Саласа юкъуз Махачкъаладин Милли библиотекадин дараматда фитосанитариядин ва ветеринариядин рекьерай гуьзчивал авунай федеральный къуллугъдин РД-да авай Управлениди (Россельхознадзор) 2017- йисуз ва 2018-йисан 1-кварталда тамамарнавай гуьзчивилин кIвалахдин нетижаяр раиж ва ачухдаказ веревирд авунин мярекат кьиле фена.
Адан кIвалахда РД-дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министрдин заместитель Арслан Сайпулаева, хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин заместитель Шамил Бахарчиева, РД-да авай Роспотребнадзордин Управленидин руководителдин заместитель Нариман Чаллаева, ветеринариядин Комитетдин председателдин заместитель Мегьамед Шапиева, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин администрациядин векил Тимур Гьажиева, Дагъустан Республикадин карчивилин ва инвестицийрин рекьяй Агентстводин руководитель Башир Мегьамедова, РД-дин ТПП-дин вице-президент Александр Шевченкоди, Дагъустандин аграрный университетдин ректор Зайдин Жамбулатова, гьакIни са жерге маса идарайрин къуллугъчийри иштиракна.
Мярекат ачухдайла, Россельхознадзордин РД-да авай Управленидин руководитель Къурбан Рамазанова государстводи гуьзчивал авунин къурулушдин гегьенш майданра кьиле тухузвай реформа уьлкведин Кьилин тапшуругъдалди «Ачух гьукуматдин» къайдада кьиле тухузвайди рикIел хкана. ИкI, цIийи къайдадин кьетIенвал адакай ибарат я хьи, ахтармишунар тухудай вахт (абур гьикьван фад тухудатIа) ва кьадар и ва я маса объектдал идалай вилик къайда чIурай дуьшуьшар гьикьван хьанатIа, гьадалай аслу жеда. МасакIа лагьайтIа, иесиди вичин объектдал гьикьван хъсандиз гуьзчивал авуртIа, гьакьван тIимил ам ахтармишунрин пландик акатда.
«Федеральный гуьзчивалдай органрин, абурун кьадар лагьайтIа 40-дав агакьзава, вилик квай кьилин месэла бизнесдиз гузвай басрух тIимиларун, гьакIни карчивилин кIвалах кьиле тухун патал къулай шартIар тешкилун я. Гила и ахтармишунар агъадихъ галай принципдал бинеламиш хьана ийида — ни виридалайни пис кIвалахзаватIа, гьам виридалайни фад ва мукьвал-мукьвал ахтармишда», — лагьана ада.
Гьа са вахтунда, ада гьисабзавайвал, и карда виридалайни еке жавабдарвал, суьрсетдин хатасузвал ахтармишзавай орган яз, Россельхознадзордин Управленидин хиве ава. Идалайни гъейри, и проектдин сергьятра аваз, кьилдин карчийриз ва карханайриз талукь яз тухузвай гьар са ахтармишуниз хаталувилин дережа фикирда кьуна килигда. «Месела, эгер и ва я маса карчивилин объектдин хаталувилин дережа винизди ятIа, адан карханада ахтармишунарни мукьвал-мукьвал тешкилда», — гъавурда туна Къ.Рамазанова.
Санлай къачурла, ада малумарайвал, алатай йисуз Россельхознадзордин Управлениди кьиле тухвай ахтармишунрин кьадар 8% тIимиларна.
Ветеринариядинни фитосанитариядин рекьерай гуьзчивилин хилекай рахадайла, идарадин руководителди къейд авурвал, винидихъ вичикай лагьанвай программадин сергьятра аваз, гьайванрик ва маларик азарар акатунин ва абур гиликьунин, набататриз, хуьруьн майишатдин тайинвал авай чилериз, накьвариз зарар гунин дуьшуьшрин кьадар 2018-йисан эхирдалди 15 % тIимиларун планламишнава.
Мярекатдал рахай са жерге пешекарри Управлениди алатай йисуз кьиле тухвай кIвалахдикай докладар авуна, гьалтзавай четин месэлайрикайни лагьана. Кьилди къачуртIа, фитосанитариядин ва ветеринариядин хилерай гуьзчивал авунин нетижайрикай рахана. ИкI, малум хьайивал, винел акъудзавай тахсиркарвилерин жуьреяр дегиш хьанвач. Мукьвал-мукьвал гьалтзавайбурук ветеринариядин жигьетдай лазим тир документар тахьун, биоамукьаяр терг авунин къайдаяр чIурун, чиркин, санитариядин истемишунриз жаваб тагузвай чкайра малар тукIун, як ва якIукай гьазурнавай суьрсет маса гун, хуьн ва икI мад акатзава.
Идалайни гъейри, Управлениди хуьруьн майишатдин тайинвал авай чилерин ери чIурунихъ ва аграрный продукция акъудун патал чара авунвай чилер ишлемиш тавунихъ галаз алакъалу тахсиркарвилерни са шумудра винел акъудна. ИкI, 2017-йисуз Управленидин пешекарри 1 агъзурни 230 ахтармишун ва 2018-йисан 1-кварталда 210 ахтармишун кьиле тухванва. Пландик кутунвай ахтармишунрин арада гъвечIи ва юкьван бизнесдин са субъектни авач. 2017-йисуз илитIнавай жермейрин кьадар санлай къачурла 3 миллионни 584 агъзур манатдиз барабар хьанва, 2018-йисуз — 608 агъзур манатдиз.
Мярекатдал республикада къадагъа авунвай суьрсет винел акъудунин кIвалах гьикI тухузватIа, гьадакайни лагьана. ИкI, алай йисан эвелдилай башламишна, Дагъустанда къадагъа авунвай 2 тонн недай суьрсет жагъанва. Алатай йисуз Управленидин пешекарри ихьтин тахминан 4 тонн суьрсет винел акъуднай: Испаниядай тир мандаринар, Туьркиядай тир помидорар, Польшадай ва Италиядай тир ичер, гьакIни Норвегияда гьазурнавай муркIада тунвай балугъар. Вири продукция вахчуна ва тергна.
Нетижаяр кьунин мярекатдал рахай пешекарри эхиримжи йисара республикадин мулкунал майдандиз акъатзавай бязи азарри, кьилди къачуртIа, маларин нодулярный дерматит, Сибирдин язва ва са жерге масабуру инсанрик гьахълудаказ къалабулух кутазвайдакайни лагьана. Къейд авурвал, и рекье гуьзчивал зайифарнавач, амма тамамдаказ вири суьрсет ахтармишизни гьелелиг четин яз ама. Гьаниз килигна, абуру як, техил, маса продуктар маса къачунин карда дикъетлувал хуьниз, жезмай кьван абур намуслудаказ кIвалахзавай карчийривай маса къачуниз эвер гана.
Жасмина Саидова
