Кавказдин халкьарин тарихда гьатнавай рикI тIардай чинрикай сад гзаф халкьар бубайрин чилерилай гъурбатдиз куьчаруниз талукьди я. Са тахсирни квачир дагъвияр, жуьреба-жуьре тIамгъаяр эцигна, гьукумдин гьахъсуз къарардин бинедаллаз, хайи чиливайни кIваливай авуна. А къарар гьакъикъатдани гьахъсузди тирди СССР-дин Верховный Советди репрессийрик акатай халкьарин гьакъиндай кьабулай махсус Декларациядини тестикьарзава. И документди къастуналди хайи чилерилай масанриз куьчарай халкьарин ихтиярар арадал хкана, абур садрани я кулакар, я халкьдин душманар тахьайди тестикьар хъувуна.
А йисара (1930-1950-й.) и зулумдик акатай халкьарин арада лезгиярни авай. Чи ватанэгьлийрин асул пай Къиргъизистандиз куьчарнай. Алай вахтунда и уьлкведа яшамиш жезвай лезгийрин кьадар са шумуд агъзурдалай алатзава. Мисал яз, Баткен областдин Лейлекский райондин Карл Маркс хуьруьн (ана кьве отделение ава) мектебда 410 лезги аялди кIелзава. Дагъустандин чIехи хуьрера авай са бязи лезги мектебра и кьадар аялар авач. Виридалайни гзаф чи ватанэгьлияр Чуйский, Иссык-Кульский ва маса областрин районра, хуьрера яшамиш жезва. Мисал яз, Чуйский областдик акатзавай Сокулукский райондин Нижнечуйский хуьруьн агьалийрин чIехи пай лезгияр я.
Къиргъизистанда авай дагъустанвийрин саки гьар са мярекатдин активный иштиракчийрикай сад лезги вах, диде Зумрият Резаханова я. Адан буба — Хив, диде — Кьурагь райондай я. Гъурбатдин чилел хана, чIехи хьанватIани, и дишегьлиди хайи чIал, бубайрин адетар рикIелай алуднавач. Адан гафаралди, Къиргъизистанда яшамиш жезвай лезгийри, табасаранри, агъулри ва маса миллетри милливал хуьниз кьетIен фикир гузва: хизанда дидед чIалал рахазва, милли суварар къейдзава, хуьрекар ийизва… Гадайриз лезги сусар гъизва, рушарни жуванбурукай тир гадайриз гъуьлуьз гузва. Хизанри сада-садахъ галаз дуствилин, стхавилин алакъаяр хуьзва, сад-садан хийир-шийирдик физва.
Зумрият Резахановади чаз гьакIни хабар гайивал, Къиргъизистанда авай лезги халкьдин векилрин арада уьлкведин гьукумдин органра чIехи къуллугърал алайбурни ава. Хейлин ватанэгьлийри здравоохраненидин, образованидин, илимдин, яшайишдин, экономикадин хилера кIвалахзава, хсуси карчивилел машгъул жезвайбурни ава. Са гафуналди, ина яшамиш жезвай лезгийри гъурбатда милли къул хуьзва.
23-октябрдиз Къиргъизистанда Дагъустандин халкьар гъурбатдиз куьчарайдалай инихъ 85 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз, “РикIел хкунин югъ” лишандик кваз, чIехи мярекат кьиле фена. Ана РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Энрик Муслимова, СтIал Сулейманан райондин кьил Нариман Абдулмуталибова, РД-дин МЧС-дин министрдин заместитель Жаруллагь Маллаева, Дагъустандин муфтийдин заместитель Шамил Алиханова, машгьур журналист, политолог Руслан Къурбанова, образованидин “Альтаир” центрадин регьбер Альбина Къурбановади, Дербент шегьерда авай Ярагъ Мегьамедан тIварунихъ галай мискIиндин имам Шамил Рагьманова иштиракна.
Дагъустандай делегация мугьман хьун Къиргъизистанда авай кавказвийри хушдиз кьабулна. Абуру къейд авурвал, и мярекат хайи чилихъ галаз алакъа хуьзвай муьгъ мягькемарзавай са дестекдиз элкъвена.
Къиргъизистанда авай йикъара Дагъустандин делегациядин векилри къецепатан уьлкведа са шумуд гуьруьш кьиле тухвана, ватанэгьлийрин кIвалериз мугьман хьана, абуру гъурбатдин чилел хайи чIал, милли адетар хуьзвай къайдайрихъ галаз мукьувай таниш хьана. Мисал яз, 25-октябрдиз Дагъларин уьлкведин делегация Чуйский областдин губернатор Эркин Тентишева кьабулна. Гуьруьшдин вахтунда абуру республикайрин арада авай алакъаяр мягькемарунин жигьетдай месэлаяр веревирдна. Энрик Муслимова Э.Тентишеваз Дагъустандин Кьил Сергей Меликован патай саламар агакьарна ва адаз Дагъларин уьлкведиз мугьман хьун теклифна.
Э.Тентишева къейд авурвал, дагъустанвияр Къиргъизистанда чкадин агьалийриз элкъвенва. Уьлкведа авай вири миллетар арада стхавал, дуствал аваз, са хизан хьиз яшамиш жезва.
“Дагъустанвияр зегьметкеш халкь я. Абуру Къиргъизистан яшайишдинни экономикадин жигьетдай вилик финик лайихлу пай кутазва”, — къейдна гуьруьшдин вахтунда Чуйский областдин губернаторди.
И юкъуз кьиле Энрик Муслимов авай делегация Къиргъизистандин муфтий Замир Рагъиевахъ галазни гуьруьшмиш хьана. Гуьруьшдин вахтунда абуру кьве республикадин диндин идарайри сад-садахъ галаз алакъаяр хуьнин жигьетдай меслятар авуна.
Агьмед Магьмудов
