10-ноябрь чи Милициядин югъ — сувар яз къейдзавайди тир. Дугъриданни, халкьдин милициядин тешкиллу дестеяр анжах гъалиб хьанвай жегьил Советрин государстводин къурулуш ва чи эменнидинни агьалийрин саламатвал хуьн паталди арадал гъанай. Адан сифте жергейра хьайибурни гьа чIавуз революциядинни граждан дяведин цIаярай хтанвай жегьилар — фялейринни лежберрин рухваярни рушар тир. Парабурухъ я бес кьадар образование, я юриствилин чирвилер, я пешекарвилин тежрибани авачир.
Бандитарни террористар, къецепатай чиниз ракъурнавай жасусар, чкадин контрреволюциядин амукьаярни (хипен хам алукIнавай жанавурар) гьар са камуна гьалтзавай. Амма хуьзвай цIийи гьукуматдин къанунар, къайдаяр, саламатвал, инсанрин ашкъи, гуьгьуьллувал ва гележегдихъ инанмишвал!
Советрин классик В.Маяковскийди гьавайда лагьаначир: “Зи милицияди зун хуьзва!..”
Милициядин гьакъиндай лап чими гафар Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманани лагьанва:
Япуз гьатда лагьай ванер,
Кулакдал акьалжна кьенер,
Жегьил юлдаш милиционер,
Жуван сувар мубарак хьуй.
(“Милициядин 17 йис” шиирдай)
Мадни а кар къейдна кIанда хьи, чи республикадин милициядин органар тешкилиз, наркомвиле кIвалахай кас ялавлу революционеррикай сад, партиядин Дагъустандин обкомдин кьилени сад лагьайди яз хьайи Нажмудин Самурский тир. Сулеймана а касдиз чIехи гьуьрметзавай…
Советрин милициядин гьунарар вири девирра гекъигун авачирбур хьана. Душманринни жасусрин гъилелайни абур тIимил телеф хьанач. Яни и къуллугъ садрани регьятди хьайиди туш. Лап четин девир, амай вири хи-лера хьиз, Ватандин ЧIехи дяведин йисарал гьалтнай. Ватан хуьнин, вири къуватар душман терг авунин, къенепата крар къайдадик кутунин везифаяр паквилелди кьилиз акъудай вишералди, агъзурралди къуллугъчийрикай чIехи дережайринни наградайрин сагьибар хьайиди чи МВД-дин тарихдин музейда хуьзвай экспонатри ва Ленинан майдандин патав гвай скверда хкажнавай мемориалдал атIанвай тIварарини раижзава.
Милициядин органрихъ еке ихтибар, авторитет ва гьуьрмет авай, адан жергейриз гьахьун патал жегьилрихъ акьалтIай хъсан чирвилер, спортдин рекьяй агалкьунар, бедендин лигимвал, зегьметчи коллективра гьуьрмет ва авторитет, комсомолдин ва пар-тиядин тешкилатрин разивал, маса шагьидвилер, лайихлувилер герек жедай. Аскервиле къуллугъун сифте нубатдин шартI тир…
Зи рикIел хъсандиз алама: аскервиле пуд йисуз къуллугъна хтай зи чIехи стхадиз, адаз командирри ганвай тарифдин чарарин ва мектебда кIелунин дережаяр вилив хвена, юридический школадиз гьахьдай мумкинвал ганай. Буба, диде колхозчияр тир, чебни — дяведин иштиракчияр, инвалидар…
Мадни рикIел хквезва: Докъузпара райондин ЧIехи вацIун дередин вири хуьрерихъ авайди участокдин са инспектор тир. Бес жезвай гьа са кас вири дередиз!
Махачкъаладиз хтай 1981-йисуз ина, ракьун рекьин вокзалдилай гатIунна, 1-Махачкъаладал агакьдалди, вири кварталрин агьалийриз са участокди къуллугъзавай. Ана пуд касди кIвалахзавай…
“Перестройка” лугьудайди галукьна, уьлкве чукIурайди хьиз, вири къурулушра гъуруш туна. “Демократия”, “инсандин чин алай” общество туькIуьрзава лугьузвайла, милициядин органрин къуллугъчийрин кьадар шумуд сеферда артух хьанатIа, завай лугьуз жедач. Авай органрин кьилел милли гвардия лугьудайди, налогрин милиция, наркоконтролдин милиция, ятаринни рекьерин, тамарин (тIебиат хуьнин) мад ва мад маса милицияр арадал атана. Гьа са вахтунда вагьшивални, башибузукьвални, ягьсузвални, къанунсузвални, къайгъусузвални, марифат квадарунни, чIуру хъчарин тум цазвайди хьиз, виликди фена.
Гилани чаз секинвилин, къенивилин, ихтибарлувилин, сада-садаз гьуьрмет авунин дережаяр аватIа чир жезмач. Гьахъ жагъуриз алахъайтIа, гьа гъилевайдини гвачиз амукьун мумкин я. Вири каналрай аквазвай сюжетарни гьабур я кьван…
Ихьтин шартIара чи цIийи “демократиядин” гьукуматди халкьдин милициядикай “полиция” авуна. “Халкьдин” гаф санани ише хъфизмач кьван: образованида, здравоохраненида, судда, контролда, сечкийра, масанрани. Халкь авач лагьана я жал?
За кьатIузвайвал, цIийи “демократияди” вич “халкь” лугьудай манадивай къакъуднава. Философиядин словарра лагьайтIа, “демос”, “демократия” — “халкь”, “халкьдин” гафар яз къалурнава. Гьи демократия халкьдинди ятIа?..
И мукьвара ОТР каналдай “Отражение” программада, “Куьне полициядиз ихтибарзавани?” лагьана, телетамашачийриз суал ганвай. Жавабри неинки а программа тухузвай журналистар, гьакI полициядин кIвалахдиз къимет гузвай экспертарни (адвокатарни) къарсурнавай. 91 процентди “ваъ” лагьана жаваб ганвай (?).
Ихьтин жавабди полициядин кIвалахдивай яргъа авай зунни къарсурна. ГьикI? Гьукуматдин кьилинбурукай сад тир къурулушдиз адетдин инсанрин 91 процентди ихтибар тавунин себеб вуч ятIа? Ни гьикI кьил акъудда и сирдай? “Зи полицияди зун хуьзва!”.. лугьуз жедатIа къенин аямдин шаирдивай, вичин вахтунда Маяковскийдивай хьиз?..
Полициядин гьалар лап хъсанзава завай лугьуз жедач. Абур эциг тавунвай пIипIни (гила абурал ЧОП-ар лугьудайбурни алава хьанва) амайди хьиз туш. Гьа са вахтунда, винидихъ тIвар кьунвай мемориалдиз килигайлани, аквазвайвал, полициядин къуллугъчийрикай телефвилер, хкатунар чина дяведин йисариндалай хейлин гзаф я.
Инсанар икьван инсафсуз, вагьши вучиз хьанватIа? Полицияда авайбурни гьа чи рухваярни рушар, чи мукьва-кьилияр, чирхчирар тушни?
Гьа ихьтин хиялрик кваз зун 10-ноябрдиз виликан Милициядин югъ чи уьлкведа «Къенепатан органрин къуллугъчийрин югъ» тIвар алаз тешкилай тегьердиз килигна. Зи кьил генани суалри тIушунна: вучар я къенепатан органар? Вужар я абурун къуллугъчияр? Чун, вирибур, уьлкведин къенепатан векилар тушни?.. Заз чидай хейлин къуллугъчийриз и югъ — сувар мубаракна. Патавайни, телефондайни. Парабуруз и югъ чпин сувар тирди чизвачир. “Вуч сувар?” — хабар кьазвай абуру. “Милициядин югъ-сувар” лагьана жаваб гайила, бязибур рази жезвай…
Ихьтин шартIара ихтибар, сада-садаз гьуьрмет? Полициядин органра лап чIехи чинер алайбуруни гьакьван девлетар чуьнуьхиз, къакъудиз къалурзавайла, гьахъди гьахъсуздан вилик ажуз жезвайла, закон хуьн лазим тирда ам кIурук кутурла, ихтибар амукьда жал?.. Гьинай жагъурда ихьтин хумайриз дарманар?
ЯтIани за лугьузва: “Зи къенепатан органри зун хуьзва!”.. Сагърай чеб вири.
Белки, зи гъавурда дуьздаказ акьан: халкьдин ихтибар авачиз, са органдивайни чпин хиве авай везифаяр бажагьат бажармишиз жеда. Ихтибар хуьх — куьнни вирибурун гъилерал, мецерал жеда!
Иншаллагь!..
Мердали Жалилов
