Дуьм-дуьз кьудкъанни вад йис идалай вилик, 1933-йисан 2-майдиз, Агъа-Стlалрин хуьре, къенин юкъуз лезги халкьдиз сейли шаир Сажидин Саиджамалович Саидгьасанов дидедиз хьана.
Халкьдин милли меденият, эдебият ва тарих гзаф кlани, вичин камаллу уьмуьр гьа и хилера зегьмет чlугуниз бахш авур ва къенин юкъузни, «кьуьзуьвилихъ юзадай мажални вахт авачиз», вичин кар давамарзавай Сажидин муаллим са шумуд терефдихъай алакьунар авай инсан я.
Къе вичин 85 йисан баркаллу юбилей къейдзавай эдебиятдин агъсакъалдин, тlвар-ван авай шаирдин, публицистдин, тамашиятчидин, гьикаятчидин, таржумачидин, фольклорчидин, муаллимдин ва жегьилрин начигьатчидин адресдиз кхьидай алхишдин келимаяр чахъ тlимил авач. Амма юбилейдин юкъуз сифте нубатда адан уьмуьрдин рекьикай, эдебиятдин рекье икьван чlавалди чlугур бегьерлу зегьметдикай къейд тавуна жедач.
Мектеб куьтягьайдалай кьулухъ Сажидин Саидгьасанова Туьркменистандин Мары шегьерда хуьруьн майишатдин училище куьтягьна. Агалкьунралди училище куьтягьай жегьил пешекар Э-1400 маркадин экскаваторщиквиле тайинарна. Кьве йисуз Къара-Къумдин чуьллера памбагрин, цIипицIрин ва салан майваяр патал Амударья вацIай яд тухузвай къаналдал кIвалахна.
Ватандиз хтай Сажидин Саиджамалович кlвалахдикай къерех хьана акъвазнач. Ада жуьреба-жуьре майшитра, гьа жергедай яз колхозда, консервияр гьасилдай заводда кlвалахна. «Сельхозтехника» МРО-да, Кьасумхуьруьн инкубаторный станцияда чlехи электромеханик яз кlвалахунихъ галаз сад яз, ада инженер-механик пешедай Буйнакс шегьердин хуьруьн майишатдин техникумни куьтягьна. Хайи чlалални эдебиятдал рикl алай Сажидин Саиджамаловича В.И. Ленинан тlварунихъ галай университетдин урус ва Дагъустандин чlаларин факультетда заочнидаказ кlелна. И йисара райкомдин ДОСААФ-дин председателвиле, «Коммунизмдин гатфар» газетдин хсуси корреспондентвиле кIвалахна. Чlалан илимдай кьилин образование къачур жегьил пешекар 1974-йисуз хайи хуьруьн юкьван мектебдиз хъфена. Адетдин муаллимрилай тафаватлу яз, яратмишунихъ ялзавай С.Саидгьасанова вичи тарс гайи аялар хуьруьн къене авай яшлубурувай тарихдикай, чIалакай, СтIал Сулейманакай, СтIал Саядакай, Ватандин ЧIехи дяведа къагьриманвилелди чан гайи Стlал Мусайибакай, Балакъардаш Султановакай, халкьдин сивин яратмишунрикай гьевесдивди цlийи малуматар кIватIунин кардал желбна. Къейд тавуна жедач, ада тешкилай «Чешме» тlвар алай кружокдин жуьреба-жуьре иштиракчийри 25 йисан къене халкьдин тарих, меденият ва эдебият патал бегьерлудаказ зегьмет чlугунин нетижада лезги эдебиятдин суфрадал «Зи Стlал Сулейман», «Риваятрин камари» ктабар, Саядакай малуматар ва адан суьрет атана. «Чешмедин» иштиракчийрин зегьметрикай а девирда газетризни журналриз макъалаярни акъатнай. Сажидин муаллимдин алахъунар себеб яз, бажарагълу художник Къадим Къадимова Стlал Саядан къамат арадал хкана.
Юбилярди рикlел хкизвайвал, вичи, чи ватанэгьли, РККПСС-дин секретарь Роза Агъахановади ва Стlал Сулейманан хтул Лидия Стальскаяди Киевда СтIал Сулейманан тIварунихъ галай куьчеда Дагъустандин делегациядихъ галаз са гьафтеда шаирдин юбилейдиз талукь суварик иштиракна.
Сажидин Саидгьасанов цlудралди шииррин, гьикаятдин, тарихдин ктабрин автор я. Адан агалкьунар 1993-йисуз РД-дин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамотадалди къейдна. 1996-йисуз адаз «РД-дин медениятдин лайихлу къуллугъчи», 2003-йисуз «РД-дин жегьилрин лайихлу насигьатчи» тlварар гана. Алатай асирдин эхирра Сулейман-Стальский районда «Куьредин ярар» медениятдин макан ва ихьтин тlвар алай газет арадал гъунин кардикни Сажидин муаллимдин кьетlен пай ква. Са вахтара ада Стlал Сулейманан тlварунихъ галай мергьяматлувилин фонд тешкилна, «Билбил» тlвар алай азад газетдин са шумуд нумра чапдай акъудна.
Шаирдин къелемдикай жуьреба-жуьре йисара «Вун накь вучиз атаначир?», «КIватIи-КІватІаш», «Аламатар», «Ни гуда заз жавабар», «Зуьрнедин ван алаз», «Риваятрин камари», «Шииратдин ялавар», «Зи СтIал Сулейман», «Куьн патал, чан аялар», «Ярагъви ашукь Уьзден» ктабар, «НуькI хала» пьеса, «Ашукь Уьзден» повесть ва вишералди маса эсерар, публицистикадин, тарихдин важиблу макъалаяр хкатна. Ада аялар патал кхьенвай шиирар кIелзавайбуру хушдиз кьабулна, абуруз критикри хъсан къимет гана. Адан хейлин эсерар учебникрани гьатнава. Дагъустандин газетрилай, журналрилай гъейри, аялриз талукьарнавай адан эсерар Москвада «Колобок» ва «Дошкольное воспитание» журналрани чапнава.
Сажидин муаллимдин гзаф шиирар манийриз элкъвенва. Адан чlалариз машгьур композиторар тир Сейфуллагь Керимова, Зейнал Гьажиева, Мегьамед Гьуьсейнова, Омар Аюбова, Падишагь Киберова, Халил Халилова, Маина Абдулмуталибовади, Къагьриман Ибрагьимова ва масабуру музыкаяр кхьенва. Адан манияр Ризабала Агъабалаев, Тарлан Мамедов, Даниял Къазиев, Роза Магьсумова, Седакъет Саидова, Залина Шамова хьтин бажарагълу манидарри тамамарзава.
Республикадин сергьятра, гьатта адалайни къеце кьиле физвай медениятдин вири мярекатра Сажидин муаллимди ашкъидивди иштиракзава. Гьавиляй лезги магьалра ам чин тийизвай, адаз гьуьрмет тийизвай са хуьрни авач. Шаир садрани акъвазнавач. Алай вахтунда ада Сулейман-Стальский райондин КТВ-да милли эдебиятдизни медениятдиз талукь итижлу передачаяр, «элкъвей столар» кьиле тухузва. Гьеле 14 йис тамам тахьанвай жегьил яз адан «Азиз Сулейман» тlвар алай шиир райондин газетдиз акъатна. 70 йисан тежрибади лигимарнавай къелемчи агъсакъалдивай алай вахтунда халкьдин вилик уьзуьагъвилелди дамах ийиз жеда. Сажидин муаллим дамах миллетперес, ватанперес, дамах гвачир, къени, умун хесетрин инсан я.
Сажидин Саидгьасанов къенин девирдихъ галаз кам-камуна аваз вилик физва. Ам интернетда кардик квай соцсетра, кьилди къачуртlа, «Фейсбукда» датlана иштиракзавай, гьар са вакъиадиз, месэладиз вичин кьетlен ва къанажагълу баян гузвай камалэгьли я. Къейд ийин, Сажидин муаллимдихъ вичин хсуси сайтни ава. Хиве кьуна кlанда, къенин юкъуз гьатта юкьван яшдив агакьнавай гзафбурувай компьютердихъ ацукьна кlвалахиз жезвач. Амма Сажидин муаллимди гьатта принтердин куьмекдалди «кlвалин чапханада» са бязи ктабрин 4-5 экземплярарни чапнава. Халкь патал менфятлу, масанра чап тахьанвай материалар тирвиляй, квахь тавурай лагьана, ада абур ктабханайрал агакьарзава. Сажидин Саидгьасанов РФ-дин писателрин ва журналистрин Союзрин, Лезги писателрин Союздин членни я. Са шумуд йисуз ада райондин медениятдин управленидин начальникдин заместителвилени кlвалахна.
Сажидин муаллимдин яратмишунрикай лезги эдебиятдин тарихда алимри, муаллимри ва хейлин къелемчийри чпин гаф лагьанва ва и кар давамни жезва. Шаирдин бажарагъдин вири терефрикай рахун регьят карни туш. Адан яратмишунрин алем дерин ва гегьенш тирвиляй гьуьлуьв гекъигиз жеда. Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша лагьайвал, «кьун хьайитlа вирибурун тlварар за, мумкин я бес тахьун са тонн чарар заз».
Эдебиятдин рекье авунвай кlвалахар фикирда кьуртlа, зи фикирдалди, Сажидин Саиджамалович Саидгьасановаз Дагъустандин халкьдин шаир лагьай тlвар фадлай гана кlанзава. Гьар гьикl ятlани, ам халкьдиз гзаф сейли инсан я. Къуй адахъ мягькем сагъламвал хьурай! Вич кlубан яз виш йисан юбилей къаршиламишдай югъ акурай!
Куругъли КЪАЛАЖУХВИ
