СтIал Сулейманан тIвар Советрин Союздин гьар са пипIе машгьур тир. Ам гьа са тегьерда лезгидиз ва гуржидиз, якутдиз ва белорусдиз, москваэгьлидиз ва Балтикадин матросдиз багьа тир. И кардин себеб ашкара я: Сулейманан шиирри абурун вирибурун руьгьдин истемишунар рази ийизва. Гуьзел, къуватлу бейтери рикIик кIубанвал, зирингвал кутазва, руьгь шад ийизвай, солдатдихъ галаз гьукуматдин сергьят хуьзвай, “империалистрин планар” чIурзавай. Вич кIел-кхьин тийижир кесиб итим яз, Сулеймана вичин уьмуьрдин лап хушбахт йикъар Москвада кечирмишна. Ина кьуьзуь шаир юлдаш Сталинахъ галаз гуьруьшмиш хьана, ина Калинин, Орджоникидзе, Микоян юлдашрихъ галаз шад суьгьбетар авуна, ина чIехи писатель Максим Горькийдихъ галаз таниш хьана. Ина ада вичиз кьвед лагьай жегьилвал ва къуват къазанмиш хъувуна.

Агъа СтIалрин хуьре авай кесиб касдин кIваляй советрин халкьарин меркезда авай Кремлдин дворецдал къведалди адан и рехъ, миллионралди зегьметчийрин хьиз, ахьтин дуьзди ва баркаллуди хьана хьи, халкьдин игитар хьайи шаирар ва  устIарар, нехирбанар ва инженерар тарихдиз и рехъди фена.

СтIал Сулейман советрин литературада еке ва лишанлу вакъиа я. Адан гьуьр­метлу тIвар Янка Купала, Якуб Колас, Акоп Акопян, Жамбул  Жабаев, Хоца Намсараев, Дмитрий Гулиа, Павло Тычи­на хьтин халкьдин дерин чешмейрай майдандиз атай халис шаиррин жергеда ава.

СтIал Сулейманан тIварунихъ галаз лезгийрин ва гьакIни вири Дагъустандин литература кIвачел акьалтун алакъалу я. Ам Хуьруьг Тагьирахъ ва Алибег Фата­хо­­вахъ галаз лезги, Гьамзат ЦIада­са­дихъ, Абуталиб Гъафуровахъ, Абдулла Мегьа­медовахъ, Эффенди Капиевахъ галаз Да­гъустандин литературайрин кьил кутурди я.

Къазахрин ашукь (акын) Жамбул  Жа­баева Сулейманал “Дагъустандин бил­бил” лагьана тIвар эцигна. Ина ашукь­­ди фи­кирдиз къачунвайди билбилдин сефилвал туш, адан сесинин ми­хьивал, та­вазивал, гуьзелвал я. Билбилдин мани хьиз, Сулейманан чIаларни рикIин сид­кьи­­дай атайбур ва яшайиш дуьм-дуьз къалурзавайбур я. Шаирдин шииррик къалп авазар, манасуз рахунар квач. Адан гьар са чIала, гьатта гьар са бей­ти­­ни­ ва цIарцIи, цин кьилдин са стIалди вич къачур булахдин дад, тIям чир­дай­вал, халкьдин яшайишдин гьа­къи­къат чирзава­.

СтIал Сулейманаз урусрин чIехи писатель Максим Горькийди еке къимет гана. Ада лагьанай:

“Ашукь СтIал Сулеймана, — заз чизва, са заз ваъ, амайбурузни, — лап гьейран ийидай гьайбатлу эсер авуна. А кIел-кхьин тийижир, амма акьуллу кьуьзуь касди, президиумда ацукьна, вичин шиирар туькIуьриз, гьикI кушкуш ийизвай­тIа, заз акунай. Ахпа ада, ХХ виш йисан Гомера, — абур, инсан гьейран жедай тегьерда, гуьзелдиз кIелнай”.

Максим Горькийди СССР-дин писателрин сад лагьай съезддиз атанвай Кавказдин халкьарин векилриз меслят къалурна: “Сулейман хьтин шииратдин жавагьирар яратмишиз бажарагъвал авай инсанар куьне хуьх”. Маса сеферда Горькийди Сулейманаз “халкьдин халис шаир” лагьана.

Советрин писатель Михаил Шолохов, ада вичи хиве кьурвал, Сулейманан “гуьзелвилин ва фикирдин ачухвилин рекьяй­ тажубдай кьван гуьрчег бейтери гьейран авунай”. Ада лагьана: “СтIал Су­лей­ман халкьди вичи чIехи авур, ам­ма машгьурвал анжах Совет властдин девирда агакьай гьакъикъи халкьдин шаиррикай сад я”. Писателди къейдзава хьи, “халкьдин фикирар, шаирди яб акалнавай фикирар, шадвилер ва пашманвилер гзаф авазлу тир, гьа­кьван гуьзел ва таза шииррин — манийрин кIа­лубра гьатиз, шаирдин акьулдалди девлетлу хьана — рекьин тавун патал мад халкь­дин­ гегьенш къатарин арадиз физ хьана”.

Сулейман гьа­­­­къикъатда халкьдин шаир тирди гзафбуру къейд ийизва. “Ам халкьдин ахь­тин гьа­къи­къи шаиррикай сад тир хьи, и шиирар зегьметчийрин ге­гьенш къатарай акъатна ва чпин яратмишунар халкьдин жанлу чIалан чешмейралди яшамиш жезва”. ИкI лагьанай Ленинграддин писателри — А.Толстоя, Н.Тихонова, Б.Лавренева, А.Прокофьева ва масабуру.

“Адаз Дагъустандин халкьдин шаир лагьай тIвар ганва, — лугьузва А.Безыменскийди. — Им халкьдин халис шаир я, виликдай капитализмди зулумдик кутунвай, гила лагьайтIа, вири къуватралди еке хьанвай чIехи акьуллу инсанрикай сад я”.

“СтIал Сулеймана, адан вири уьмуьр­ди, адан вири яратмишунри вичин девирдин чIехивал субутарзава, и девирди халкьдихъ галаз ара атIун авачир ала­къада еке жезвай инсандин вири къуватар ва бажарагълувилер вилик фин патал шартIар арадал гъизва”. ИкI кхьенай шаирри — украинвийри — Тычина Павлоди, Бажан Миколади ва Рыльский Максима.

Дагъустандин халкьдин шаирдиз еке къимет гьакI К.Федина, П.Павленкоди, В.Вишневскийди ва маса писателрини,  шаиррини гана.

СтIал Сулейман, А.Безыменскийди хиве кьурвал, “чпикай баркаллувилин манияр туькIуьрна кIандай ва туькIуьр­дай шаиррикай сад я”. Писатель гьахълу хьана. Шаирдикай Джамбул Джабаева, Янка Купалади, Демьян Бедныйди, Михаил Исаковскийди, Гьамзат ЦIада­сади, Хуьруьг Тагьира ва маса шаирри баркаллувилин чIалар туькIуьрна. Абур кIелайла, Ватандал рикI алай гьар са ин­сандик дамахдин гьисс акатзава.

СтIал Сулейманан шииратдин жавагьирар, П.Павленкоди керчекдиз къейд авурвал, “рикIяй-рикIиз, вишерилай вишерал, агъзуррилай агъзуррал, миллионрилай миллионрал физва”.

(Архивдай)

Агьед Агъаев,

философиядин илимрин доктор, профессор