Инсандин уьмуьрда 90 йисан юбилей важиблу вакъиа, уьмуьрдин са гьихьтин ятIани лайихлувилерай кьетIен шабагь я. 5-августдиз машгьур ахцегьви, хъсан инсан, зегьметдин ветеран Мегьамед-Шефи Мейланова вичин 90 йисан юбилей къейдна. Халкьдиз ам вичин гьаятда Сталинан зурба памятник хуьзвай чIехи ватанперес, халис коммунист-сталинчи хьиз чида. Кьисметди адаз неинки еке яшар, гьакI рикIин регьимлувал, чандин сагъламвал ва хъсан зигьин-бажарагъни гана.
Хайи югъ мубаракиз, адан патав ярар-дустар, мукьва-кьилияр, хтулар-птулар атанвай. Агъсакъал, костюмни алукIна, гьар са нямет алай яргъи столдин кьиле ацукьнавай. Тебрикдин сагълугъар, тIуьн-хъун, хъвер-зарафат, мани-макьам — вири лайихлу дережада авай. Чунни а тостарик шерик хьана. Шефи бубадиз рикIин сидкьидай чандин сагъламвал, рикIин динжвал, пакадин йикъахъ инанмишвал алхишна. Къуй ам балайринни невейрин къайгъударвили шад авурай. Къуй гьар са йикъа адаз шадвал, секинвал гъурай — гьа им я еке яшарин замин ва хушбахтвал.
Яшариз килиг тавуна, Шефи Гьажикъуьлиевичан (ахцегьвийри адаз еке гьуьрметдивди Шефи буба лугьузва) рикIел вири уьмуьр хъсандиз алама. Ам 1932-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чIехи хизанда дидедиз хьана. 13 йисан яшдаваз диде-бубадихъ галаз Молотован тIварунихъ галай колхозда кIвалахиз, 1953-йисуз школа куьтягьна. Ахпа Махачкъалада бухгалтервилин курсар кIелна, Дагъустандин балугърин промышленностдин техникумдик экечIна, анай рекьерин эцигунрин техникумдиз хъфена. 1955-йисуз Советрин Армиядин жергейриз къуллугъ ийиз фена. Ахпа яргъал йисара (зегьметдин стаж саки 60 йис я), пенсиядиз экъечIдалди, вичин вири чирвилер, къуватар хайи хуьр, район аваданламишунин рекье эцигна.
— 1945-йисан март. Чун, Манатилов Султан, Агьмедов Агьмед, Селимов Молаагьмед ва зун, диде-бубайрихъай чинеба хушуналди фронтдиз финин арза гваз военкоматдиз фена, — рикIел хкизва агъсакъалди. — РВК-дин комиссар Погасяна, сивик мили хъвер кваз, чи арза кIелна, ахпа садлагьана вилер атIугъна, чаз килигиз, арза къазунна. “КIвализ ахлад, диде-бубадиз куьмекар це, хъсандиз кIела — гьа им къе куь фронт я. Лазим атайтIа, чаз куьн алай чкаяр чида”, — лагьанай ада.
— 1973-йисуз Сочида ял язавайла, гуржийриз завай Сталинан памятникдин патав янавай зи шикил акуна. “Им вуч шикил я?”, — хабар кьурла, за абуруз памятник жуван кIвалин вилик квайдакай лагьана. «Вибур гьакIан хабарар я», — лагьана, инанмиш тахьайла, за абурув жуван адрес туна. Са йис кьван алатна, зунни кIвале авачир, са юкъуз абур чи кIвализ атана акъатна. Гьакъикъатдани, Сталинан зурба памятник акурла, абур лап тажуб хьаналдай. Гьа памятникдин патав куьсруьдал ацукьна, чпив гвай гьазур-гьалал тIуьна, хъвана, шехьна, чпин тегьерда са манини лагьана, памятникдин кIвачив пулни эцигна, хъфенай абур.
— Шефи буба, и памятникдин кьиса ахъая ман. Къуй итиж ийизвай инсанризни чир хьурай, — тавакъу авуна чна.
— 1956-1958-йисара уьлкведа Сталинакай пис рахаз, памятникар алудиз, инсанрин кьил элкъуьрзавай. Ахцегьа Къапудин ва спортдин майданрал алай чIехи памятникарни алудна. Райподин складдани гьеле ящикрай акъуд тавунвай Сталинан памятник ише тахтана баят жезвай. 1962-йисуз са мярекатдал чаз, гадайриз, хабар жеда хьи, гуя складда маса шейэриз чка хьун патал анай ахкъудна, памятник тергиз кIанзава. Ахцегьа кьилин майдандал эцигун патал гъанвай регьбердин къамат — памятник чна къутармишун кьетIна. 1968-йисан гатфариз ам, кIвачер квачир ракьунни бетондин памятник, кIвалин вилик квай багъда махсус постаментдал хкажна. “Я стха, кIвачер квачир регьбер хъсан аквазвач, ша чна адак кIвачер кухтан”, — меслятна зи рагьметлу къунши, машгьур юрист Зигьир Гьажибегова. ИкI, 1968-йисуз чна (за, Зигьира, Насруллаев Мусади ва Муспагьов Сейфеди) памятникдик кIвачер кухтуна, ам исятда авай кIалубдиз хкана.
КIвале Сталинан памятник ава лугьуз, залай арзаяр кхьейбурни хьана. Москвадай, Махачкъаладай атай инсанар — КГБ-дай тир жеди — и памятник акурла, пара тажуб хьанай. Захъ галаз гьуьрметлудаказ суьгьбетар авурдалай кьулухъ (за абуруз вири авайвал ахъайна), “гьар гьи касдиз хьайитIани вичин кIвале, гьаятда регьбердиз памятник эцигдай ихтияр ава” лагьана хъфенай. Гуьгъуьнлай заз КПСС-дин жергейриз гьахьиз кIан хьайила, Сталинан терефдар я лугьуз, зун кьабулзавачир. Вучда? Зани Сталинан памятникдин шикилни галаз Ленинграддиз, Нина Андреевадин тIварцIел шикаятдин тегьердин чар ракъурна. Куьрелди, адакай куьмек хьана, зун партиядиз кьабулнай. Вичикай Компартиядин регьбер хьайи чIавуз Нина Александровнади заз Москвадиз партконференциядиз теклифнай, амма, хизандин гьалар себеб яз, физ хьаначир…
Компартия, СССР чкIайдалай кьулухъ Мегьамед-Шефи Мейланов районда Ленинан партиядин таъсиб хуьзвай женгчи коммунист тир. Компартиядин идеяйриз вафалу гьахьтин ксар уьлкведа гзаф хьанайтIа, чи бубайри зурба мусибатдин телефвилеривни азиятрив арадал гъайи Советрин уьлкве чукIуриз жедачир.
Халис коммунист, сталинчидин хуру Ленинан 140 йисан, Сталинан 130, 140 йисарин юбилейриз талукь медалри (вичин вахтунда абур Г.А.Зюганован къулар алаз КПРФ-дин ЦК-ди пишкешна), “Генералиссимус И.В.Сталин. За верность Родине” кхьенвай 072 нумрадин орденди ва маса шабагьри безетмишзава. Сталинан къамат, памятник хъсандиз хуьнай, жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунай ганвай и орден агъсакъалдиз виридалайни багьа я. Ам вахкун патал 2019-йисан 5-октябрдиз адан кьилив Москвадай, Санкт-Петербургдай, Махачкъаладай нуфузлу итимар атанай.
Къейд ийин, Шефи буба районда сифте карчи хьизни машгьур я. Гьеле Советрин девирда ада хсуси туьквен (10 йисуз кардик хьана), 1988-йисуз фу чрадай махсус цех, 1992-йисуз Женийрал дармандин цин (ам халкьдин арада “Шефи кола” лугьуз машгьур я) кархана ачухна ва икI мад.
“Базайринни складрин заведующийвални, хуьруьн майишатдин суьрсетдин заготовителвални, карчивални авуна. Анжах а кардал за рикIивай дамахзава хьи, гьич садрани нефс вилик кутунач, жемятдиз жувалай алакьдай куьмекарна. Алай вахтунда заз вуч кIанзава лагьайтIа, чандин са бубат сагъламвални багърийрин патай са тIимил дикъет-къайгъударвал. Аллагьдиз шукур, амни заз ава”, — разивилелди къейдна агъсакъалди. Сагърай халис ватанперес рухваяр!
Дашдемир Шерифалиев
