Чун XXI асирда яшамиш жезва. Бязибуру адаз “Интернетдин асирни” лугьузва. Кутугай тIвар я, гьикI лагьайтIа, алай аямда чи гьар са югъ, яшайиш, кIвалах интернетдихъ галаз сих алакъада ава. Адан куьмекдалди, дуьньядин и кьиле авайди а кьиле авайдахъ галаз рахазва, виликдай почтадин алакъадин куьмекдалди рекье твазвай чарар-цIарар гила, электронный почтадин “алакьунар” себеб яз, са легьзеда агакьзава. Карантиндин вахтунда мектебра кIелзавай аялриз чирвилер гунин месэлани интернетда тешкилнавай. Хийир авайди хьиз, интернетдикай зарарни ава. Са мисал гъин. Эхиримжи йисара социальный сетра, жуьреба-жуьре сайтра “блогерар” лугьудай пешекарар пайда хьанва. Абуру чеб садалайни аслу тушир журналистар я лугьузва. Амма, гьайиф хьи, абурукай бязибуру кIелзавайбурув къалп малуматар, делилар, хабарар агакьарзава, чпиз такIан инсанар, жуьреба-жуьре тегьнеяр ягъиз, жемиятдин вилик русвагьзава. Мадни гьайиф къведай кар ам я хьи, кIелзавайбур абурухъ агъанни ийизва.
Алатай гьафтеда Махачкъалада, РД-дин Общественный палатада (ОП), “Региондин СМИ-яр авай гьал ва Дагъустандин информациядин сиясатдин менфятлувал хкажун” темадай заседание кьиле фена. Ам тешкилнавайди РД-дин ОП-дин гражданвилин общество арадал гъунин ва гражданриз Конституцияди ганвай ихтиярар хуьнин рекьяй кардик квай Комиссия тир (председатель — Ильман Алипулатов). Адан кIвалахда РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин информациядин сиясатдин рекьяй кардик квай Управленидин начальник Зубайру Зубайруева, РД-дин информатизациядин, алакъадин ва массовый коммуникацийрин министр Сергей Снегирева, РД-дин ОП-дин председатель Абдулмуъмин Ибрагьимова, республикадин государстводин ва аслу тушир газетрин, журналрин кьилин редакторри, блогерри, журналистри иштиракна.
Мярекатдал рахай бязи юлдашри республикадин государстводин СМИ-рин кIвалахдилай наразивал авуна. Кьилди къачуртIа, кьил-кьилел алай макъалаяр кхьизвач, гьакъикъатдив кьан тийизвай делилар раижзава, тIал алай месэлаяр къарагъарзавач, гьукумдин органрин кIвалахдик квай нукьсанар къалурзавач, тиражар агъуз аватзава… лугьуз, тахсирар кутуна. Милли чIаларал акъатзавай газетрин саларизни къванер вегьейбур хьана. Газетар, журналар патал кьилдин къурулуш (комитет ва я агентство) арадал гъунин теклифар гайибурни авай.
Жув милли чIалал акъатзавай республикадин жемиятдинни сиясатдин газетдин кьилин редактор яз, заз икI лугьуз кIанзава: государстводин СМИ-рин кIвалахда, гьакъикъатдани, кимивилер ава. Им вичикай гегьеншдиз рахана кIанзавай кьилдин тема я. Амма винидихъ къейднавай наразивилер дуьзбур туш. Мисал яз, Советрин девирда, тIал алай месэлайрай критикадин макъалаяр кхьейла, талукь органри гьасятда абуруз фикир гузвай, герек тир серенжемар кьабулзавай, нукьсанар арадай акъудзавай. Исятда лагьайтIа, изданийра къарагъарзавай хейлин месэлаяр фикир тагана амукьзава. Газетдикайни куьмек тахьайла, инсанар судра-дуванра гьатзава. Ихьтин макъалаяр “Лезги газетдизни” акъатнай. Набутриз гьукуматди пулсуз ахъайзавай дарманрикай, газ, экв ишлемишунай агьалийрал къанунсуздаказ илитIзавай буржарикай, яшайишдиз талукь маса месэлайрай. Гьайиф хьи, абурукай гзаф месэлаяр ачухдиз ама.
Газетрин тиражар агъуз аватзава лугьун дуьз делил я. Неинки са Дагъустанда, гьакIни уьлкведин амай регионрани ихьтин гьалар ава. Кьилин себеб изданийриз критикадин макъалаяр акъат тавун туш, кIелзавайбурун чIехи паюни интернетдикай менфят къачун я. Гьавиляй газетар кхьизвайбурун, кIелзавайбурун кьадар къвердавай тIимил жезва.
Милли чIаларал акъатзавай СМИ-ра хъсандиз чIал чидай, хайи чIалал кхьиз жезвай жегьил пешекаррин кьитвал ава. И месэла гьялун патал, кьилди къачуртIа, “Лезги газетди” мектебра, вузра кIелзавай аялрин, студентрин арада гьар йисуз олимпиадаяр, конкурсар тухузва. Амма иштиракзавайбурун кьадар лап тIимил я. Филологиядин факультетдин хайи чIалар чирдай отделенийрик экечIзавайбурун кьадарни тIимил жезва. Пешекаррин кьитвал хьайила, са шакни алачиз, изданидин дережани агъуз аватда.
Государстводин СМИ-ри гьакъикъатдихъ галаз кьан тийизвай малуматар чукIурзава лугьунни дуьз туш. Акси яз, государстводин СМИ-ри, интернетда авай бязи блогеррилай тафаватлу яз, делилар официальный чешмейрай къачузва ва халкьдал дуьзгуьн малуматар агакьарзава.
Зи макьсад государстводин СМИ-яр михьун туш, гьакъикъатда авай гьалар къалурун я. Кьилди “Лезги газетдикай” рахайтIа, чун гьамиша чи кIелзавайбурун теклифрал, меслятрал амал ийиз алахъзава, абурун игьтияжар фикирда кьазва. Инлай кьулухъни гьакI жеда. Вучиз лагьайтIа, чун паталди кIелзавайбурун патай ихтибар хьун лап важиблу я.
Мярекатдин нетижада республикадин информациядин сиясат хъсанарунин жигьетдай пешекаррикай ибарат махсус десте арадал гъидай къарар кьабулна. Абуру республикадин Кьилиз рекье тун патал герек тир меслятар, теклифар гьазурдайвал я.
Мегьамед Ибрагьимов
