ЦIаяр кьунин  хаталувал екеди тир вахтунда тамар кунин вилик пад кьун ва  абурун хатасузвал таъминарунин рекье кьабулзавай серенжемар месэладиз талукьарна, 17-июлдиз «Дагъус­тан» РИА-дин майдандал республикадин тама­рин майишатдин Комитетдин регьбер Вагьаб Абдулгьамидован пресс-конференция кьи­ле фена. 

Дагъустандин тамарин фондуник акатзавай чилерин умуми майдан 527,5 агъзур­ гектардиз барабар я. Идакай 364,6 агъ­зур гектар тамари кьунва. ТIебиатдин кьетIен­вилер себеб яз, цIаяр кьунин хаталувилин дережадиз килигайла, санлай къачурла, рес­публикада гьалар 3,2 классдиз барабар я. Им Россиядин Федерациядин мулкунал  гьисабдиз къачунвай юкьван дережадилай виниз тир делил я.

РикIел хкин, алай йисан мартдин вацра­ Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьруьн патав  еке майданра там кайидалай кьулухъ Да­гъустандин чилел 2025-йисан 1-апрелдилай 31-октябрдалди цIаяр кьунин вилик пад кьунин кьетIен къайда кардик ква. И вахтунда республикадин мулкунал ачух мулкара  цIаяр хъувун, зирзибилдиз ва кьурай векьериз  цIай ягъун къадагъа я.

Идалайни гъейри, 2025-йисан 18-30- июлд­ин йикъара тамариз, иллаки анриз улакьда аваз фин кьетIидаказ сергьятламишда. Ихьтин къарар Даглесхозди, алай вахтунин гьавадин шартIар себеб яз, цIаяр кьунин  IV ва V  лагьай классар тайинарунихъ галаз алакъалу яз акъуднава.

Идарадин регьберди хабар гайивал, тамарин хатасузвал ва абурал гуьзчивал таъминарун патал Буйнакскдин, Мегьарамд­хуьруьн ва СтIал Сулейманан районрин та­му­­хъан­вилин майишатрин сергьятра авай  тамариз гьахьдай чкайрал гуьзчивилин­ ва ахтармишна ахъайдай пунктар (КПП) туь­кIуьрда. КПП-яр арадал гъунилай гъейри,  та­мухъанвилин майишатрал, гуьзчивилин макьсаддалди тамара датIана къекъуьн ва чкадин агьалияр кардик кутунвай сергьятвилерикай СМИ-рин куьмекдалди активнидаказ хабардар авун тапшурмишнава.

Дагъустандин тамара цIаяр хкадарунин центрадивни вири къуватар ва такьатар  тамам гьазурлухвилин гьалдиз гъунин ва диспетчервилин пунктуна пакаман сятдин 8-далай нянин сятдин 8-далди гьар йикъан ­дежурствояр тешкилунин тапшуругъ агак­ьнава.

ЦIаяр кьунин вилик пад кьун патал са жерге маса серенжемарни кьиле тухузва. Мисал яз, Махачкъаладин патав гвай Тарки-Тау дагъда минерализованный зулар (тамун сергьят тирвал къерехар трактордалди чил эгъуьнна къакъудун) туькIуьрунин кIвалахар гъиле кьунва. Там цIукай хуьдай ихьтин зуларин умуми яргъивал 9 километр­диз барабар я, хабар гузва РД-дин тамарин майишатдин Комитетди.

«И серенжем тамара цIаяр кьунин вилик пад кьунин рекье кар алайди я лагьайтIа жеда. Ам Дагъустандин Кьил Сергей Мелико­ван тапшуругъдалди кьилиз акъудзава. Махачкъаладин администрациядиз тапшуругъ цIаяр кьунин жигьетдай муракаб гьалар арадал атунихъ ва цIай тамарин мулка­рал чукIунин вилик пад кьунин лазимвал арадал атунихъ галаз  алакъалу яз ганва», — малумарна В. Абдулгьамидова.

Винидихъ къейд авурвал,  минерализованный зулар тамарин патав гвай чилер эгъуьнна къакъудунин нетижада арадал гъизва. Ида кьурай векьери кьур цIай тамал элячIунин вилик пад кьадай мумкинвал гуда. Нетижада Тарки-Тау дагъдин вичиз тешпигь авачир хьтин тIебиатдин мулкар хуьн таъминарда.

Тамари цIаяр кьунин себебар тIебии­бур­ни хьун мумкин я, гьелбетда: цIай­ла­панди кьурай тар ягъун, акьалтIай чими­вилин нетижада векьери, хъуртари цIай кьун ва икI мад. Амма кьилин себеб, В. Абдулгьамидова къейд авурвал, инсандин гье­рекатрихъ галаз алакъалуди яз амукьзава. Куз башламишай чкаяр тади гьалда тайинарун патал гьам чилел гуьзчивалзавай патрулар, гьамни алай аямдин технологияр ишлемишзава.

ИкI,  алай  йисан  апрелдиз  Даглесхоз­див, «Беспилотные  авиационные системы»­ мил­ли проектдин сергьятра аваз къачунвай пилот галачиз лув гудай 11 аппарат (БПЛА) агакьна.

«Алай вахтунда абур регистрация авунин кIвалах кьиле тухузва, гьикI лагьайтIа, абур федеральный реестрдик кутун лазим я, — хабар гана идарадин кьили. — Исятда и дронрихъ галаз кIвалах­дай чи 17 къуллугъчиди чир­вилер къачузва. Кьуд кас чна алатай йисуз гьазурнай. ИкI, санлай къачурла, чахъ и аппаратар ишлемишдай ихтияр авай 21 пешекар жеда. Абур кьве хиле ишлемишда: сад лагьайди, цIаяр кьур чкаяр ахтармишда, тади гьалда винел акъудда. Кьвед лагьайди, абурун куьмекдалди там атIунихъ, тамун чилер законсуздаказ кьунихъ, анра (иллаки яргъара, кIевера авай чкайра)  эцигунрин кIвалахар кьиле тухунихъ галаз алакъалу къайдасузвилер  винел акъудда, абурун вилик пад кьада. И йисуз чна мад са БПЛА къачунин гьакъиндай икьрар кутIуннава. Нетижада чахъ 12 дрон  хьун лазим я».

В. Абдулгьамидова хабар гайивал, алай йисан сифте кьилелай еке майданра цIаяр кьур дуьшуьшар Ахцегь, Акуша, Гумбет, Леваши, Хунзах, Унцукул, Хасавюрт ва Ногъай районра хьана. Абур туьхуьрунал гьам Даг­лесхоздин, гьамни Россиядин МЧС-дин такьатар желбна.

РикIел хкин, Хуьруьгрин там кудайла, цIай хкадарунал гьатта вертолетни желбнавай. В. Абдулгьамидова гъавурда турвал, адан нетижалувал екеди тушир.

«За квез лугьун, дагъдин чкада, вични­ Хуьруьгрин хьтин шамагъаждин там кудай­ла, вертолет ишлемишуни неинки хийирдал тагъун, адакай гьатта зарар хьунни мумкин я. Дагълух чкада ам анин виридалайни кьакьан дагъдин кукIушдилай вине­ хьун лазим я. Гар себеб яз, ада гъизвай  цикай са кьадарди рекье авахьзава. Цавун кьакьандай авадарзавай цин гужлувиликди  шамагъаждин тарарин кузвай шишкаяр яргъал чкадиз чкIизва. Нетижада цIун цIийи чешмеяр арадал къвезва. Вертолетдикай еке хийир арандин чкада ава, дагъда – ваъ. Гьа са вахтунда, Хуьруьгрин тамун цIай туьхуьрдайла, чун инанмиш хьайивал, ихьтин шартIара виридалайни менфятлуди «встречный пал» лугьудай, яни чкIизвай цIун «цлан» къаршида авай чилиз цIай ягъу­нин  ва гьа идалди ана кудай шей тун тавунин къайда я», — лагьана ада.

Канвай тамар арадал хкун патал Комитетди а чкаяр ахтармишзава, идалай гуьгъуьниз анра тамарин культураяр цазва. Гьелбетда, къелемрикай там арадал хкун патал, гьич тахьайтIа, са шумуд цIуд йисар лазим я. Гьаниз килигна, тамухъанри­ рес­пуб­ликадин агьалияр тагькимарзава: та­ма­ра цIаяр кьунин жигьетдай хатасузвал­ хуьнин истемишунрал амал ая. Ачух чкайрал цIаяр хъийимир. Туьхуьр тавунвай­ спич­ка­яр, пIапIрусар гадармир. Саларин багъларин­ патав гвай чкайра, гьакIни тамарин патарив зирзибил кумир. Тарар, гьашаратар, гьайванар, гьакIни жув хаталувилик кутамир!

ЦIаяр кьунин вилик пад кьунин кьетIен къайдадин шартIара хатасузвилин истемишунар чIурай ксарин аксина, административный жавабдарвилиз чIугун яз, жермедин кьадарар тайинарнава: кьилдин ксар патал — 10 агъзурдалай 20 агъзур манатдал кьван; къуллугъчияр патал — 30 агъзурдалай 60 агъзурдал кьван; кьилдин карчияр патал — 60 агъзурдалай 80 агъзурдал кьван ва карханаяр патал — 400 агъзурдалай 800 агъзур манатдал кьван.

ЦIаяр кьунин жигьетдай хатасузвал чIурай ксар патал уголовный жавабдарвилиз чIугунни фикирда кьунва.

Тамари цIаяр кьур ва я тамарин хатасузвал таъминарунин къайдаяр­ чIурай  дуьшуьшрикай Дагъустандин лесопожарный центрадиз, суткадин кьиляй-кьилиз кардик­ квай +7 (8722) 94-01-04, 8-800-100-94-00 нумрайрай ва я Россиядин МЧС-дин Да­гъус­танда авай Управленидин ихтибарвилин Сад тир нумрадиз — 8 (8722) 39-99-99 зенг авуна, хабар гуз жеда.

Жасмина  Саидова