Эхиримжи вахтунда чи газетдин са шумуд нумрада агьалийри гьукуматдин чкадал алай са бязи идарайрин къуллугърилай, хуьреринни поселокрин кьилерин кIвалахдилай (рафтардилай) наразивалзавай чарар чапнава.
Мукьвара ачух эфирдай уьлкведин Президент В.Путинахъ галаз кьиле фейи рахунрин чIехи пайни гьа ихьтин наразивилеринбур тир. Сана кIвалер къакъудзава, сана чилерикай, рекьерикай магьрумзава, сана фадлай гана кIанзавай куьмекдин пулар гузвач, герек дарманар ва духтурар жагъизвач, сана шейэрин еридал ва къиметрал гуьзчивал алач, сана диде-бубайрив аялрин партаяр ва маса тадаракар маса къачуз тазва… Аквазвайвал, саки вири месэлаяр гьукуматдин гьа чкадал алай векилрилай, иллаки кьилерилай (хуьрерин ва районрин) аслубур я. Абурукай чи газетда кхьенва, за тикрарзава.
“ЛГ”-дин 6-июлдин нумрада, А.Рамазановадин “Хци месэлайрикай рахана” кьил ганвай макъалада, Кьурагьа цин линия къайдадикай хкатна, районэгьлийриз яд бес тежезвайдан, Шимихуьруьз фидай рекье кIамарал кьве муьгъ эцигунин, райцентрадилай винидихъ галай хуьрерин агьалийриз зирзибил кIватIдай са машин гунин, Бугъдатепеда анин чилер муниципалитетдин ихтиярда тун герек тирвилин месэлайрикай кхьенва. Чкадал гьял тежезвайвиляй, а месэлаяр РФ-дин Госдумадин депутатдин вилик (ам иниз мугьманвиле атанвай) эцигнава.
Фикир къвезва: кIамал муьгъни эцигиз тежезвай муниципалитет гьихьтинди хьурай?.. Госдумадин депутатдин вилик эцигдай маса, чIехи месэлаяр кьурагьвийрихъ авачир жал?
“ЛГ”-дин 13-июлдин нумрада, “Къулайвилер таъминарин” кьил гана, Р.Эминован куьруь макъала чапнава. Ана къейднавайвал, Ахцегьрин дарман квай ятарин (Женийрал ва адалай винидихъни) иесивал тийиз, а чка гъиляй-виляй вегьенва. Аниз фидай улакьни гила кардик кумач…
Гьамамрин ятарин иесивал авунин, район ва вири агьалияр патал анаг карчивилелди ишлемишун герек тирвилин гьакъиндай кхьинар чи газетда инлай виликни хьайиди я.
Чаз акурвал, а чилер ва ятар са бязи хсусиятчийрин гъилерани гьатнава. Хийир ни къачузва? И кардай кьил акъудиз президент герек жезвани?..
Гьа и нумрада Хив райондин Цналрин хуьруьн юкьван школадин яшлу муаллим А.Рамазанова чпин школада ингилис чIалан муаллим авачиз, аялривай ЕГЭ вахкуз тежезвайдакай кхьизва. Бес райондин сагьибриз и кар чизвачни?
“ЛГ”-дин 20-июндин нумрада чи корреспондент Д.Шерифалиеван “Чахуткади кьил хкажзава” макъала чапнава. Ана Ахцегь, Докъузпара, Рутул районра чахуткадин азардикди гьелек жезвайбурун кьадар гзаф жезвайди къейднава. Рекъемарни къалурнава. И кар Ахцегьа, РД-дин здравоохраненидин министерстводин векилрин иштираквални аваз, чахуткадиз акси кIвалах тешкилзавай диспансердин пешекаррин махсус совещанидал раижнава.
XХI асирда а дагълух михьи чкайра ихьтин хаталу азарди кьил хкажуни квекай лугьузва? Нагагь агьалийрихъ яшайишдин бес кьадардин шартIар, медицинадин къуллугъ вичин ерида авайтIа, а азар бажагьат анра пайда жедай. Ам социальный, яни уьмуьрдин шартIари арадал гъизвайди сир туш. А шартIар ни хъсанарна кIанзава? Чи районра лагьайтIа, медицинадин хейлин пешекарар чеб бес жезвач, дарманар жагъизвач, шартIарикай чун рахазвач…
Газетдин 27-июлдин нумрада Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIийи хуьряй яшлу педагог М.Гьасанова кхьенвай “Пехирриз — эхир!” макъала чапнава. Ана и агъсакъалди чи хуьрера кардик квай я клуб, я ким амачирдакай, хуьрера жегьилрин арада тербиядин кIвалах гъиляй-виляй вегьенвайдакай, хуьрерин ва районрин руководителар жемятрихъ галаз саки са алакъадани авачирдакай кхьизва. Гьавиляй чи хуьрера гьич инсандин бейнидизни текъведай хьтин чIуру агьвалатар — СтIал Сулейманан музейдиз цIай ягъун, школадин директор вичин хизандин вилик яна кьиникь, хци буба, бубади хва ягъун, кIвалерай чукурун ва ихьтин маса гьадисаяр жезва.
Мад са кардикай кхьизва ветеранди. Виликдай гуз хьайи ветеранрин кьезилвилерин пул гузвач. Гила са йисалай гзаф я… Социальный рекьяй хуьдай къуллугъ квел машгъул я?.. Нин къайгъуда ава?
Винидихъ лагьанвай хьтин крарикай генани итижлудаказ чи газетдин 10-августдин нумрада Мегьарамдхуьруьн райондин Муьгъверганрин юкьван школадин муаллим А.Гьажимурадова “Вучиз халкь бизарзава?” кьил ганвай макъалада суьгьбетзава.
Ам кьиляй-кьилиз чи хуьрера тIебии газ ишлемишзавай агьалийрал газпромдин сагьибри (виликдай “Газпром межрегионгаз Пятигорск” ООО, гила “Махачкъала” ООО) илитIзавай, чпяй я суддин, я прокуратурадин векилривайни кьил акъудиз тежезвай, чебни къвердавай чIехи жезвай буржарикай, инсанар бизарзавай нубатсуз рекьерикай кхьенва.
Ахьтин дуванрик зун, и цIарарин авторни, акатайди я. Тамам зур йисуз газпромдин Махачкъалада авай махсус идарадин юристри зи чарар — пул ганвай квитанцияр ахтармишна. Гьар вацра пул гузватIани, бурж гьинай атайди ятIа, садавайни лугьуз хьанач, я суддизни зун фенач…
Амма газдин “сагьибар” ара-ара “ви газ атIуда!” лугьуз, гилани гьаятдал къвез-хъфизва. За абурун вилик гьар вацра пул ганвай квитанцияр авай чIехи чемодан эцигзава, куьне чира, бурж арадал гьикI атанватIа, лугьузва…
Бес амай агьалийри вучзава?
Са гъвечIи кар арадал атана, месела, кIвализ хъфидай рехъ къулай ийиз, цин турба дегишариз… кIан хьайитIа, къуллугъар гвай “кьегьалри” вун акьван кIевера твада хьи, мад вун абур галай патахъни элкъвен хъийидач. Бес ихьтинди халкьдин къуллугъда авай гьукум жедани?
Гьукум халкь хуьзвайди хьун лазим тир. Чина халкь гьукумдин къайгъуда авай, адан кIвачел элкъвезвай залук хьиз я. Халкьдин ихтибардай аватай садавайни чпин тахтар хуьз хьайиди туш. Тарих а кардин шагьид я. И кардикай, гьайиф, чи чиновникри, я “пешекарри” фикирзавайди аквазвач…
И кар чи кьилин регьберриз такунани туш. Ингье В.Путина 2012-йисуз Федеральный Собранидиз рекье тунвай Чарче вуч лагьанватIа:
“Гьялиз тахьанвай кьилин месэлаярни виридаз ашкара я, инал за цIийи гьич са фикирни раижзавач — а месэлаяр государстводин властдин менфятлувал агъузди хьунихъ ва коррупциядихъ галаз алакъалубур я. Государстводин ери аваз, алай вахтунин истемишунрихъ галаз кьадайвал идара тавунмаз, и кардал машгъул жезвай ксари чпин хиве авай виниз тир жавабдарвал аннамиш тавунмаз, чавай обществодин ва уьлкведин вилик акъвазнавай месэлаяр гьялиз жедач”.
Президентди генани лагьанва: “Чка-чкада гуьзчивал авунин цIийи жуьреяр ва къайдаяр кардик кутун лазим я…
Общественностдин фикир, гражданрин чпин фикир — ибур гражданриз къуллугъар ийизвай властдин менфятлувилиз, гьакIни яшайишдин хилен идарайрин менфятлувилиз къимет гунин кьилин уьлчме хьун герек я”.
Винидихъ гъанвай мисалрай аквазвайвал, чкайрал алай чи чиновникар Президентди лагьанвай хьтин истемишунривай гзаф яргъа я. Им, зи фикирдалди, а “пешекарриз” чпин пеше (везифаяр) я ерли чир тахьунихъ галаз, я кьадарсуз лавгъавилихъ, чпи чеб, ханари хьиз, вине кьунихъ галаз алакъалу я. Гьа им чкадин властди вичи-вич виляй вегьезвай асул себебни я.
Ида, эхирни, общество, государство вич чукIурунал гъун мумкин я. Революцияр кьуру чкадал жезвайди туш.
Мердали Жалилов, литературадин отделдин редактор
