Зулун вахт хуьруьн майишатдин хиле зегьмет чIугвазвайбур патал гьамиша муракабди я – агакьнавай бегьер вахтунда ва кимивилер авачиз кIватI хъувуна, агудна, гьахъ-гьисабар авуна, цIийи йисан бегьерар патал виликамаз къайгъуяр чIугуна, идалайни гъейри, алукьзавай хъуьтIуьн мишекъат вахтуниз гьазурвал акуна кIанзава.

Хуьруьн майишатдин зегьметчидиз зулухъай къайгъуяр гзаф ава. Иллаки хипехъанар патал алай вахт  къизгъинди я – и вацра республикада лапагар дагъдин яйлахрай аранда авай къишлахриз куьчарунин гегьенш серенжем кьиле тухузва. И кар, малум тирвал, асантди туш, гьикI лагьайтIа, регионда  хейлин рекьиз  яхдиз тухузвай суь­руьяр патал махсус рекьер амач (анра кIвалер, дараматар эцигнава), абур шегьрейриз экъечIун мажбур жезва, ида ла­гьай­тIа, хаталу гьалар арадал гъизва (месела, и мукьвара хьайивал, суьруьяр поездрин рекьерални акъатзава). Бязи чкайрай лапагар машинраваз хутахзава – и кардани са кьадар четинвилер гьалтзава. Гьаниз килигна, санлай къачурла, лапагар куьчарунин вахт ва и серенжем гзаф дикъет желбзавайдаз элкъвезва. Алай вахтунда­ ам гьикI кьиле физ­ватIа, гьадакай и йикъара республика­дин журналистрихъ галаз «Дагъус­тан» РИА-дин майдандал гуьруьш хьайи вахтунда РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр  Мухтарбий Аджекова суьгьбетна.

Министрдин разивилелди хабар гайивал, суьруьяр арандиз куьчарунин кIвалах  саки акьалтIарнава.

«Чна виликамаз 1 миллионни 400 агъзур лапаг куьчарун пландик кутунвай. Исятда и рекъемдив чун саки агакьнава лагьайтIа жеда – алай вахтунда 1 миллионни 200 лапаг къишлахрал хканва. Гьавадин хъуьтуьл шартIар себеб яз, алай йисуз лапагар куьчарунин серенжем секиндаказ, пландин бинедаллаз кьиле физва. Тахминан 300 агъзур лапаг автотранспортда аваз тухванва, амайбур яхдиз физва. Са шумуд районда и кIвалах гьелелиг давам жезва, амни мукьвал тир вахтунда акьалтIардайвал я», — лагьана ада.

Малум хьайивал, суьруьйрин чIехи пай – 1 миллион лапаг – Къизлярдин чIурара ава, республикадин маса районра 200-далай 300 агъзурдив агакьна лапагри кьуьд акъудда.

Къейд ийин хьи, эхиримжи йисара  Къизлярдин чIурар хъсан гьалда авачирдакай, гьуьлуьхъай къвезвай къумади, марфар кьитдиз къуни ва кьуьд акъудун патал иниз гъизвай кьадардилай гзаф  гьайванри чилериз зарар гузвайдакай, чилерин ери хъсанарунин кIвалахни къайдада авачирдакай  ва и месэла иллаки хцидаказ акъвазнавайдакай пешекарри къалабулух кваз лугьузва. Министрди  инанмишарайвал, алай йисуз къишлахрин гьал разивал ийиз жедайди я. Идалайни гъейри, хъипехъанвилин саки вири майишатри чеб бес кьадар алафралди таъминарнава ва хъуьтIуьз гьазурвал кутугайвал акунва.

Лапагар куьчардай рекьерин месэладиз талукь яз идарадин руководителди хабар гайивал, дараматар эцигнавай чилер, къиметдиз талукь тирвал, азадбурухъ дегишарун патал муниципалитетрин администрацийрихъ галаз кIвалах тухун давам жезва.

РикIел хкин, Россиядин мулкунал алай 20 миллион кьил лапагрикай  ва цIегьерикай тахминан 5 миллион кьил Дагъустандал гьалтзава. Идалайни гъейри, республикада, вири уьлкведин санлай къачур кьадардив гекъигайла, 30 процентдиз барабар кьадар  сар гьасилзава.

«Чаз, дугъриданни, чи хипехъанриз ри­кIин сидкьидай сагърай лугьудай себебар ава», — лагьана М.Аджекова.

Гуьруьшдал министрди прунзчивилин хиле хьанвай агалкьунрикайни  суьгьбетна. И хел республикадин хуьруьн майишатдин виридалайни  йигиндаказ виликди физвайбурук акатзава. Тек са региондин бюджетдай прунзчивилин хилез эхиримжи са шумуд йисуз  тахминан 1 миллиард манат инвестицияр серфнава. Нетижада прунз цадай майданарни, абурай вахчузвай бегьерарни винизбур, гьатта рекорддинбур я.

«Алай йисуз Да­гъустанда 31,6 агъзур гектарда прунз цанва. Эгер алатай йисуз са гектардин бегьерлувал, юкьван гьисабдалди, 41 центнер тиртIа, алай йисуз ам 49,7 центнердиз барабар я. Къенин йикъалди республикадин прунзчийри 150,5 агъзур тонн дуьгуь кIватI хъувунва – им алатай йисуз чна акьалтIай виниз тир кьадар я лугьузвай бегьердилай гзаф я. Мад 5-6 агъзур­ тонн хъхьун гуьзлемишзава. ИкI, сифтегьан делилралди,  2023-йисуз чна тахминан 156 агъзур тонн прунз гьасилда лагьайтIа жеда», — хабар гана министрди. Адан гафаралди, алукьзавай йисара республикада прунз гьасилдай майданрин кьадар 40 агъзур гектардив агакьардайвал я.

Къейд ийин хьи, Дагъустанда прунз асул гьисабдай Къизляр ва Тарумовский районра – Терек вацIун къерехра гьасилза­ва. Сортарикай рахайтIа, асул гьисабдай республикада «Регул» сортунин дуьгуь гьасилзава. Адахъ, министрди малумарайвал, гьам уьлкведин маса регионрани, гьам къецепатан уьлквейрани еке игьтияж ава. И жи­­гьетдай къейд ийин, Дагъустандин хуьруьн майишатдин хилен алимар республикада виликдай гьасилиз хьайи, амма квахьнавай «Дагъустан» сорт арадал хкунал ва инлай кьулухъ, адан бинедаллаз, мадни хъсан маса сортар арадал гъунал машгъул я. Квахьнавай сортунин пуд грамм Санкт-Петербургдин генетикадин милли центрадай жагъун хъувунва. Пуд йисан вахтунда и 3 граммдикай лежберри  300 килограмм  прунз гьасилнава. Къведай йисуз  са лакуна (2 гектар)   тамамдаказ и  сортунин прунз цадайвал  я.

Бегьер хуьнин месэладикай рахадайла­ къейд авурвал, Къизляр районда прунз кьурурдай ва гьялдай, алай аямдин истемишунриз жаваб гузвай (ам ерилудаказ хуьдай мумкинвал гузвай) 4 завод кардик ква.  Майишатри чпин карханайриз санлай къачурла 1,5 миллиард манат серфнава.

Пресс-конференциядин эхирдай Мухтарбий Аджекова Махачкъаладин агьалийриз ва мугьманриз 29-ноябрдиз кьиле тухун пландик квай ва октябрдин вацра къейд авур хуьруьн майишатдин работникрин йи­къахъ галаз алакъалу авунвай мярекатра иштиракуниз эвер гана. И юкъуз Дагъустандин меркездин центральный майдандал  ме­кераяр ва выставкаяр тешкилда, гьакIни инсанриз пулсуздаказ ашни чай гуда.

Жасмина  Саидова