Авани чахъ гьахьтинбур? Гьелбетда. Сифте нубатда чун яшамиш жезвай чил! Дуьньяда тIвар-ван авай Шалбуз, Шагь дагъ, Кетин кьил дагъларин, аламатдин яйлахрин, булахрин, тамарин юкьва, Каспий гьуьлуьн къерехда авай, Самур, Гуьлгери, Ахцегь, Кьурагь, Чирагъ вацIар авахьзавай чил. Ахпа вири дуьньядиз машгьур хьанвай ва халкьдин тIвар алай “Лезгинка” кьуьл. Халкьдин игитвилин эпос “Шарвили”. Чи багълара, салара битмишарзавай атирлу емишар, майваяр…
Заз лугьуз кIанзава хьи, чахъ гьамиша багьа тир, са чIавузни рикIелай алудиз тежедай пак чкаяр, мескенар, инсанар ава. Абурал чна гьейранвалзава, дамахзава. Абуру чаз уьмуьрда, яшайишда са тайин чка кьун патал, жанлу гел тун патал куьмекзава. Четин вахтунда къуватар артухарзава, руьгь хкажзава.
Гьайиф хьи, къенин жегьил-жаванриз милли тарихдикай са акьван чизвач. Са вахтара лезги хуьрера яракьар, кIарасдикай, чепедикай, ракьукай, рангарин металлрикай жуьреба-жуьре къапар, цамар, кагьрабаяр, безекар, сирсилагар, гьайкалар, яшайишда ишлемишдай шейэр гьазурзавай. УстIарвал чирун патал бубайри чпин рухваяр халис устадрин патав шакIуртвиле рекье твадай. Идакай ихтилат авурла, жегьилриз махар ахъайзавайди хьиз жезва. Вучиз лагьайтIа, чи хуьрера сеняткарвилин вири карханаяр, цехар, чатар барбатIна.
Лезги халкьди вичин арадай гайи баркаллу ва лайихлу рухвайрикай рахайтIа, абурун руьгь, ирс, крар чаз вири вахтара чешне хьун лазим я. Гьажи Давуд — лезги чилел къуватлу, мягькем государство арадал гъайи регьбер! Кьуьчхуьр Саид — ханариз муьтIуьгъ тахьай ва зегьметчи халкьдин итижар хвейи ашукь! Ярагъ Мегьамед — дагъвияр азадвал къачун патал женгерик кутур руьгьдин регьбер! Етим Эмин — дуьньядин дердери секинвал тагай кас, гуьзел жавагьиррин устад! Алкьвадар Гьасан эфенди — несилриз тарихдин ктабар тур алим! Къазанфар Зулфукъаров — сифте лезги буквардин автор! КIири Буба — пачагьдин истисмарчийрихъ галаз женг чIугур кьегьал хва! СтIал Сулейман — ХХ асирдин Гомер, камалэгьли, шаир!..
ХХ асирдани лезги халкьдин векилар яз, лап чIехи дережайрив агакьай, халкьдин тIвар виниз акъудай ксар садни кьвед хьанач. Инкъилабчияр Мегьамед Гьуьсейнов (Лезгинцев), адан рухваяр Лезгинцевар, Къазимегьамед Агъасиев, государстводин премийрин лауреат, атомдин луьтквейрин конструктор Генрих Гьасанов, Дагъустандиз хейлин йисара регьбервал гайи Нажмудин Самурский, Дагъларин уьлкведин композиторрин Союздин сад лагьай председатель, государствойрин премийрин лауреат Готфрид Гьасанов, уьлкведин кеферпата къизилдин мяденар ахтармишай ва жагъурай пешекар ва регьбер Азиз Алискеров, Советрин Союздин ва Россиядин Игитар Валентин Эмиров, Гьасрет Алиев, Эсед Салигьов, Араз Алиев, Мирза Велиев, Абас Исрафилов, Радим Халикьов, армиядин генералар Мегьамед-Гьанифа ва Гьажи-Къурбан Шайдаевар, Муьгьуьдин Къагьриманов, Михаил ва Сергей Меликовар, Фарид Балалиев, Тагьир Эмиров, Рамазан Жафаров, Сабир Къехлеров, Имам Яралиев, Омар Мегьамедов, Гьажи Тагьиров… Чахъ гьакI цIудалай виниз Социализмдин Зегьметдин Игитарни ава.
Республикадин, уьлкведин ва дуьньядин илимдик пай кутур ватанэгьлийрин тIварар кьуртIа, сиягь мадни яргъиди жеда. ЯтIани чна са бязибурун тIварар кьада: Агьед Агъаев, Мегьамед Гьажиев, Алил Омаров, Закидин Рамазанов, Эмирбег Эмирбегов, Рзахан Алиев, Мегьамед-Шафи Назаралиев, Идрис Оружев, Унейзат Мейланова, Ражидин Гьайдаров, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедов, Фируза Вагьабова…
Государстводин, общественный деятелар тир Абдусалам Айдинбегова, Абуталиб Абилова, Азизбег Черкесова, Сулейман Керимова, Гьажи Жабраилова, Тагьир Исмаилова, Гьамидуллагь Мегьамедова, гьакIни еке крарин сагьибар Зара Латифовади, Седакъет Керимовади ва масабуру тарихда лайихлу чка кьазва.
Республикадин культура, литература, исскуство, музыка, мани вилик тухуник еке пай кутур Рагьимат Гьажиева, Аскар Сарыджа, Алла Жалилова, Гьейбат Гьейбатов, Къияс Межидов, Алирза Сидов, Расим Гьажи, Ханбиче Хаметова, Абдуселим Исмаилов, Майрудин Бабаханов, Арбен Къардаш, ашукь Абдуллагь, Дурия Рагьимова, Абдулкъадир Сайдумов, Айдунбег Камилов, Тарлан Мамедов, Селим Аллагьяров чи дамах я.
Эхь, гьар садан тIварцIи чаз виликди гьерекатдай рехъни ачухзава. Къе абурун баркаллу крар давамарзавай рухваярни рушар мадни гзаф я. Ида чун шадарзава. Амма винидихъ тIвар кьунвай машгьур ксарив, чи ерийрив, тарихдин имаратрив эгечIзавай тегьерди рикIик къалабулух кутазва. Чахъ виридаз памятникар эцигдай такьатар авач. Халкьдин тIвар виниз акъудай рухвайризни рушариз школайра, культурадин идарайра музейрин пипIер кьванни ачухайтIа, хъсан кар жеда.
Хийир Эмиров
