«Герой Зейнал»

Вичин вири уьмуьрда гьалал зегьметдалди яшамиш хьайи Зейнал  Гьа­санович Эфендиев  1928-йисан 28-июлдиз  Ахцегьрин хуьре лежбердин хизанда дидедиз  хьана. Адан буба Ватандин ЧIехи дяведин активный иштиракчи тир. Зейнал  Эфендиев алай вахтунда къадим Дербент шегьерда яшамиш жезва.

Дяведилай гуьгъуьнин залан йисара ада бубадихъ галаз колхозда салан майваяр битмишарзавай. Зейнал Гьасановича рикIел хкизвайвал, зегьметчийри  “Вири — хуьруьн майишат кIва­чел ахкьалдарун, вири — Ватандин абадвал патал” лишандик кваз кIвалахзавай.

1949-1951-йисара Зейнал Эфендиева Советрин Армиядин жергейра, Калининград шегьерда бинеламиш хьанвай танкарин кьушунра къуллугъна. Къуллугъ бегьем хьайида­лай­­ кьулухъ ада, хайи хуьруьз хтана, Къ.Агъасиеван тIварунихъ галай колхозда зегьмет чIугун давамарна.

— Ибур четин вахтар тир. Виринра чкIайвили агъавалзавай. Халкьдин майишат энгелвал авачиз кIвачел ахкьалдарунин чарасузвал авай. Ам­ма чна вири четинвилериз дурум гана,  — лугьузва Зейнал Гьасановича.

Я зегьемвиликай, я мекьивиликай игьтият авачир З.Эфендиев тIеби­­атдин гьихьтин шартIара хьайитIани кIва­лахал экъечIдай. Куьмекдиз  къвез гьазурвиляй, зегьметдал рикI хьунай адаз бригададин членри дериндай гьуьрметзавай ва кIаниви­лел­ди адаз “ракьун итим” лугьудай.

70-йисара Къ.Агъасиеван тIвару­нихъ галай колхоз  “Ахтынский”  сов­хоздиз элкъуьрна. И вахтунда Зейнал Гьасановича багъманчивиле виниз  тир нетижаяр къазанмишзавай, йикъан нормаяр 3-4 сеферда артухни алаз тамамарзавай.

Са сеферда кIвенкIве жергейра авай бригададин аламатдин агал­кьун­­риз анализ гайидалай кьулухъ  КПСС-дин райкомдин бюроди З.Эфен­­­диеван кIвалахдин нетижайриз кьетIен итиж авуна. Мумкин я, ибур припискаяр хьунни, — гиман гъизвай бюродин членри. Абур инсанди сутка­да 16-17 сятда гала­тун тийи­­жиз кIва­лахдайдахъ инанмиш жезвачир. Гьа икI адан кIвалах ахтармишун кьетIна. И мураддалди, кьиле КПСС-дин райкомдин сад лагьай секретарь Н.Гьажиев аваз,  комиссия тешкилна ва ада бригададин кIва­лах ахтар­мишна. Гьакъикъатдани вири кIва­лах са касди кьилиз акъудзавайдахъ инанмиш хьайи комиссиядин членар ахтармишунин нетижайри бегьем тажубарна.

КПСС-дин райкомдин нубатдин пленумдал З.Эфендиеваз виридан ви­лик чухсагъул малумарна ва ам  КПСС-дин обкомдин членвиле хкя­гъу­нин теклиф гана. Гьа и пленумдал­ адаз “Экуьнин гъед” лагьай тIвар гана. Пленумдин кIвалахда иштиракай  КПСС-дин обкомдин тешкиллувилин отделдин заведующий М.Ороева ла­гьайтIа, З.Эфендиеван агалкьунрихъ галаз таниш хьайидалай кьулухъ ам “гъвечIи трактордихъ” галаз ге­къигна.

Майишатда зегьмет чIугваз хьайи 54 йисан девирда са сефердани боль­ничный чар (лист) къачун тавур Зейнал Эфендиев анжах кIвалах­дал­ди яшамиш жезвай. Производствода виниз тир агалкьунар къазанмишунай ам гьар йисуз санаторийдиз фидай путевкадалди гьевесламишзавай. Ам­ма кIвалах авачиз ацукьзавачир,  санаторийдани ам ана цанвай кул-кусрихъ гелкъвезвай..

Са сеферда уьмуьрдин юлдаш Совет Гьажиевнади, вичин гъуьлуь, суварин юкъуз хьайитIани кIвале амукьна, ял ягъун патал адан кIва­лах­дин парталар чуьнуьхна. Пакамахъ гъуьл кIвале авачирди малум хьайи паб бегьем тажуб хьанай.

Ватанди З.Эфендиеван гьакъисагъ зегьметдиз виниз тир къимет гана. Ам ДАССР-дин Верховный Советдин са шумуд созывдин депутатвиле, КПСС-дин обкомдин членвиле хкяна.  СССР-дин ВДНХ-дин къизилдин кьве ва гимишдин са медалдин, Октябрдин революциядин, Зегьметдин Яру Пайдахдин ва Халкьарин Дуствилин орденрин сагьиб я. Адаз ганвай союздин ва рес­публикадин метлебдин гьуьрметдин грамотайрихъ ла­гьайтIа, сан-гьисаб авач. Виридалайни еке шабагь ам патал им халкьдин кIанивал я. Инсанри ам  Игит яз гьи­сабзава. Абуру адаз гьакI лугьунни ийизва — “Герой Зейнал”.

Зейнал Гьасановичахъ кьве рушни са хва ава — Жамиля, Женнет ва Гьасан.

— Гьам аялар тирла ва гьамни чIехи яш­див агакьайлани, чаз чи буба тек-бир­ дуьшуьшра кIвале жагъизвай, —  суьгьбетзава адан веледри. — Пака­ман­ ярарихъ галаз ам кIвалахал фи­дай ва нянихъ геж хьиз хкведай. Чаз чидай­ хьи, буба вичелай чешне къачуниз ла­йихлу инсан я ва ада Ватандин абадвал патал зегьмет чIуг­ваз­ва…

2007-йисалай  Зейнал Эфендиев къадим Дербент шегьерда яшамиш жез­ва. Аламатдин тарих авай и ше­гьер­­дал ам рикIивай ашукь хьанва. Ам ина хъсан патахъ жезвай дегишвилерал, къадим шегьердин жегьилвилел ва мугьманпересвилел гьейран я. ЧIе­хи яшдизни килиг тавуна (мукьва­ра ада вичин хизандихъ галаз 89 йис тамам хьун къейдна), зегьметдин ветеранди шегьердин об­ще­ст­вен­ный уьмуьрда активвилелди иштиракзава. Зейнал Гьасановича дяведин ва зегьметдин ветеранрин шегьердин Советдихъ галаз сих алакъаяр хуьзва. Чна Зейнал бубадиз адан 89 йис тамам хьун рикIин сидкьидай мубаракзава ва адахъ гележегдани чандин сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал хьана кIанзава.

Нариман Мамедов