12-июнь – Россиядин югъ – Ахцегь райондин цIийи тарихда лишанлуди яз амукьда, гьикI лагьайтIа, и юкъуз Гутумрин вацIал гъвечIи ГЭС эцигиз эгечIуниз талукьарнавай шад мярекат кьиле фена. ГЭС-дин хандакIда бетондин сифте куб цунин карда Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаева, «Самурдин МГЭС-12» проектдин, «ЭкоЭнерджи» компаниядин генеральный директор Артур Алибегов кьилеваз и карханадин пешекаррин дестеди, Хинерин дереда авай хуьрерин кьилери, райондин администрациядин медениятдин упарвленидин коллективди, са жерге идарайринни карханайрин регьберри, сергьятчийри, Гутумрин хуьруьн жемятди ва чкадин СМИ-рин векилри иштиракна.
КIватI хьанвайбуруз Россиядин йикъан сувар тебрикуналди ва Гутумрин хуьруьн дереда гъвечIи ГЭС эцигунин важиблувал къейд авуналди, мярекат А-К. Палчаева ачухна:
— Чи райондин, санлай Самур дередин абад гележег ина гъвечIи ГЭС-рихъ, электроэнергия гьасилунихъ галаз алакъалу я, — лагьана ада. — И кар патал чIехи кIамарай ятар авахьзавай гурлу Самур ва Ахцегь вацIарин мумкинвилер гьеле ерли ишлемишиз хьанвач. РикIел хкин, Дагъустанда хуьруьн чкада сифте яз гъвечIи ГЭС гьеле 1931-йисуз вичин хушуналди чкадин надир инженер Салигь Агьмедова эцигнай. КIарасдин турбина алай ада гьукуматдин идарайрани ахцегьвийрин кIвалера электричестводин лампаяр куькIуьрнай. Ватандин ЧIехи дяведилай гуьгъуьниз, 1948-йисуз, Ахцегьа 710 кВт-дин кьве агрегат алай ГЭС эцигнай.
ЦIийи девирда чун цIийи кьилелай ГЭС-рин месэладив эхгечIнава, гьикI лагьайтIа, идахъ галаз чна райондин экономика мягькемарунин, кIвалахдай чкаяр арадал гъуналди районэгьлийрин яшайиш хъсанарунин, жегьилар дагълух хуьрера амукьунин важиблу месэлаяр алакъалу ийизва. Вири хъсан крариз рехъ гузвай Дагъустандин Кьил Сергей Меликовазни адан дестедиз ва, гьелбетда, и карда вичин куьмек теклифна, къе чахъ галаз санал кIвалахзавай Артур Билалович Алибеговаз вири районэгьлийрин патай заз сагърай лугьуз кIанзава. Чун 2021-йисуз Артур Алибеговахъ галаз гуьруьшмиш хьанай. Гьа чIавуз хиве кьур кар, ингье, ада кьилиз акъудзава. Идалай гъейри, чи кьегьал районэгьлиди Ахцегьрин гьа Салигь Агьмедован тIварунихъ галай ГЭС-дин къайгъударвални ийизва…
Гуьгъуьнлай мярекатдин иштиракчийрин вилик «ЭкоЭнерджи» карханадин генеральный директор Артур Алибегов рахана.
— Гьуьрметлу юлдашар, Москвада яшамиш жезвай зи ери-бине Ахцегь райондин Чеперин хуьряй я. Гьавиляй жуван гъвечIи ватандиз куьмекдай мумкинвал хьунал зун пара шад я. Чи фикирдик ина гьар садахъ са мегаваттдин (1000 киловатт) гужлувал авай 2 ГЭС эцигун ква. Абурун проектар деривационный къайдада акьван хъсандиз туькIуьрнава хьи, эцигзавай объектрикай и дагълух гуьзел тIебиатдиз са зеррени зарар жедач. Яни чи ГЭС-риз я плотинаяр, я цин гьамбарханаяр герек къвезвач. ЦIийи ГЭС-дин вири агрегатар-тадаракар Россиядинбур я (виликрай Италиядай гъизвайбурукай менфят къачузвай). Циз къуват (напор) гун патал ландшафтдин тIебии алгъайвал гьисаба кьуналди, 3 километрдин мензилда махсус турбаяр (трубопровод) тухуда. Гьавиляй чи проектдиз «ЭкоГЭС» лугьузва.
И ГЭС къведай йисуз ишлемишиз вахкана, вини патал гьа ихьтин кьвед лагьайдини эцигунив эгечIда. ГЭС-ар эцигна акьалтIарайла, ина 50 касдиз кIвалахдай чкаяр жеда. Гуьгъуьнлай алава 10 кас хъсан къазанжи къведай дурумлу кIвалахдалди ва и дереда авай Гутумрин, Хинерин, Фиярин, Смугъулрин, Мичегьрин, Къурукаларин хуьрер электроэнергиядалди таъминарда. Гьа ихьтин умудлу, дурумлу экоГЭС-ар патав гвай Фиярин дередани эцигдай ниятар ава, — лагьана Артур Алибегова.
Мярекатдин асул пай куьтягь хьайидалай кьулухъ Абдул-Керим Палчаевани Артур Алибегова ГЭС-дин хандакIда сифте бетон цана. Ахпа кIватI хьанвайбурун гуьгьуьлар чпин ватанпересвилин манийралди школьникар тир Ирина Дагъларовадини Сагьибат Гьажиевади, Ахцегь райондин медениятдин управленидин векилри — РД-дин лайихлу артистка Рубаба Къурбановадини бажарагълу манидар Исмаил Ризаханова шадарна.
Дагъустандин энергетикадин ва тарифрин министерстводин телеграм-каналда чапнавай малуматрай якъин жезвайвал, энергетикадин объектар эцигун патал желбзавай инвестицийрин кьадарди 1,2 млрд манат тешкилзава.
Къейд ийин хьи, са тIимил вахт идалай вилик винидихъ тIвар кьунвай министерстводин пресс-къуллугъди республикадин кьиблепата «Самурдин энергетикадин кластер» чIехи проект кьилиз акъуддайдакай хабар ганай. Адан сергьятра аваз, Самур вацIук акахьзавай гъвечIи вацIарал 6 ГЭС эцигун фикирда кьунва.
Дашдемир Шерифалиев
