Майдин эхирра, адет яз, государстводин нетижаяр кьадай аттестациядин асул пай башламиш жезва. И вацрал чпи чпин чандиз къаст авун себеб яз жезвай кьиникьрин 20 процент гьалтзава. Бязи жаванривай диде-бубадин патай, гьакIни чирвилер къачунин нетижада жезвай басрухдиз дурум гуз жезвач. Гьа са вахтунда чIехибурувай мусибатдин и кам къачуз гьазур хьанвай аялдин гуьгьуьлар дегиш хьанвайди виликамаз кьатIуз жезвач.
И мукьвара Дагъустанда 13 йис хьанвай жаванди ОГЭ-дин нетижаяр чир хьайидалай кьулухъ вичи-вичиз къаст авуна. Гьайиф хьи, чи уьлкведа мектебра кIелзавай аялри имтигьандилай кьулухъ чпи чеб рекьизвай им сад лагьай дуьшуьш туш. И карди кьетIен къурху кутазва. Ша чун месэладин диб гьина аватIа кьил акъудиз алахъин.
Чавай, гьелбетда, вири себебар образованидин системадихъ галаз алакъалу ийиз ва ЕГЭ-ярни ОГЭ-яр туькIуьрайбурук тахсирар кутаз жеда. Амма гьакI яни гьакъикъатда? Белки, себебар имтигьанра ваъ, абур кьабулзавай тегьерда аватIа? Вуч себеб яз арадал къвезва и кичI? Им дуьньядин эхир хьанва лагьай чIал туш хьи. Имтигьан мад сеферда вахкуз жезва кьван. Белки, диде-бубайриз веледди хизандин намус тухумдин вилик “беябур авуникай” кичIезватIа? Зи фикирдалди, четин месэла гьа им я. Гзаф диде-бубайри чпин аялрин рикIе вуч аватIа квазни кьазвач, абуруз чпин хизандикай мукьва-кьилийрин фикир важиблу я. Авторитет хвена кIанзава эхир.
Ихьтин нетижайрал зун гьавайда атанвач. Пешекарри къейдзавайвал, мектебра кIелзавай аялри чпин чандиз къаст авунай тахсир гьам муаллимрик, гьамни аялрин гьиссериз екез басрух гузвай диде-бубайрик ква. Идахъ галаз алакъалу яз, аялар патал имтигьан гзаф вахтара “кьиникьин” месэладиз элкъвезва: экзамен вахкуз хьана — яшамиш жедай ихтияр ава, вахкуз хьанач — авач. ИкI жеч эхир!..
Вучиз чи жемиятда психологар лазим я лагьай фикир кьабулиз кичIе я? Вични месэла аялриз талукь тир вахтара. Гьелбетда, “советрин девирдин лигимвал авай” диде-бубайриз и гьал кваз такьуна тун, “вилер алахьнава” лугьун, гьам бедендиз, гьамни психикадиз гуж гун аялдиз куьмек гунилай, психологдин мумкинвилер ишлемишунилай кьезил я.
Зи фикирдалди, Россиядин мектебра, са рахунни алачиз, психологар бес жезвач. Абур гзаф герек я. Идалайни гъейри, муаллимар, директорарни психологиядин жигьетдай гьазурун важиблу я.
Виридаз чизва — аялрин къиметри абурун кIвалахдин нетижалувал къалурзава. Гьаниз килигна, абур и жигьетдай виниз тир дережа хуьз алахъзава. Амма абур аялдин уьмуьрдилай важиблу хьун мумкин туш.
Зи фикирдалди, аялриз кичIеяр гана ваъ (и рекьелди чирвилерин дережа хкажиз хьун мумкин туш), ЕГЭ хъсан къиметралди вахкуз тахьайтIа, гьихьтин нетижайрив агакьдатIа, гьадакай секиндаказ рахана кIанда. Имтигьан вахкуз тахьайтIа, хкягъиз жедай рекьер гзаф ава. Кьилинди аялдиз вич вичиз “агалдай” мумкинвал тагун я.
Уьмуьрдин и имтигьандай экъечIнавай кас яз завай инанмишвилелди лугьуз жеда: ЕГЭ-дилай кьулухъни уьмуьр давам жезва. И залан вахтунда иллаки еке роль мукьвабуру, багъри ксари гуьгьуьл къачуни, куьмек гуни къугъвазва.
Самур Азимов, ДГУ-дин студент
