Тум кьацIай са данади вири чиркинарда лугьудай мисал гьакI гьавайда арадал атанвайди туш, инсанрин алчах хесетар фикирда аваз лагьанвай камаллу гафар я. ИкI тирди чаз мад сеферда Москвада хьайи дуьшуьшди тестикьар хъувуна. Пуд жегьилди, кьиле гар авай явакьанри, са тахсирни квачир урус гада гатуналди, вири дагъустанвийрал леке гъана. Гзафбуруз чун такIанарна. Гьелбетда, ихьтин нагьакьан крариз рехъ гана кIанзавайди туш. Зун гзаф йисара урусрин, къазахрин, татаррин ва маса миллетрин арада яшамиш хьайиди я, гьавиляй заз и месэладикай жуван фикирарни лугьуз, республикадай патал физвай жегьилриз меслят къалуриз кIан­зава.

Гьелбетда, лезгийрин арада ахьтин нагьакьан крар ийидайбур тек-туьк жеда. А га­­­даярни чибурукай тушир. Урусатда яша­­­­­миш жезвай гзаф урусриз Кавказдин­ миллетар са халкь хьиз ава ва абуру­ чIу­ру крариз рехъ гайила, амайбурни гьахь­тин нагьакьанбур хьиз жезва. Фикир­ авурла, чна незвай фу, продуктар Урусатдай гъизва. Хъсан чирвилер хьун, пе­ше къачун па­тал чна чи аялар кIелиз Уру­сатдин вузриз ракъурзава. Хизан хуьн, пул къазанмишун патал чи гзаф ин­санри Урусатдин областра, шегьерра кIвалахзава, са куьникайни дарвал авачиз, яшамишни жезва. Гьа ихьтин галайвилерай хьайи­тIани абуруз гьуьрметна кIандачни? Чна чун Урусатда умуми законрихъ, урусрин адетрихъ галаз кьадайвал тухвана кIан­да­. Гьелбетда, ну­бат­суз урусрин кефи хаз, чуьнуьхиз­, тарашиз, абур саймиш тийиз, чна чун дуьз тухун тийиз хьайитIа, абуру эх­дач. Эхир кьил чIур же­да, чи гьалар кIе­­ве гьатда. Гьарда­ рикIел хуьн лазим я хьи, Дагъустан Урусатдик акатначиртIа, чун Иранди, Туьр­кия­ди ва масабуруни секиндиз тадачир. Тарихдиз килигайла, аквазва, лезги чилер патал гьамиша дявеяр хьана, хайи макан хуьзвай гзаф лезги кьегьалар кьена, бязибур лукIвиле гьатна, чи чилерал гагь монголри, арабри, гагь персери, туьр­квери  ханвал айиз хьана. Чибуруз са бу­бат секинвал Урусатдик ака­­тайла акуна. Россиядихъай кичIела, чи халкь лукI­­вилиз элкъуьрдай фикир ма­сабурун кьи­лиз къвезвач. Са месэла, дуьз ла­гьай­тIа, чIур хьана: чи халкь кьве патал пайнава.

Урусатдик квайвиляй, Советрин гьукуматдин сиясат себеб яз, чIехи СтIал Сулейманан шиирар урус ва маса чIала­­риз таржума авуна. СтIал Сулейман, лез­ги халкь, Дагъустан вири дуьньядиз машгьур­ хьана. Чи халкьдин арадай Ме­гьа­мед Лезгинцев, Нажмудин Самур­ский, Ген­рих Гьасанов, Сулейман Керимов, Сергей Меликов, РАН-дин академик Абдусалам Гьуьсейнов хьтин кьегьа­лар акъатна.

Урусатдик акатдалди, ватанэгьлияр хипехъанвилел, малдарвилел, магь­сул­дарвилел машгъул жезвайтIа, къечи халкьдин векилри жуьреба-жуьре хи­лера зегьмет чIугвазва ва абур ихтибар ийиз жедайбур, савадлубур, зигьинлубур, кар алакьдайбур яз гьисабзава. Чна ва чи жегьилри ихьтин дережа хуьн ва мадни лайихлу крар авун герек я.

Чи халкьдин арадай акъатнавай ва Урусатда, къецепатан уьлквейра агалкьунралди кIвалахзавай алимар, инженерар, юристар, манидарар, спортсменар мад ава. Къенин жегьилар, гьабурулай чешне къачуз, виликди фена кIанда.

Ватандин ЧIехи дяведани лезгийри чпин дирибашвал, уьтквемвал, государстводиз вафалувал къалурна. Кьве лезгидикай генералар хьана (Къулиев, Абилов), 5 лезгидикай — Советрин Союздин Игитар. Генералар чахъ мад ава. Алай вахтунда гзаф лезги гадайри военный институтра кIелзава. Гележегдин офицерри чи чIехи Ватан, Россия хуьда. И карди зун гзаф шадарзава.

Зи уьмуьр Дагъустандивай яргъара — Къазахстанда, Пермский крайда акъат­на. Зал гзаф инсанар дуьшуьш хьа­на, чIехи пай дагъустанвийри анра чеб дуьз тухузва, абурукай алимар, инженерар, духтурар, бизнесменар жезва. Гьа са вах­тунда лезги лугьудай тIвар­цIел леке гъизвайбурни ава. Абур дустагъриз акъат­зава. Гьа ихьтинбурни заз акуна.

Урусар дуьзвал кIандай халкь я. Эгер вуна вун дуьз тухуз хьайитIа, ада вун чпин арадиз кьабулда, герек хьайитIа, ваз куьмекни гуда. Зун чIехи  объединенидин начальник тир. Зун урусри депутатвиле хкяна. Виликан юлдашри захъ галаз гилани алакъаяр хуьзва. Кавказдин халкь хуш тушир сад-кьве урусни гьалтна. Жува сабур хвена кIанда, са гъве­чIи кар патал къал акъудна виже къве­дач. Эгер ви кефина эцягъайтIа, жа­ваб гана кIанда, абур ахпа гъавурда гьатда.­

Куьрелди, заз лугьуз кIанзава: патаз акъатайла, чна чун дуьз, закондихъ галаз­ кьадайвал тухун лазим я. Урус халкь­дихъ­ галаз санал хьун чаз гьамиша хъсан я. Ида чаз халкьни, чилни, чи милливални хуьз куьмекда.

 

Масуб  Магьмудов,

отставкада авай полковник,

ЦIийи Макьар