Гьуьрметлу кIелзавайбур! Дуьньяда жуьреба-жуьре пешейрин иесияр, гьардахъ вичиз хас кьетIенвилерни ава. Адвокатдикайни гьакI лугьуз жеда. Ам суддин вилик акъвазарзавайбурун векил, абурун итижар закондин бинедаллаз хуьзвай кас я. Четин гзаф уламрай лайихлувилелди экъечIна кIанзавай, анжах закондал амал авуналди, судьядиз гьахълу, дуьз къарар акъудиз куьмек гузвай пешекар. Мисриханов Темирхан Эрзимановича адвокатвилин къуллугъдиз вичин уьмуьрдин гзаф йисар бахшна. Адакай гзаф инсанриз куьмекни хьана. Гьа са вахтунда судьяди кьабулай къарар себеб яз, адалай нарази яз амукьайбурни, хъиле гьатайбурни хьана. Амма адвокат яз майдандиз экъечIай йисалай ада анжах закондиз, гьахълувилиз къуллугъна. Гьавиляй адаз Гаагада  авай международный уголовный судди ихтибарна, ругуд йисуз ада дуьньядин майданда лап четин процессрал векилвална, адвокатдин, юристдин дережа вине аваз хвена. Ам гзаф инсанрин кьисмет гьялзавай кас хьана. Уголовный делойриз килигдайла, адал гьалт тавур кеспийрин, къилихрин тахсиркарвилерин инсанарни хьанач. Инсанвилин ерияр квахьнавай алчахарни. Тежриба екеди я. Гьавиляй цIийи рубрика ачухуналди, Мисриханова векилвал авур итижлу суд-дуванрикай суьгьбетда.

Красноводск шегьер. Гатун эхирар. ЯтIа­ни зегьемлувилин гьайбат екеди тир. Кабинетдин ракIар гатайла, за атун теклифна. Ра­кIар ачухна, адан сиве яшар пудкъадалай алатнавай, юкьван буйдилай кьакьан, яцIувал квай чиникай гьеле жегьил вахтарин иервал хкат тавунвай дишегьли акъвазна. Адан далудихъ спелриз, кьилин чIарариз рех янавай­, кьакьан ва ацIай итим галай.

— Ша, ша, — теклифна за.

Сифте дишегьли, адан гуьгъуьналлаз итимни къенез гьахьна. За абуруз ацукьдай чкаяр къалурна. Дишегьли ацукьна, итим, нуькер хьиз, адан кьилихъ акъвазна.

— КIвачера гьахъвал авайди туш, — лагьана за ва гъилин ишарадалди итимдиз стул къалурна.

— Ваъ, ваъ, зун кIвачел акъвазда, — лагьана ада, дишегьлидиз килигиз, вичин ханумдин эмир вилив хуьзвай нуькер хьиз.

— Ацукь, я кас, — лагьана дишегьлиди. Итимди буйругъ кьилиз акъудна.

— За квехъ яб акалзава, гьуьрметлубур, — рахана зун, дишегьлидиз килигиз. Зун гъавурда гьатнавай, атанвайбур гъуьлни паб, командирни паб я.

— Чаз квекай куьмек кIанзава, гьуьрметлу кас, — рахаз эгечIна шуькIуь сесиналди дишегьли, итимдизни гагь-гагь вил ягъиз. — Гъавурда авай инсанри чун куь патав ракъурна. Куьн хъсан адвокат я лугьуда.

— Хъсан я, гъавурда гьатна, куь дерди вуч ятIа лагь.

— Зун дустагъда твазва, — рахана итим, кIва­­­чел къарагъна. — Им зи паб я. Завай ам чу­­кIулдив ягъун хьана. Гила кар атIудайвал я.

Дишегьли гъуьлуьз наразивал, гьайиф кваз, язух чIугвадай саягъда килигна. Ам гьасятда кисна ва стулдал ацукь хъувуна.

— Квез зи куьмек кIанзаватIа, галай-галайвал ахъая. Гьадалай зи къарарни аслу жеда.

— Чун санал яшамиш жез яхцIур йисалай алатнава. Юлдаш адвокат, пис итим туш. КIва­лиз кIвал, папазни паб лугьудай кас я. Арабир куьлуь шулугъар акъатда…

— Вун себеб яз, — алава хъувуна гъуьлуь.

— Кис, кис вун. И сеферда ада лап къелет­на. Чаз пуд руш ава. Вири кIвалин-къан иесияр, хъсан веледар я. Хъсан хизанни тир. Ингье гила суд-дуванрик акатна, — дишегьли кисна. Итимдал туьгьметдай вил гадарна, ах­па заз килигна ва зи вилера суал авайди кьа­тIана, давамарна. — Темирхан Эрзиманович, квекай са чара, — дишегьли заз лап минетдай саягъда килигна. — Эгер и ахмакь дустагъда туртIа, гьана куьтягь жеда. Адан пудкъанни ругуд йис я. Давленини ава. ДуркIунарни хъсан­завайди туш. Рекьидайди я гьана. Кьуьзуь кьилихъди михьиз хибри хьана ам.

— Ада вуч авуна? ЧукIулдив вучиз ягъайди я? — суална за, дишегьлиди яргъияр ийиз акурла.

— Гьяд югъ тир. Чал кьил чIугваз, руш Нел­ли­ атанвай. Зун цIун кIвалевай. Тимофей, и зи итим, къуншидин  мехъерик фенвай. Няни же­дай кьиляй ам хтана. Лап кефинаваз, яни пиян яз, са низ ятIани экъуьгъиз, жибиндани путулка эрекь аваз. Адал алай гьал акурла, за хабар кьуна:

— Яда, я кьуьзек, на низ экъуьгъзавайди я? На фад хкведа, гзаф хъвадач лагьайди туширни?

— Ам ви буржи туш, — лагьана ада хъел кваз, — столдал закуска эциг. — Ам лархъна стул­дал ацукьна, жибиндай акъудна, путулкани эцигна. — Гъваш кьве рюмкани, чна ме­хъер­ давамарда.

— Хъвайиди тIимил хьанвани? Бесрай! — лагьана за.

— Кис, кIамаш, — гьарайна ада. — Лагьайвал ая.

Чара хьанач, авуна лагьайвал. Са рюмкада авайди хъивегьайла, адан сив мадни ахъа хьана. Экъуьгъиз вири сад-садак какадарна. Чакай тавурди хьанач. Адан гьараюнрал муькуь кIвале авай рушни атана. За путулка вахчуна, шкафда эцигна. И лам къарагъна, “путулка чкадал эхциг” лагьана. Ру­ша “бесрай, дах, фена ксус” лагьана. Тимофея адазни гьарайна, чинихъ лапIашни геляна.

— Я кемеш, на вучзава? Са никай ятIани атай хъел чалай алудзавани? Квахь садра инай. Вач, ксус. — Заз ам, гъилер атIумарна, ксудай кIвализ акъудиз кIанзавай. Гьа и арада ада чукIул къачуна зун яна. Зун ярх хьана­. “Дах, дах, на вуч авуна? Диде кьена”, — гьарайна руша.

Ярх хьайи зун, иви ва гъиле авай чукIул акурла, и ахмакь вич вичел хтай хьтинди я. Та­ди куьмекдиз эверна, зун больницадиз тухвана. Баркалла духтурриз, абуру зун къутармишна. Ингье, чан хва, гьа ихьтин кьиса. Гила ам дустагъда твадайвал я. Квекай са чара, ам аниз ракъурна кIандач.

— И кардикай, яни куьн гъуьлуь чукIул­далди ягъайдакай куьне милициядиз арза кхьенани?

— Эхь, — жаваб гана итимди. — Рушани кхьена. Гъиле-гъил аваз силисни тухвана. Папани­ вич ягъайди тестикьарна, зани хиве кьуна.

— Гьавиляй делони суддиз вугана, тушни?­

— Эхь, гьакI я, гьуьрметлу кас, — сефилдиз­ жа­ваб гана Тимофея. — Папазни, рушазни чпин ар­заяр вахчуз кIанзавай. Амма дело судда ава.

— Месэла регьятди туш, — лагьана за. — За квез хиве кьадай кар авач. Сифте зун делодихъ галаз таниш жеда. Ахпа са фикир-хиялни ийида. Гила куьн хъвач, — рекье хтуна за пабни  гъуьл.

Делодихъ галаз таниш хьайила, вири гьа ахъаяйвал тир. Амма Тимофея паб пуд сеферда чукIулдив янавай. Папалай, Неллидилай гъейри, муькуь рушарини дах тахсирлу ийизвай арзаяр кхьенвай, тахсиркарвал тамамвилелди тестикьарнавай. Вад-ругуд йис кар атIун мумкин тир. Амма гила Тимофе­ян хизанди чпин арзаяр инкарзавай, ада чу­кIулдалди ягъайди туш лугьуз малумарзавай. Дуьз фикирдал атун патал зун дело тухудай судьядихъ галаз гуьруьшмиш хьана.

Уьмуьр акунвай, тежриба авай, месэладин гъавурда акьадай регьимлу дишегьли тир судья. Ада заз лагьана:

— Зун гъавурда ава, ажугъ кумаз, абуру арзаяр кхьена. Гила, диде сагъ хъхьайла, дах дустагъда ацукьардайди тайин хьайила хизанни, къуншиярни, Тимофеян кIвалахал алайбурни ам хуьз алахънава. Зунни акси туш. Зегьметчи, дугъри, къени инсанар я. Вучда, хьана са шулугъ. Зун адаз лап кьезил жаза гуз гьазур я, анжах ада вичи авур техсиркарвал хиве кьурай,  багъишламишун тIалабрай. Папа, рушарини ада ягъайди туш лугьудай ихтилатар тавурай. ТахьайтIа, Тимофей гьакъи­къидаказ ацукьардай чкадал къведа.

Тимофеян хизан за месэладин гъавурда туна ва ада разивални къалурна. Амма суддал вирида чеб масакIа тухвана. Тимофея вичин тахсир хиве кьунач. Папа, рушани, ада чукIулдив ягъайди туш лугьузва.

Судьяди рушавай хабар кьазва

— Вун цIун кIвале авайни?

— Авай.

— Дахни диде эрекьдин путулка патал къалриз акъатнани?

— Эхь, акъатна.

— Диде дахди чукIулдив янани?

— Ваъ.

— Бес ни яна?

— Диде дахдин гъилевай чукIулдал аватна.­

— Пуд сеферда? Къахрагъиз, мад чукIул­дал ахватна, яни?

— Чидач.

Кар чIур жез акурди за судьядивай перерыв авун тIалабна. Ада разивал гана. За Тимофеян папаз, рушариз лугьузва:

— Квез дах дустагъдиз аватна кIанзавани?

— Ваъ.

— Эгер куьне мад тапарар ийиз, тахсир хиве такьаз, дахди ягъайди туш лугьуз тикрар­ авуртIа, адаз тайин кар атIуда. Куьн захъ агъаз­вани?

— Ава.

— АкI ятIа, за лагьайвал ая, судьядин къарарни квез кIандайди жеда.

Тимофея тахсир хиве кьуна, папавай, ру­шаривай, судьядивай багъишламишун тIа-лабна, “гилани вичи вучиз ахьтин ахмакьвал авурди ятIа, кьил акъатзавач” лагьана. Зани Ти­мофеян гьерекат дуьшуьшдинди, къастуналди тавунвайди тирди субутна. Судьяди къарар акъудна: “ШартIуналди пуд йисан кар атIузва”. Вири хъфена, амма Тимофей ва хи­зан залдай юзазвач. Тимофеян патав шейэр авай еке чантани гва.

— Куьн вучиз хъфизвач?

— Гьиниз?

— Куь кIвализ.

— Куьне чун алдатмишна, — сефилдиз рахана паб. — Адаз пуд йис гана.

— Пуд йис шартIуналди я. Ам дустагъда твазвач. Эгер мад гьахьтин закондиз акси кардиз рехъ гайитIа, ахпа ам жавабдарвилизни чIугвада. Гила хъвач кIвализ. Дуствилелди яшамиш хьухь. Сагърай куьн.

Пакадин юкъуз кIвалахал фейила, Тимофей зи кабинетдин ракIарихъ гала.

— Мад вун акъатна хьи, вуч хьанва?

— Са затIни, Темирхан Эрзиманович. Зун квез пара сагърай лугьуз атанвайди я.

— АкI ятIа, хъсан я. Саламат хьурай вунни. Хъвач.

Аламатдин итим тир Тимофей. Пуд юкъуз­, гьар экуьнахъ ам заз сагърай лугьуз атана. Мад вун хтайтIа, дустагъда ацукьарда лагьанай за адаз. Хтунни, ахкунни хъувуначир.

Эхь, уьмуьр муракаб шей я. Ички лугьудай зегьримар кьилиз ядайвал хъвамир — ада къени кIвал чIурда…

Нариман Ибрагьимов