24-март Виридуьньяда веремдихъ галаз женг чIугвадай югъ я

Къейд.

Зумрудин Рамазанович Герейханов 1980-йисуз Кьурагь райондин Хуьрехуьре дидедиз хьана. Юкьван школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз Саратовдин военный ме­дицинадин институт­дик экечIна. Вуз агалкьунар аваз акьал­тIарна, терапевтдин рекьяй интернатурада кIелна. Ада Нижний Новгороддин областдин Мулино поселокда авай военный­ частунин медицинадин пунк­тунин начальниквиле, операцийринни перевязкайрин взводдин командирвиле ва гуьгъуьнлай полкунин медчастунин начальниквиле кIвалахна. 2014-2017-йисара Белиж поселокдин поликлиникадин заведующийвиле ва 2017-йисалай Дербентдин чахуткадиз акси диспансердин кьилин духтур яз зегьмет чIугвазва. «Яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдай, чIехи пешекарвиляй ва Дагъустан Республикадин здравоохранение вилик тухуник кутунвай кьилдин паюнай» ам РД-дин здравоохраненидин министрдин, РФ-дин здравоохраненидин профсоюздин работникрин комитетдин гьуьрметдин шабагьрин иеси я. Эвленмиш хьанва. Уьмуьр­дин юлдаш Диана Сейдилагьовнадихъ галаз вад аялдиз тербия гузва.

Верем (чахутка, туберкулёз) садакай масадак акатдай виридалайни хаталу азаррикай сад я. Дуьньяда гьар йисуз и азар акатнавай миллиондив агакьна дуьшуьшар дуьздал акъудзава. Алай вахтунда веремдал тамамвилелди гъалибвал къазанмишиз хьанвачтIани, медицинадин агалкьунриз килигна, адан вилик пад кьаз жезва.

И йикъара чун Дербент шегьерда авай чахуткадиз акси районрин уртах диспансердин кьилин духтур Герейханов Зумрудин Рамазановичахъ галаз гуьруьшмиш хьана, адавай верем акатнавайбур сагъар хъийизвай къайдайрикай ва коллективдин кIвалахдикай суьгьбет авун тIалабна.

Зумрудин Рамазановичан суьгьбетдай малум хьайивал, диспансерди Дербент шегьердин, Белиж, Мамедкъала поселокарни кваз, Дербент райондин агьалийриз (санлай къачурла, 226 500 касдиз) къуллугъзава. ГьакIни Кьиблепатан Дагъустандин 12 райондин ва Дагъустандин Огни шегьердин пешекарриз меслятар, сагъар хъийидай ва тешкиллувилинни къайдадин хилерай куьмек гузва.

Диспансердихъ амбулаториядин, рентгендинни флюорографиядин, стационардин­ отделенияр ава. Амбулаториядин отделенидихъ регистратура, духтур гуьзлемишиз акъваздай зал ва кьве сменада начагъбур кьабулдай 4 кабинет ава. Ина 6 духтур-фти­зиатрди гьакъисагъвилелди зегьмет чIуг­ваз­ва. Стационардин отделенида 5-8 азарлуди гьакьдай 14 палата ава.  Санлай къачурла, диспансердихъ 80 кроватдин чка ава. Азарлуйрин сагъламвилин къаравулда тежриба авай 15 духтур, гьакIни чпин кIва­лах хъсандиз чизвай  юкьван медицинадин 32 ва медицинадин гъвечIи 16 къуллугъчи  акъваз­нава.

–  Зумрудин Рамазанович, верем азар квайбурун кьадар гзаф жезвани?

— Ваъ. Дербент шегьердин ва санлай райондин статистикади шагьидвалзавайвал­, верем акатнавайбурун кьадар тIимил жезва. ИкI, Дербент шегьерда:  2021-йис — 80 кас, 2022  — 73 кас, 2023 — 69, 2024 — 52. Дербент районда: 2021-йис — 51 кас, 2022  — 35, 2023 — 38, 2024 — 28. Верем азар акатна­­вай­бур­ ­винел акъудун патал Дербентда 2022-йи­суз — 97 920, 2023 — 108 356, 2024 — 81 984,­ Дербент районда 2022-йисуз — 85 567,  2023 — 84 526, 2024 — 85 745 кас ахтармишна­ва.

Дербент шегьерда верем акатнавайбурун кьадар 2024-йисуз — 43%, Дербент районда 2024-йисуз — 52% тIимил хьанва.

– Алай вахтунда верем акатнавайбур гьихьтин дарманралди сагъарзава?

— 2014-йисалай духтуррин гъиле цIийиз акъатнавай инновациядин дарманар ава. ЦIийиз акъатнавай дарман нетижа хъсанарун патал веремдиз акси муькуь дарманрихъ галаз санал тайинарзава.

Эгер духтурри лугьузвайвал жув сагъариз хьайитIа, хъсандиз ва къулайдиз яшамиш жеда. Чи фтизиатрриз ихьтин са зарафат ава. «Верем акатнавайди кьве гъилера шехьда: сифте учетда эцигайла, ахпа учетдай акъуддайла». Сад лагьай шел сагълам хъхьана шадвилинди я, кьвед лагьай шел — хъсан яшайишдин пакетдикай магьрум хьунинди.

– Дугъриданни, верем уьзуьрдикай михьиз сагъар хъжезвани?

— Гьелбетда, анжах гьазур хьана кIанда, михьиз сагъар хъхьун патал ругуд вацралай, тамам кьве йис кьван вахт кIан жеда. Нетижа гудай къайдаяр акьван гзаф ­ава хьи, чи вахтунда веремдикди кьена лугьуз регъуь хьун лазим я. Им дамарра ивидин гьерекат хкаж хьана кьин туш хьи. Анжах азарлуда духтурдиз эхирдалди яб гуз, гайи меслятрал амал ийиз хьайитIа, тамамвилелди сагъ хъжезва. Эхь, духтурди тайинарнавай къайдайрал амал тийизвайбурни ава. Са бубат кефияр ачух хъхьайла, дарманар хъун акъвазарзава. Им, лугьун за ваз, виридалайни хаталу кар я. Ихьтинбуру больницадай экъечIна, неинки чпин багърийрик, гьакIни къваларив гвайбурукни чпик квай азар кутазва.

Кохдин палочка гзаф «чан кIевиди» я. Абур 17-24 сятинилай садра артух жез гатIунда. Веремдин са бактерия бес я, ахпа абур цIудралди, вишералди, агъзурралди артух жеда, акваз-такваз са шумуд вацра абурай беден михьиз ацIуда. Ина чIехи сир авач, азар терг авун патал  адал гъалибвал къачуна, жув сагъарна кIанзава. Сагъар хъийизвай вахт алатайла, духтурдин эхиримжи меслятар кьилиз акъудайла, ахпа жуваз кIандайвал, секиндиз ва я шаддаказ уьмуьрдикай лезет хкудиз жеда.

– Верем чкIизвай рекьерикай гегьеншкадаз суьгьбетнайтIа кIанзавай…

—  Азар, мекьивилелай хьиз, гьавадай­, лугьурвал, руквадик кваз атун мумкин я. Ибур виридалайни машгьур рекьер я. Эгер уьзуьр квайдахъ галаз са кIвале аваз хьайи­тIа, иллаки са къапарай тIуьн нез, гьа са парталар, дасмал, месин агъар ишлемишиз хьайитIа, и уьзуьр акатунин хаталувал артух жезва. Кохдин палочкадиз руг, мичIи, кьеж, ламувал квай чка гзаф кIанда. Эгер кIвализ ракъинин нур ават тийиз, ана гзаф ламувал аваз хьайитIа, ихьтин чкада кIвалин руквадик чуьнуьх хьана, палочкадивай пуд йисуз секиндиз яшамиш жеда. Гьаниз килигна, азардин вилик пад кьунин серенжемрикай виридалайни регьят кар мукьвал-мукьвал дакIарар ахъайна, кIва­лиз­ михьи гьава ахъаюн, михьивал хуьн ва кIва­лин чилел хлор квай кьежей пек алтадун я.

– Зумрудин Рамазанович, верем азар чилелай квахьда лагьана, умуд кутаз жедани?

— Виридуьньядин здравоохраненидин тешкилатдин (ВОЗ) планар зурбабур я. ИкI, 2035-йисуз верем азардиз «досвидание» лугьудай макьсад вилик эцигнава. ГьакI жедайдак чна кIевелай умуд кутазва. Ихьтин умудлувал азар фад винел акъудзавай диагностикадихъ, адан нетижалувилихъ галаз алакъалу я. Кьилди къачуртIа, 18 йис тамам жедалди аялрик азар квани, квачни  Диаскин-тестдин, Манту пробадин, флюорографиядин куьмекдалди чирзава.

Винидихъ лагьай къайдайри уьзуьрди вичикай хабар гудалди, ам сифте кьилелай винел акъуддай мумкинвал гузва. Къейд ийиз кIанзава, гьам Дербент шегьердин ва гьамни санлай райондин агьалийри къанажагълувал къалурзава. Алатай йисуз планда авайвал ахтармишна кIанзавай агьалийрин 82 процент чеб ахтармишиз атана.

Чпин хушуналди ахтармишиз текъвез, амма ам авуниз мажбурбуруз хабар гуз кIанзава — чи гьукуматда авай къанунриз килигна, ихьтинбур суддин къарардалди мажбурдай ихтияр ава. Ихьтин агьалийрин делояр прокуратурада туькIуьрзава.

– КIвалахда квел гьихьтин четинвилер гьалтзава? Дараматда кIвалахдай къулай шартIар авани?

— Четинвилерикай рахайтIа, абур гьалт тийизвай са коллективни авайди туш. Чи кIвалахда гьалтзавай четинвилерикай сад диспансер лап гъвечIи мулкунал хьуникай (0,10 га) ва дарамат чарасуз капремонт авуникай ибарат я. Кьвед лагьай четинвални — куьгьне автотранспорт. Чи штатда дежурный духтурар авач. Рентгендин аппаратар куьгьне хьанва ва бязибур чIурузва.

Санлай къачурла, диспансерда азарлуйрихъ лазим къайдада гелкъведай ва коллективдиз гьакъисагъвилелди зегьмет чIуг­ва­дай вири шартIар яратмишнава. Дараматдиз чимивал гудай хсуси газдин пич, гьакI кьилди анжах са чун паталди тир чими ва къайи ядни ава. Канализация, водопровод ва эквер шегьердин майишатдай ишлемишзава. Диспансердихъ стационар, дезинфекция ийизвай камера ва хлораторий ава.

Гьи тешкилат хьайитIани, сагълам, пеше­кар коллектив галачиз са кIвалахни виликди фидач. Заз къе инал чи коллективда баркаллудаказ зегьмет чIугвазвай чи пешекаррин тIварар чIехи гьуьрметдалди кьаз кIанзава: амбулаториядин заведующий Ренора Къарибова, духтурар-фтизиатрар Лю­бовь Кузьгова, Оксана Рамазанова, Зульфиназ Къирхлерова, аялрин духтур-фти­зи­атр Мадина Пирмегьамедова, кьилин медсестра Мадина Рамазанова, постунал алай медсестраяр — Сурия Алиева, Татьяна Мансурова ва дежурный медсестра Зумруд Гьуьсейнханова.

– Зумрудин Рамазанович, суьгьбет­дай куьн сагърай, халкьдин сагъ­ламвал хуьнин къаравулда акъвазнавай квез Ал­лагьди вичи хъсанвилер гурай ва кIва­лахдани квехъ чIехи агалкьунар хьурай!

Къагьриман Ибрагьимов