Духтурвилин пеше кьегьалвал я, ада чан къурбанд ийиз гьазурвал, руьгьдин ва ниятрин михьивал истемишзава.
А.П.Чехов

Эхиримжи вахтунда медицина илимдин агалкьунралди мадни къуватлу жезвайди сир туш. Амма инсандин сагъламвал хуьнин карда кьилинди духтур яз амукьзава. Гзафбур духтурдин кьилив азардин вилик пад кьун патал ваъ, ам яцIа гьатайла физва. И дуьшуьшда медицинадин илимдин агалкьунрилайни артух азарлудаз духтурдин пешекарвилин дережа, мергьяматлу рикI, ширин мез, къайгъударвал важиблу я…

Винидихъ къалурнавай ерияр хас тир халис  пешекаррикай сад зи къунши, Ахцегь ЦРБ-дин терапевт, участокдин духтур  Исламов  Тельман  Атемович  я. Ам 1959-йисан 1-июлдиз Ахцегь райондин Хинерин хуьре машгьур Атем муаллимдин (РСФСР-динни СССР-дин халкьдин просвещенидин отличник, муаллимвилин зегьметдин 63 йисан тежриба авай ветеран, хайи хуьруьн тарихдикай кхьенвай са шумуд ктабдин автор) зегьметкеш чIехи хизанда дидедиз хьана. 1977-йисуз хуьруьн мектеб акьалтIарна, Дагмединститутдик экечIун патал имтигьанар вахкана. Амма а чIавуз акатначир. Армиядин жергейра къуллугъиз фена. Хиве авай буржи кьилиз акъудна, са кьадар вахтунда хайи хуьре Гь.Алиеван тIвару­нихъ галай колхозда кIвалахайдалай кьулухъ 1981-йисуз, колхоздин патай ре­кье туналди, мединститутдик экечIна.

— Духтурвилин пеше къачунин къаст за жуван вилик гьеле 5-классда кIелзамаз эцигнавай,- суьгьбетзава Тельман Атемовича. — Рагьметлу диде Саялы астма азардик начагъ тир. Гьар сеферда адаз тади гудайла, фельдшер Мустафаев Чирали халудиз эвердай. Ада раб ягъайла, дидедиз регьят жедай. Гьа макъамда за жуван вилик духтурвал кIелунин, сифте дидедиз ва ахпа вири хуьруьнвийриз куьмекунин къаст эцигна. Далудихъ кас гала­чиз фенвай хуьруьн гада тир. Имтигьанар вахканатIани, сифте сеферда акатначир, гуя конкурсдай акъатнач. Армияда къуллугъдайлани, азад вахт хьанмазди, за хи­мия, биология эзбердай. Фикир мад имти­гьанар вахкун яз, 1981-йисуз за колхозда звеноводвал ийизвай (гьакъикъатда, колхоздин стаж заз 8-классдилай ава: хиперилай сар твадай, векь ядай, магьсу­лар кIватI хъийидай азгар вахтара куьмекиз, зегьметдин йикъар къазанмишзавай), ктабар кIелзавай. Бахтунай хьиз, гьа чIавуз хуьруьз колхоздин гьисабдай ДМИ-да­ кIелиз сад ракъурна кIанзавайдакай (хуьре духтур авачир) чар атана. Гьа икI за­кай студент, колхоздин стипендиат хьана.

1987-йисуз агалкьунралди вуз акьал-тIарай жегьилди тамам са йисуз Дербентдин ЦРБ-дин кардиологиядин отделенида ординатурада чирвилеринни тежрибадин дережа хкажна. Ахпа ам Ахцегь ЦРБ-диз рахкурна. Амма бюрократвилин себебрикди жегьил пешекар-терапевт, чка авач лугьуз, кьве йисуз кIвала­хал кьабулзавач. Адаз гьатта Урусатдиз фидай фикирни авай, амма бубади ихтияр ганачир. Республикадин здравоохраненидин министерстводиз шикаят авурла, жегьил духтур   педиатрвиле тайинарна. Кьуд вацралай поликлиникада жегьилрин терапевтвилин везифаяр адан хиве туна. Гуьгъуьнлай, реанимациядин отделение ачухайла, кар алакьдай жегьил пешекар, дежурный духтур яз, гьаниз рекье хтуна. Ахпа 9 йисуз ФОМС-дин Ахцегь филиалдин директорвилин жавабдар къуллугъдал хьана ва гьа са вахтунда реанимацияда дежурный духтурвилин везифаярни давамарна. Эхиримжи 5 йисуз Тельман Атемович Ахцегьа участковый духтур я, реанимацияда дежурствоярни кьиле тухузва. Коллективда, гьакI азарлуйрин арада адаз еке гьуьрмет ава.

— Тельман духтур, пешекарвилин рекье ви насигьатчияр вужар хьана? — хабар кьуна за.  

— Рагьметлу Вагьабов Вагьид, Шефиев Агъа, Гьуьсейнов Гьемзебег духтурар. Абур Аллагьдин патай пай ганвай зурба пе­шекарар ва хъсан насигьатчияр тир. Иллаки — Вагьид духтур. Адахъ галаз заз кьве йисуз “Тади куьмекдин” къуллугъда дежурствояр тухун (эхиримжи вахтунда рагьметлуда гьана кIвалахзавай) кьисмет хьана. Зенг атанмазди, ам, аскер хьиз, кIвачел акьалтна, дарманрин чемоданни кьуна, гьазур жедай…

— Терапевтвилин пеше хкягъунихъ гьихтин сир ава?

— Терапевт гегьенш профилдин, чирви­лерин пешекар я. Ада гьар жуьре азарар лап сифте дережайра дуьздал акъудзава. Жуьреба-жуьре себебрикди эхиримжи вахтунда, гьайиф хьи, рикIин, онкологиядин, нервийрин азарри кьил хкажнава,  чебни геж малум жезва. Ихьтин азарлуяр сифте терапевтдал гьалтзава. И чIавуз дуьз диагноз эцигунихъ, вахт акъуд тавунихъ еке метлеб ава.

— Диагноз эцигунин ва сагъарунин рекье квел гьихьтин четинвилер ацалтзава?

— Эхь, медицинадин илим югъ-къандавай вилик физва. Амма хуьруьн чкада девирдин истемишунрив кьур медтехникадикай, диагностикадин ва сагъарунин цIийи къайдайрикай гьеле чун магьрум я. Месела, рикIин кIвалах ва дамарра ивидин­ гьерекат ахтармишун патал чахъ “Холстер” аппарат авач, рентген — аппарат ва анализар авун патал лабораториядин тадаракар лап куьгьнебур я. РикIин УЗИ ийиз жезвач ва икI мад. Идалайни гъейри, пара хилерай чаз тежрибалу, вини дережадин пешекарарни авач. Разивилелди къейдин, гила цIийиз хьанвай кьилин духтур Мит­гьад Мурсалова и месэлаяр вичин ди­къетдик кутунва.

— Тельман духтур, гьелбетда, хъсан устIардин гъиле хъсан алатарни кIанда. Амма, заз чиз, инсан сагъарунин карда кьилинди духтур я. Адан гугьуьл-гьевесдилай, азарлудав эгечIунин тегьердилай, къанажагъдилай ва ширин мецелай пара аслу я…

—  Вуна лап дуьз лугьузва. Жуван кIва­лахдин нетижа акурла, лувар акатда. Ахцегь ЦРБ-да терапевтвиле кIвалахза­вай 2-йис тир. Мискискай рикIин, дамарра ивидин гьерекат йигин хьунин азаррикди лап зайиф гьалда аваз са яшлу дишегьли гъа­на­. Авайвал лагьайтIа, ам кIвачел ах­кьалт хъхьунихъ зун инанмиш тушир. Куьрелди, диагноз эцигна, чкадин, гьакI Махачкъалада авай чирхчир духтуррихъ галазни телефондай меслятарна, дарманар ийиз башламишай 2-3 йикъалай адан вилер хци хъхьана, дамарра ивидин гьерекат гуьнгуьна гьатна, иштягь ачух хьана. Кьве гьафтедилай дири хъхьана, вилерал­ шад накъвар алаз, “Сагърай, чан хва!” ­ла­гьана, пара разивилелди хъфена. Гьа и дуь­шуьшди, сифте яз, заз, духтурдиз хьиз, инанмишвал гана. За икI лугьун, начагъди чна ваъ, чи гъилералди, яни чакай себеб хьана, Аллагь-Таалади сагъарзава. Сагъариз алакьайлани, гьакъикъатда, чандик кьетIен хушбахтвилин, лезетдин, жув-жувалай разивилин гьиссер акатда. Гьа им, зи фикирдалди, духтурдиз виридалайни еке награда я.

— Куь фикирдалди,  инсандин бахт квекай ибарат я?

— Зун инанмиш тирвал, инсандиз чандин сагъламвилелай еке бахт авач. Чан сагъ тахьайла, адаз я кIвал-югъ, я мал-дев­лет — са шейни ахквадач. Чандин сагъламвал къимет авачир хьтин бахт, девлет я. Нагагь жегьил чIавалай ам хуьн та-вуртIа, ахпа маса къачуз хъжедач, гьайиф чIугваз амукьда. Сагъламвал хуьнин карда духтурар квез куьмек я…

Чи гуьруьшдилай кьулухъ Тельман духтур заз хъсан суьгьбетчи тирдини акуна. Гьайиф хьи, медвуз кIелнавай вирибу­рукай ихтибарлу, хъсан духтурар жедач. Хьун патал адаз кьетIен зегьметкешвилин, дикъетлувилин, сабурлувилин, мергьяматлувилин, инсанпересвилин, масадаз куьмекиз гьазурвилин къилихар герек я. Гьа ихьтин къилихрин ерияр ква Тельман Исламовак. Адан хъсан къилихрикай мадни сад ам я хьи, шаклу са месэла хьайи­тIа, кIусни дамах гвачиз, кIвалахдин юлдашривай хабар кьада, йифди ацукьна­, ктабрай ва интернетдайни чирда. Хъвер-зарафат квай гафаралди азарлу руьгьламишда, секинарда. “Гьар экуьнахъ, фад къарагъна, физзарядка авун сагъламвилин, кIубанвилин замин я” — ада виридаз лап хъсан гьа и “рецептни” теклифзава.

Эхирдай къейд ийин, кIвалахдикай азад вахтунда Тельман Атемовича вичин гъилералди Ахцегьа яшайишдин кIвал эцигна. Бегьерлу багъ кутуна. Уьмуьрдин юлдаш Рафигадихъ галаз санал 5 велед хвена, абур ватандиз вафалу инсанар яз тербияламишна. Къе абур гьар сад са пе­шедин ва кIвалин-йикъан иесияр я. Тельман духтур са шумуд хтулдин чIехи буба­ни я. Кьилинди, дагълух Хинерин хуьряй эвичIна, вичин инсанвилинни пешекарвилин алакьунралди ЦРБ-дин коллективдин ва ахцегьвийрин арада лайихлу гьуьрмет къазанмишнава. Аферин!

Дашдемир Шерифалиев