Йисандавай-суз дуьньяда икьван чIавалди чаз чпикай гьич ванни татай жуьредин цIийи пешеяр пайда жезва. Рекъемрин девир тир алай вахтунда зегьметдин базарда датIана дегишвилер гьатзава ва сифте чкадал ина бедендин ваъ, акьулдин зегьмет акъатзава.
Гьа са вахтунда кьиле тухвай са шумуд жуьре ахтармишунрин нетижада малум хьайивал, 2020-2025-йисара чпихъ виридалайни еке игьтияж жедай пешейрин сиягьда инженерар сифте чкадал жеда. Акьулди атIун тийирди хьиз аквадай кар ам я хьи, и хиле пешекаррин кьитвал гьеле исятдамаз гьисс ийиз жезва. Уьлкведин экономикадин вири хилера савадлу инженеррин кьитвал ава. Статистикадин делилри тестикьарзавайвал, вад йисалай алай вахтунда кIвалахзавай инженеррин 68 процент пенсиядиз экъечIда, амма абурун чкайрал атун лазим тир кадрийрин бес кьадар гьазурнавач.
Школаяр акьалтIарзавай алай аямдин жегьилар гележегдин пеше хкягъунин месэладив жавабдарвилелди эгечIзава. Месела, рикIиз хуш пешейрин арадай абуру асул фикир гележегда хъсан кIвалах жагъурдай мумкинвал гудай ва лайихлу къазанжияр гъидай рекьериз гуда. И жигьетдай килигайлани, къейд ийин, инженервилин пеше гележег авайди я лугьуз жеда. Чиликай нафт, газ хкудун, абур дуьздаказ гьялдай къайдаяр чирун, яд дуьздаказ ишлемишиз, тIебиатдин системаяр идара ийиз чир хьун, чилихъ галаз алакъалу гьисабунар авун…
Шад жедай кар ам я хьи, и рекьерай чирвилер къачун ва пешекарар хьун патал маса регионриз финин лазимвал авач — Дагъустандин государстводин технический университетда вири и хилериз талукь факультетар ва, кьилинди, виниз тир дережадин пешекарар гьазурдай материальный ва технический база ава. Технический рекьерай пешекарар гьазурзавай машгьур вузрикай сад тир ДГТУ регион, уьлкве, гьатта дуьнья патал инженервилин кадрияр гьазурунин карда кIвенкIвечийрикай сад я. Ина кардик квай бакалавриатдин, специалитетдин ва магистратурадин программайри, чирвилер гунин карда ишлемишзавай виридалайни нетижалу къайдайри (абуру международный стандартриз жаваб гузва) ДГТУ региондин образованидин майданда дамах ийиз жедай чкадал акъудзава.
ДГТУ-дин нафтIадин, газдин ва тIебиатдихъ галаз алакъалу хьунин факультет (ФНГиП) лагьайтIа, жегьилри иллаки итиж ийизвайбурукай сад я — мяденралди-мулкаралди девлетлуди тир чи уьлкведа и рекьяй пешекарриз гележегдин кIвалахдихъ галаз алакъалу четинвилер авач лагьайтIа жеда.
ФНГиП-дин “Мелиорация, чил туькIуьрун ва кадастраяр” кафедрадин (МЗиК) заведующий, технический илимрин кандидат Алихан Мамалиевич Зербалиевахъ галаз авур суьгьбетдай малум хьайивал, ина чирвилер ва тежриба къачузвай жегьилар гьар са месэладихъ галаз мукьувай таниш жезва, вуздин ва республикадин общественный уьмуьрда иштиракзава, илимдин мярекатра сифтегьан чкаяр кьазва. Иниз килигна, абур республикада ва Россиядин маса регионрани ашкъидивди кIвалахал кьабулзава. Факультет кардик кутур чIавалай инихъ ина неинки Россияда, гьакIни дуьньядин маса уьлквейра чпин пешекарвилин дережадиз виниз тир къимет гайи 2000-далай гзаф пешекарар гьазурнава.
Алихан Мамалиевича хабар гайивал, 2021-йисуз нафтIадин, газдин ва тIебиатдихъ галаз алакъалу хьунин факультетди бакалавриатдин 4 ва магистратурадин 3 хиляй жуьреба-жуьре пешекарар гьазурда. Абурукай тамам делилар вуздин www.dstu.ru сайтдай чириз жеда.
Факультетдин МЗиК кафедради гьазурзавай пешекаррикай чилер государстводин кадастрдин гьисабда твадай ва и кардихъ галаз алакъалу вири маса кIвалахар тамамариз жедай, гьакIни мяденар, яд тIебиатдиз зарар тагудайвал ишлемишунин сирерай кьил акъуддай къуллугъчияр жезва.
Илимдин процесс ерилудаказ кьиле тухун патал кафедрадихъ бес кьадар аудиторияр, лабораторийрин база, тадаракар ва технический такьатар авазва. Ина мелиорациядин ва чил гьялунин, накьв ахтармишунин ва инженервилин геологиядин хилериз талукь лабораторияр, насосар ва насосрин станцияр ава. Анра аспирантривай ва магистрантривай экспериментальный ахтармишунар кьиле тухуз жезва.
“Чил лазим къайдада туькIуьрун ва кадастраяр” рекьяй чирвилер къачунвай пешекарривай, кьилди къачуртIа, агъадихъ галай хилера кIвалахиз жеда:
— чилинни эменнидин алакъаяр; чилин ресурсар ва юзан тийидай эменнидин объектар идара ийидай къурулуш; чил ишлемишзавай мулкар тешкиллудаказ туькIуьрун ва икI мад;
— гьисаб, кадастрдин къимет гун ва эменнидин объектар регистрация авун; чилин сергьятар тайинарун (межевание) ва маса объектар тешкилун; хсусиятчивилин ихтиярар тайинарун патал кьиле тухузвай кIвалах; чилерин ва маса эменнидин инвентаризация ва датIана тамамарзавай ахтармишунар;
— юзан тийидай эменнидик акатзавай объектрал налог илитIун; чилеринни эменнидин комплексдин хиле риэлторвилин, къимет тайинарунин ва меслятар гунин кIвалах.
“ТIебиатдикай менфят къачунин кIвалах лазим къайдада таъминарун ва яд ишлемишун” рекьяй пешекарривай агъадихъ галай хилера кIвалахиз жеда:
— гьар жуьредин — хуьруьн майишатдин, тамун ва цин фондарин, хуьрерин, индустриядин ва рекреациядин тайинвал авай чилер дигидай целди таъминарун;
— гьар жуьредин тайинвал авай чилер хуьн, тIебиат ишлемишунин нетижада зарар ганвай ва чиркинарнавай чилерин гьал экологиядин ва экономикадин рекьерай гуьнгуьна хутун;
— тIебиатдин бедбахтвилерикай хуьн патал мулкар лазим къайдада туькIуьрун;
— комплексный тайинвал авай цин майишатдин къурулушар туькIуьрун, цин объектар хуьн ва арадал хкун;
— хуьрерин чкаяр целди таъминарун.
И рекьера виниз тир дережадин пешекаррин игьтияж йисалай-суз артух жезва. Гьаниз килигна, А.Зербалиева малумарайвал, кафедрадин студентриз гьеле кIелунин процесс куьтягь жедалди са жерге карханайри фикир гузва, абур ахтармишзава ва вуз акьалтIарайдалай кьулухъ кIвалахал кьабулзава. Кьилди къачуртIа, РД-дин чилерин ва эменнидин алакъайрин министерстводи, РД-да Росреестрдин Управлениди, “Росреестрдин федеральный кадастрдин палата” ФБУ-дин филиалди, гьакIни РД-дин Минмелиоводхозди, проектный институтри ва икI мад факультетдин выпускникар гуьзлемишзава. Вучиз лагьайтIа, неинки и идарайра ва карханайра, гьакIни республикадин вири районра чилихъ ва ятарихъ галаз алакъалу месэлайрал машгъул пешекаррин игьтияж ава, яни вуздин выпускникривай гьам чпин хайи районра, гьамни шегьерра кIвалахиз жеда.
Факультетдик экечIун патал мектеб акьалтIарзавай жегьилди математикадай (профильный), физикадай ва урус чIалай ЕГЭ-яр вахкун лазим я. Чирвилер гунин процесс, вири вузра хьиз, кьве паюникай ибарат я: сифтегьан 4 йисуз (заочный къайдада — 5 йисуз) бакалавриатда, гуьгъуьнин 2 йисуз магистратурада кIелда.
Йикъан ва заочный отделенийра студентар гьазурунин кIвалах гьам бюджетдин ва гьамни икьрардин бинедаллаз тамамарзава. 2007-йисалай кафедрада аспирантура ачухнава — ина “Хуьруьн майишат” ва “Чиликай илим” хилерай аспирантар гьазурзава.
Факультетдин студентри къейдзавайвал, ина кIелзавай вахт итижлуди ва менфятлуди хьун патал вири шартIар тешкилнава.
Жасмина Саидова
