуьре­дин серенжемар кьабулзава. Зун “Россиядин дидеяр” общественный гьерекатдин Дагъустандин филиалдин член ва “Сагълам дидевал” обществодин руководитель я. РД-дин здравоохраненидин минис­терстводин куьмекдалди чна мукьвал-мукьвал элкъвей столар тешкилзава. Анрал онкологиядин месэ­лаяр гьялзава, гьар вацран эхиримжи арбе юкъуз­ онкологиядин рекьяй агьалийрин сагъламвилиз талукь важиблу месэлаяр дуьздал акъудзава, агьалияр гъавурдик кутунин кIвалах тухузва.

• Клиникада сагъарунин гьакъи, къиметар гьихьтинбур я?

— Сир туш, клиникада гьакъидихъ сагъарза­­ва. ГьикI лагьайтIа, чаз пулдин такьатар гу­дай чка ва я кьилдин ксар авач. Гьа са вахтун­да чи агьалийрин дуллухарни екебур туш. Гьа­виляй чна ийизвай къуллугърин къиметар са артух хкажзавач. Амма завай инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, чи азарлуйри­вай тIимил къимет­дай экспертный классдин технологийрал бинеламишнавай куьмек къачуз жезва. Чна ЧIехи Гъа­либвилин, гьакIни афгъанвийрин йикъара акцияр тухун тешкилзава. И вахтунда ветеранрин сагъламвал пулсуздаказ ахтармишзава.

• Начагъбур, иниз къвезвайбур куьне ийизвай къуллугърилай рази яни?

— Гьелбетда. Чна сагъар хъувунин анжах ахтармишнавай, нетижалу къайдаяр ишлемишзава.

• КIвалахзавай коллективдикай вуч лугьуз жеда?

— Чи коллектив дуствилинди, гьуьрметлу­ди я. Ина чпин пеше дериндай чидай 10 духтурди, галатун тийижиз, зегьмет чIугваз­ва. Кли­никада РД-дин кьилин гастроэнтеролог, РД-дин лайихлу духтур Гуьлбарият Гьасановна Абакаровади, аялрин гастроэнтеролог, РД-дин здравоохраненидин отличник Заира Алиевна Ибрагьимовади, УЗИ-дин рекьяй духтур, медицинадин илимрин кандидат, ДГМЦ-дин хирургиядин кафедрадин доцент Заза Рабадановна Хайбулаевади азарлуяр кьабулзава. Абур иниз атай виридан дердиниз дарман авун патал чпин вири чирвилер, къуватар серфзавай духтурар я.

Чаз чир хьайивал, Валида Вагифовна, хъсан пешекар тешкилатчи хьиз, вафалу уьмуьр­дин юлдаш, къайгъудар дидени я. Воен­ный къуллугъдал алай уьмуьрдин юлдаш Цмиханов Эрзиманахъ галаз санал хизанда кьве руш тербияламишзава. Саидади школада кIел­зава, гъвечIи Аида аялрин бахчадиз физва.

Чи мурадни инсанрин сагъламвилин къаравулда уяхдаказ акъвазнавай, галатун тийи­жиз, намуслудаказ зегьмет чIугвазвай, ре­гьим­­лу духтур Валида Ваги­фов­на­дихъ чандин сагъвал, хизанда хушбахтвал, кIвалах­дани еке агалкьунар хьун я.

Надият Велиева