Аквазвайвал, акьалтзавай несил са шумуд жуьредин тербиядин бинедаллаз чIехи жезва. КIвалин, куьчедин, информациядин такьатрин. Бубайрин мисалди лугьузвайвал, къапуна авайди тIуруниз къведа.
Са шакни алач, тербияламиш хьунин карда кьетIен роль телевизордин экрандилай къалурзавай передачайрини къугъвазва. Амма къе чаз экрандилай вуч аквазва? Гзафбур телевиденидин центральный каналрай гузвай передачайриз килигзава, анай чаз тербиядилай гъейри, амай вири крар аквазва. Рахадайла, гьам дишегьлиди, гьамни эркекда чпин сиверай акъудзавай рахунрин гафарал эсиллагь гуьзчивалзамач, я абуруз туьгьметдай органни авач. Россиядин сад лагьай каналдай гузвай передачайриз теклифзавай саки чуплах дишегьлияр, метIер акъатнавай шалварар алай тIвар-ван авай артистар — “сегьнедин гъетер” акурла, вун тIуб сара кьуна амукьзава. Им гьихьтин культура хьурай хьи, акьалтзавай несилдиз чешне яз къалурзавай, тIвар-ван авай Кремлдин Дворецдин залда концертар гудайла, гьикI чпиз кIан ятIа, гьакI алукIна жемятдин вилик экъечIзавай? СССР-дин девирда аниз акатай гьи кас хьайитIани ахъайдачир, ана сегьнедал экъечIна халкьдин вилик манияр лугьузвайбур кутугай костюмар алаз экъечIдай. Бес гила?
Мисалди лугьудайвал, “къадагъа авунвай емиш ширин жеда”. Акьалтзавай несилдин чIехи пай гьабурулай чешне къачуз алахъзава. Эхир гьикI хьурай? ТIвар-ван авай “эстрададин гъетери” манияр лугьудайла, сегьнедал саки чуплах рушари гьар жуьредин кьуьруькар акъудзава. Тербиядин, насигьатдин передачайрин чкадал къе чаз телевизордин экрандилай вуч къалурзава? Эхиримжи вахтара муд хьанвай крар: кьуьзуь хьанвай артистар цIемуьжуьд-къад йиса авай жегьилрал эвленмиш жезва, кьуьзуь дишегьли артистар жегьил гадайриз гъуьлуьз физва. Абурун уьмуьрдикай, гагь хизанра жезвай къалрикай, гагьни агалкьунрикай сятералди передачаяр къалурзава.
Сада масадал вил эцигиз тарифарзава: “Зун вад сеферда гъуьлуьз фенва”, “Им зи ругуд лагьай паб я”. Гьинава абурун тербия, намус, виждан? СССР-дин лайихлу артист Армен Жигарханянан силис куьтягь тежез вад-ругуд варз я ва гьеле мус куьтягь жедайди ятIа садазни чизвач.
Гьавиляй алай вахтунда Россиядин еке шегьерра, хуьрера авай чIехи пай дишегьлийри чеб “тек дидеяр” я лугьуз дамахзава. Сифтедай пулар квай олигархриз, артистриз, спортсменриз гъуьлуьз физва, сад-кьве аял хазва, ахпа чара хъжезва. Чизва хьи, чара хьайила кIвалер, миллионралди алиментар къачудайди.
Им яни акьалтзавай несилдиз гьукуматдин ЦТ-дай гузвай тербиядин передачаяр?
Бес культурадин рекье къуллугъзавайбур я лагьана, кIандайвал девран гьалдай ихтиярар гудани? Культура тушни акьалтзавай несилдин тербиядин диб? Телевизоррай гузвай гьи шоуда хьайитIани ван къвезвайбур айиб, арсуз, ахлакьсуз гафар я.
Акьалтзавай несилрин бейнидиз пис патахъай таъсирзавай передачаяр мадни ава: чеб аялар яз, аялар хазвайбур экрандилай мукьвал-мукьвал къалурзава. Гьихьтин тербиялу хизанар хьурай, чеб аялар яз, чпикай дидеяр хьанвай? Бязибуруз чпи ханвай аялдин буба вуж ятIа чизмач. Ибур вири тербия гуьзчивиликай хкатайла арадал къвезвай адалатсузвилерни ахлакьсузвилер я. Квелай ва я нелай чешне къачурай акьалтзавай несилди? Наркоманрилайни, ичкибазрилайни, куьчебасанрилай? Гьинихъ вил вегьейтIани, гьукуматдин мал тарашзавай чуьнуьхчиярни гьиллебазар я, са жавабдарвални гьисс тийизвай, нелай къачурай чешнелу тербия?
Эгер чун са гьукуматда яшамиш жезватIа, вучиз халкь кесибризни девлетлуйриз пай жезва? Фикирдиз гъиз тежедай кIвалах я, са йисан къене инсандикай миллиардер хьун. Адакай ам вичин гьалаллу зегьметдал къазанмишна хьанватIа, я тахьайтIа, халкьдин мал тарашна? Хьурай тIун, гьич тахьайтIа, са миллиардер кьванни муаллимдикай. Гьахьтин тарашчийрин мал-девлет, кIвалер, машинар, самолетар, гимияр акурла жегьилри фикирзава, къала, зани тарашин, зунни гьахьтинбурун жергейра гьатрай, зун нелай ажуз я?
Ихьтин гьалар акурвиляй чи чIехи арифдар СтIал Сулеймана вичин “Тербия” шиирда лагьанай:
Фагьума дуьньядин гьалар,
Бязи инсанрин хиялар.
Туна чанда кьуру ялар,
Жува-жув къазун хъсан туш.
Акьалтзавай несил ни тербияламишун, нелай чешне къачун лазим я? Вучиз экуьнилай няналди чи акьалтзавай несилриз чешне яз къалурзавайбур пулунихъ къанихбурни, чалкечирвилел машгъул ксар я? Гьиниз фена ватанпересвал, инсанпересвал, хатурни гьуьрмет, руьгьдин девлетлувал? Садани рикIелай алудун герек туш, чун гьамишалугъ яшамиш жеда лагьана халкьнавайбур туш. Гьа миллиардар кIватIнавайдазни са жуьре вичин уьмуьр тухвайдаз кьисмет хъжезвайди кьве юкI агъни гьа кьве юкI чил — эхиратдин кIвал я.
Гьажи Къазиев
