Гьар са хуьруьхъ, магьледихъ вичин хъурт жеда. Шегьерра зирзибил куьчейрин къерехра, гьаятра эцигнавай къапариз — ракьун чанариз кIватIзава, ахпа махсус машинри шегьердивай яргъаз акъудзава. Хьурай ман, лугьуда куьне. Ви хъуртарик вуч квахьнава? ТIимил яни, садан гъилни алачиз, куьчейрани гьаятра, зимийрани (подвал) ккIара, кIватI хьана, ктIизвай хъуртар-зибилар?.. Бязи чкайрив нидин гъиляй эгечIиз жедач. Бязи чкайра инсанар а хъуртарив вердиш хьанва.
Ихьтин аламатри зун хъуртакай кхьиниз мажбурнава. Хъуртан цIай хкахьдач, ни куьтягь жедач лугьуда. Гьар гьикI ятIани, махуна хьиз, и хъуртан (ам шегьер яни, хуьр яни заз чидач) цIай хкахьна. Амма — ни… Куьгьне хъуртан ни гьа патав гвай вири мулкарал элкъвезвай. Хуьруьнвийрини, шегьерэгьлийрини адалай наразивал къалурзавай. Амма ам гьикI тергдатIа чизвачир.
“ЦIай квайла, икьван ни чукIурзавайди тушир”, — лагьана, сада хъуртаз мад цIай хъияна. Шад хьана хъуртаз, регьят хьана ниди зегьле ракъурнавай бязи факъирризни.
Амма гум… Са арада квахьна, гила арадал хтанвай залумди дере гьакI ацIурнач, рагъни кваз иниз къалур техйиз эгечIна. Ни лагьайтIа, тIимил хьанач, виликандалайни икьидаказ инсанрин нерар, вилер, жигерар къарсуриз эгечIна…
Арзаяр фена кьуд патаз: михьивилерин идарадиз, цIаяр кьунриз акси полициядиз, участокдин инспекциядиз, мэриядиз… Са бязибур прокуратурадивни, депутатрин комиссиядивни агакьна жеди… Са десте газетдин редакциядизни, телевиденидизни фейиди хьиз я. Яшаризни килиг тавуна, и зулумдин себебкардин патав зи дуст Къулибегни акъатна. Вичин дневникдин къейдер, бязи шикилар ада зал ихтибарна.
Хъурт чаз чидайди хьтинди тушир гьа! Фейи-фейи къуллугъчийри адак хуькуьриз, цIай генани къати, ни эйбежердиз пара хьанвай. Аламатдин жуьредин цIаяр, сесер, гумар акъатзавай. Ялав туьхвейла, гум акьван чIулав, къалин жезвай хьи, а патал алайди гьатта ахквазмачир.
Гьа и арада кузвай куьгьне хъуртал цIийи машинрин дестеди цIийиз кIватIнавай зирзибил вегьезвай. Пагь, бубад хва, цIийи затIар — полиэтилендин пакетарни, къапарни, пек-лекни, резиндин чархарни, шуьшеярни, гьатта куьгьне ракьарни ина кузва! Гьардахъ вичин цIай-ялав, гум, ни, ранг ава! И къаришма дагъдин гару вичихъ галаз тухузва, агакьарзава багъларивни саларив, кIвалеривни гьаятрив, булахривни кIамарив… Виринра вири пайзава: гумни ни, туькьуьлвални буьркьуьвал, курвални абурсузвал, квални тIал… Садбур хъуьрезва, парабур, ажугълу жез, арзайрив эгечIзава, пуд лагьайбур, эхиз тежез, нерар кьуна, шехьзава… Азарханайрихъ катзавайбурни пара жезва…
Аламат я. Ибурук, азарханайриз катзавайбурук, гьич вили кьадай хьтин кас-мас квач. Вири сад хьиз яхунбур, яхдиз фидайбур я. Машинар кIаник квайбуру маса чкаяр, и кузвай хъуртаривай яргъа чкаяр хкязава.
Бес хъуртал физвайбуру вучзава? Вирибурув чарар гва, актар кхьизва, ни гьикьван, гьихьтин жермеяр гун лазим ятIа къейдзава, гьихьтин химикатар иниз гъун, хъуртан гум, зегьерлувал тIимиларун патал теклифар гьазурзава, мэриядин сагьибри агьалийривай зирзибил къецез тухунай къачузвай пулдин (гьакъидин) кьадар мадни хкажун, чинеба хъуртар кутазвайбур жазаламишун герек тирдан гьакъиндай къарар гьазурзава…
Хъурт инлай тухун, кучукун, кIватIзавай зирзибил махсус машинриз ягъиз, куьгьне затIар (пекер, пакетар, чарар, ракьар, шуьшеяр, резинар) чара ийиз, мад гьял хъувун, куьгьне хаммал цIийи хийирлу затIариз элкъуьрун герек я лугьузвай сад-кьведни авачиз тушир. Амайбурун сес инал рахазвайбурулай хейлин тIимил тир. Гьавиляй садазни, гьа чпелай гъейри, ван къвезвачир…
Хъуртан винел чIагъарини пехъери чархар ягъиз, суварар кутунвайди хьиз, гьарай-вургьайдив чпин югъ няни ийизвай.
Са кьадар кицIерини, кацерини ина мескенар кутунвайди аквазва. Гьикьван лагьайтIани, лап пара кIараб-якни, фу-къафунни, яр-емишни жагъизва! Абур ина пулунихъ маса гузвач кьван. Жувалай алакьзамай кьван кIватIа!.. КIвалин кацерилайни кицIерилай ибурун гьал пис яз аквазвач. ТIуьнни, кIвални, чимни ина гьа хъурта гузва!..
Мал-къарани, цIегь-лапагни акъат тавуна туш. Жагъизва ем чпиз кьадар!..
Кьилел кIурт вегьена, кьве гъил къакъажна, себетриз пек-партал, недай затI-матI кIватIзавай инсанарни ина акурла, кьил элкъвезва. Ибур санитарар, духтурарни туш. Полициядин, я мэриядин векилризни ухшар авач… Ибур вужар я?
Сада лагьана: — Бомжар! КIвал-югъ квахьнавайбур… Фу-яд, къафун амачирбур… КицIерихъ, кацерихъ галаз ина югъ няни ийизвайбур…
— Яъ, хиял фена зи рикIяй, — гум, ни, къулайсузвал гузватIани, хъуртарихъ факъирар хуьдай къуватни ава кьван!.. Я жал? — суал гузва генани жуваз…
Хъурт са къатда кузва. Инлай — ялав, анлай гум акъатзава. Са гьинай ятIани кIарабар кукIварзавай хьтин чIакь-чIаракьрин ванер къвезва…
ЧIагъарини пехъери къал акъудайла, цIакул цава гьатзава… КицIери гагь-гагь кацериз кIирер экъисзава, чукурзава чпиз гьатай суьрсетрилай. Инсанри… Чарар туькIуьрзава хъурт зиянсуз авун патал… Ибуру чарар кхьидалди, масадбуру цIийи зирзибилрив дере ацIурзава. Гьерекатда ава гьа вири!..
Зи рикIяй няс фикир фена: чун вири, чан алайбур, шей гьасилиз, фу нез, яд хъваз, пек-партал алукIиз-хутIуниз, машинар, техника кардик кутаз, куьгьнебур цIийибуралди эвезиз, датIана дегишариз, уьмуьрдал ашукьбур гьа и хъуртан иесияр тушни?!
Белки, чун вири, винелай гьакьван михьиди, къулайди, ацIайди, гуьзелди яз аквазвай, амма датIана гумни ялав кваз кузвай, винел акъуд тийиз, къеняй нарази, гьамиша са низ ятIа зиян, ни гузвай “хъурта” аватIа?.. И хъуртай — зибилханадай экъечIдай рехъ авайди тушни? Бес чун вири алемда вирибурулай камаллубур, къуватлубур, гъейратлубур, вири чиркер, азарар терг ийиз, четинвилер алудиз алакьдайбур я лугьузвачни?.. Бес авай кьван хъуртар вучиз квадариз жезвач?!..
Мердали Жалилов
