Эхиримжи йисара кьетIен къурхулувал кутазвай месэла ам я хьи, автомашинрин рекьера жезвай аварийрин кьадарни, абур себеб яз уьмуьрдивай жезвай инсанрин кьадарни республикада гзаф жезва. Анжах алай йисан вад вацран вахтунда региондин рекьера хьайи аварийрикди 81 кас (гьа жергедай яз — 5 аял) кьенва, 651 касдиз хасаратвилер хьанва. Уьлкведин регионрин арада и жигьетдай Дагъустан 11-чкадал ала. И завалдихъ галаз женг чIугвадай и ва я маса серенжемар кьабул тийизни туш, амма, ятIани, асул гьисабдай ПДД-дал амал тавун себеб яз арадал къвезвай бедбахтвилин дуьшуьшар сакIани тIимил жезвач. Эхиримжи йисара автомашинрин иесияр мад са месэладихъ – рекьера машинар банд кьур хьиз кIватI хьунихъ галазни женг чIугуниз мажбур хьанва.
И месэлаяр гьялун, яни автомашинрин рекьера авай гьам хатасузвилин, гьамни къулайвилин гьалар хъсан патахъ дегишарун патал 2021-йисалай Дагъустанда, кьилди къачуртIа Махачкъалада, «Хатасуз ва ерилу рекьер» милли проектдин сергьятра аваз, «Урбантех» компанийрин дестеди транспортдин интеллектуальный система (ИТС) кардик кутунин кIвалах кьиле тухузва. ИТС — им алай аямдин приложение я, ада гьар жуьре транспортдихъ ва рекьерин гьерекат идара авунихъ галаз алакъалу инновациядин къуллугъар таъминардай, гьакIни ам ишлемишзавай ксарив рекьера авай гьалдин гьакъиндай гьакъикъи делилар агакьардай мумкинвал гузва.
Проект кьилиз акъудунин кIвалах са шумуд паюниз пайнава. ИкI, кьве паюнин вахтунда рекьера 67 камера, транспортдин 94 детектор тайинарнава, 234 светофор дегишарнава.
8-июндиз республикадин меркезда «Махачкъала шегьердин агломерацияда ИТС кардик кутунин пуд лагьай пай акьалтIарун. Сифтегьан нетижаяр ва планар» месэладай пресс-брифинг кьиле фена.
Мярекатда РД-дин транспортдин министерстводин транспорт идара авунин управленидин начальник Кьасум Мегьамедова, «ЦОДД» МБУ-дин директор Рустам Мегьамедова ва «Урбантех» ГК-дин алишверишдин рекьяй директор Даниил Хазова иштиракна.
Проектдин макьсад рекьерин сетдин (УДС) нетижалувал хкажун, УДС-дивай ахъайиз жезвай машинрин кьадар артухарун, рекьера жезвай вахт тIимиларун, гьакIни рекьера гьерекатдин хатасузвал гзафарун я лагьайтIа жеда.
Даниил Хазова къейд авурвал, кьабулнавай са жерге серенжемрин нетижада неинки куьчейрай физвай машинрин кьадар артухардай, гьакIни абурай фидай вахт 15 декьикьадин тIимилардай мумкинвал хьанва.
Адан гафаралди, гьеле кIвалахар башламишдалди вилик пешекарри меркездин рекьеринни транспортдин къурулуш тамамдаказ ахтармишна ва муракаббур тир са жерге месэлаяр винел акъудна. Абур дестеди 2023-йисан эхирдалди гьялна акьалтIарун фикирда кьунва.
Журналистрин суалриз жавабар гудайла Рустам Мегьамедова суьгьбет авурвал, ИТС кардик кутунин пуд лагьай паюнин сергьятра аваз шегьердин виридалайни гзаф пар акьалтзавай шегьрейра светофордин 12 объект, транспортдин стратегический 15 детектор ва 26 видеокамера тайинарнава.
«ИТС-дин гуьзчивилик квай чкайрик исятда I Петрдин, Акушинскийдин, Гьамидован, Р.Гьамзатован проспектар, М.Ярагъидин ва Коркмасован тIварарихъ галай куьчеяр акатзава», — къейдна ада.
Дагъустан Республикада ИТС кардик кутуниз манийвалзавай месэлайрикай рахадайла Рустам Мегьамедова къейдна:
«Сад лагьайди, Махачкъалада автомашинрин кьадар, абуру гьерекат авунин гьакъиндай куьчейрихъ авай мумкинвилерив гекъигайла, хейлин гзаф ава. 2021-йисуз цIийи машинрин базар Дагъустанда 150-200 процентдин чIехи хьанва. Кьвед лагьайди, рекьерин гьерекат тешкилунин къайда куьгьнеди хьуни ва какатай чкайрал арадал гъизвай парковкайри рекьера жезвай аварийрин кьадар гзаф хьунал гъизва. Пуд лагьайдини, Махачкъала логистикадихъ галаз алакъалу четинвилел гьалтнава: шегьердин кар алай районрикай сад ракьун рекьи кьве патал пайнава ва адалай анжах кьве чкадилай элячIиз жезва».
«ИТС уьмуьрдиз кечирмишунин кIвалах федеральный милли проектдин сергьятра аваз кьиле тухун себеб яз, ам лап куьруь вахтунда кьилиз акъудиз алакьнава», — лагьана Кьасум Мегьамедова.
Малум хьайивал, къенин юкъуз ИТС и ва я маса дережада РФ-дин 42 субъектда кардик кутунва. Фикирзавайвал, 2024-йисан эхирдалди ихьтин регионрин кьадар артухарда.
Жасмина Саидова
