Суалриз жавабар гузвайди РД-дин лайихлу духтур-офтальмолог Изумруд Аджиева я.

— Изумруд Гьажигороевна, вун чи республикадин вилерин азаррин клиникада глаукомадикай инсанар сагъарзавай кьилин категория авай духтуррикай сад я. Вучтин азар я глаукома? Адан ха­талувал квекай ибарат я?

— Глаукома вилерин завал я. Вири дуьньяда адахъ галаз женг чIугвазва. ЯтIани ада бизарзавайбурун кьадар артух жезва. И кар чи республикадизни талукь я. Дуьньядин агьалийрик глаукома азардикди начагъбуру — 3%, буьркьуьбурун арада глаукомади экв къакъу­дайбуру 15% тешкилзава.

КIелзавайбур гъавурда акьадай чIа­лалди рахан. Глаукомади вилерин давление артухарзава, яни вилин къене экв хуьзвай нервийриз таъсирзавай яд гзаф кIватI жезва, ада нерв незва, цIу­рурзава. Акуна-такуна инсан экуьникай магьрумзава.

Хаталувал а кардихъ галаз алакъалу я хьи, ихьтин азар авайди инсандиз садлагьана чир жезвач. Мумкин я, лап аял чIавалайни азар аваз хьун, амма ин­санди ам гьиссзавач. Тежрибади къалурзавайвал, вилерин и азарди инсандин яшар 40-йисалай алатайдалай кьулухъ хабар гуз гатIунда.

Имни вилерин экв зайиф, кьил залан хьунихъ,  вилерикай чIулав тIветIер хьтинбур карагунихъ, йифен вахтунда экв гузвай затIарин (лампайрин, фонаррин) патарив хважамжамдин рангарин элкъвей чархар хьтинбур акунихъ галаз алакъалу я. Ихьтин дегишвилер гьисс авунни чир хьун лазим я: вилериз глаукомади тади гузва.

— Бес а азар авайбурун кьил, вилер, гьатта япарни гзаф тIа жеда, инсандин ахвар квахьда лугьузва эхир?

— Гьа карни ава. Глаукомадин чIуру­вални, хаталувални ам я хьи, вирибуруз ам сад хьиз жезвач. Садбуруз, дугъриданни, гьа вуна лугьузвай тегьерда тади гуз жеда. Инсанди духтурдин патав къвез гьерекатда. Бес вичикай хабар тагуз хьайитIа вучда? Экв хкахьайла, духтурдин патав  атайтIани, азарлудаз куьмек хгуз жедач.

Гьелелиг экуьнин нерв (зрительный нерв) арадал хкунин технология садазни чизвач. Алимри гьа рекье кIвалахар тавунани туш. Амма экв хуьнин цIийи нерв, маса органар хьиз, арадал гъиз хьанвач.

Вуч авун лазим я? Гьа авай нерв хвена кIанзава. ГьикI хуьда? Им кьетIен месэла я.

— Ачухара ман гьа месэла.

— Глаукомадикай хуьн патал ам куь, гьихьтин шартIари арадал гъизватIа чир хьун герек я. А азар арадал гъизвай себебар садни кьвед туш. Винидихъни лагьанвайвал, инсандин беденда жезвай дегишвилерихъ галаз алакъалу яз, вилера кIватI жезвай кьеж хкатунин ва артух хьунин гьаларни дегиш жезва. Ида вилерин давленини дегишарзава. Яд гзаф кIватI жеда — давление хкаж жезва, тIимил жеда — давление агъуз аватда.

— И кар къайдадик кваз гьикI хуьда?

— Гьелбетда, анжах духтуррин меслятрал амал авуналди. Яни махсус дарманрин, гьар жуьре упражненийрин, махсус нурарин, диета (пегьриз) хуьнин ва икI мадни маса рекьералди вилерин давленидин гьал хъсанариз, хуьз жеда. Лап эхиримжиди — операция  авуна, вилин къене кIватI жезвай цин кьадар тIи­миларун я. Имни алай вахтунда лап регьятдиз, са тIал-квални галачиз жезвай кар я. Анжах азардикай вахтунда  хабар хьайитIа.

— Глаукомади са яшлубур яни бизарзавайди?

— Ваъ. Инсандик а азар, винидихъни лагьанвайвал, аял чIавалай кваз хьун мумкин я. Эгер сихилда дидедин ва я бубадин патай са нихъ ятIа а азар хьайи­ди ятIа, гуьгъуьнин несилрив ам, лу­гьу­дайвал, ирс яз, ивидихъ галаз агакьзава. Гьавиляйни аялрин вилер махсус клиникайра (чахъни ава аялрин ахьтин махсус кIвал) ахтармишун ва гьамиша духтуррин гуьзчивилик кутун лазим я.

Мад са себеб ава: глаукома набат азар (сахарный диабет), рикIинни дамаррин, кьилин мефтIедин давление авайбурук артух гьалтзавай азар я. Яни са азарди муькуьдазни рехъ ачухзава. Гьавиляй инал тIварар кьунвай азарри тади гузвайбур вилерин азаррин духтуррин гуьзчивиликни хьун лазим я. Чи саки ви­ри клиникайра махсус къуллугъар тешкилнава. Шегьерра хьиз, районрани. КIан­за­вайди гьар са агьалиди, кичIе тахьана, а мумкинвилерикай менфят къачун я.

Мад са кар ава: вилерин азарар гзаф я. Вири гьисабун герек жезвач. Вил гьи жуьреда тIа, гьихьтин хер-кьацI, маса жуьредин хасаратвилер хьайитIани, гежел тевгьена, халисан пешекарривай куьмек къачун чарасуз я. Вучтин азар ятIа, духтурри тайинарда, куьмекни агакьарда.

— Чи республикада гьакьван четин операцияр ийиз жезвани? Гзафбур яргъал шегьерриз, махсус центрайриз физва эхир?

— Са вахтара, дугъриданни, чахъ ахьтин мумкинвилер авачир. Техника, технологияр чизвачир. Илим гила вилик фенва. “Виниз тир технологияр” лугьудайбур хьанва.  Сад лагьайди, диагностикадин, яни азар ахтармишунин шартIар цIийибур я. Кьвед лагьайди, операцияр авунин технологиярни, тадаракарни масадбур я. Операцияр лазердин нурарин куьмекдалдини ийизва.

Чи клиникадихъ еке тежриба хьанва. Мумкинвилерни гила масадбур я. Гьавиляй вилерин азарар сагъарунин кар чи республикада вири терефрай вилик фенвайдан гъавурда хьана кIанда.

Гьелбетда, гьар сада, вичин мумкинвилериз килигна, хкязава фидай чкаяр.

— Вилерин азаррикай инсанди вичи вич хуьнин регьят рекьер, мумкинвилер гьихьтинбур я?

— Сифтени сифте инсанди вичин яшайишдин, кIвалахдин, ял ягъунин, шартIар  хъсанарна кIанда. Кьадарсуз экуь, ва я кьадарсуз мичIи чкада кIвала­хуни, кIелуни вилериз зиян тагана тадач. Гьа тегьерда чи телевидениди, смартфонри ва маса тадаракрини, яргъалди  ва мукьувай килигайла, зиян гузва.

Михьи гьавадал, кьезилдиз къе­къвез, гзаф хьана кIанзава.

Незвай, хъвазвай затIар витаминралди девлетлу жен. Вилер хвена кIанза­ва­тIа, ички арадай акъудун чарасуз я. Маса рекьерни гзаф ава. Кар алайбурукай чун винидихъ рахана.

— Сагърай, духтур. Чна Квез ва ви­ри дишегьлийриз 8-Мартдин гуьзел сувар рикIин сидкьидай мубаракзава. Къуй Куьн Аллагьди хуьрай, Куьне  чун­ни хуьдайвал…

Суьгьбет авурди — Мердали  Жалилов.