КIелунин цIийи йисаз мектебар гьазур хьунин дережа ва 2024-йисан ЕГЭ-дин нетижаяр — и месэлаяр веревирд авун патал 12-августдиз РД-дин Гьукуматдин КIвале  премьер-министр Абдулмуслим Абдулмуслимован регьбервилик кваз совещение кьиле фена. Ана вице-премьер Муслим Телякавова, РД-дин образованидин ва илимдин министр Ягья Бучаева, РД-да Рос­потребнадзордин управленидин регь­бер Залимхан Омариева, РФ-дин  Игит Темирлан Абуталимова, гьакIни бязи муниципалитетрин кьилери иштиракна.

Совещание ачухуналди, премьер-ми­нистрди къейд авурвал, 19-августдалди рес­публикадин вири мектебар  истемишзавай къайдадиз гъана акьалтIарун лазим я.

— Амайди лап тIимил вахт я. Гьаниз килигна, вири дережайрин кьилеривай тIалабзава и месэла  гуьзчивилик кутун ва  алукьзавай кIелунин цIийи йисаз  гьазур хьунин, гьа жергедай яз ремонтрин вири кIвалахар ерилудаказ акьалтIарун таъминарун, — лагьана  ада.

Муниципалитетрин кьилериз талукь яз кьетIен фикир А.Абдулмуслимова терроризмдиз акси ва цIаяр кьунин вилик пад кьунин серенжемар, яни и жигьетдай хатасузвал таъминарунин, гьакIни санитариядин къайдаяр ва истемишунар кьилиз акъудунин месэлайриз гана.

ЕГЭ-дин нетижайрикай рахадайла­, А.Абдулмуслимова  малумарайвал, Да­гъустанда 2024-йисуз госимтигьанар вах­кайбурун арада 100 балл къазанмишайбур —  49 кас ва 90 баллдилай гзаф къазанмишайбур 700-далай гзаф ава.

«Республикада ихьтин аялриз куьмек авунин месэладиз кьетIен фикир гузва. ИкI, цIи, РД-дин Кьил Сергей Меликован тек­лифдалди 100 агъзур манатдин кьадарда авай премия кьвед ва мадни гзаф тарсарай 95-99 балл къачур  выпускникризни гудайвал я. Идакай РД-дин Халкьдин Собранидиз рекье тунвай Чарчени лагьанва, — къейдна ада.

А.Абдулмуслимова гьакIни хабар га­йи­вал, алай йисуз Дагъустандин мектебра 9 ва 11-классар акьалтIарай аялрин кьадар  59 агъзурдав агакьнава. Ида имтигьанар кьиле тухун патал желбзавай ксарин кьадарни артухарун, техни­кадин рекьяй лазим шартIар тешкилун­ истемишзава. Санлай къачурла, премьер-министрди муниципалитетрин кьилериз­  2024-йисан ГИА-дин нетижаяр мукьуфдивди ахтармишуниз эвер гана. Ада къейд авурвал, и месэладин важиблувал виринра сад хьиз аннамишзавач — идакай имтигьанрин иштиракчийрин арада чпин кIвалахар кьабул тавунвайбур, гьакIни, имтигьанар вахкунин къайдаяр чIурун себеб яз, жавабдарвилиз чIугунвайбур хьуни шагьидвалзава. Ада  районрин кьилериз  гъалатIрин винел кIвалах тухун меслятна.

Ягья Бучаева совещанидал авур док­ладдай малум хьайивал, республикадин образованидин объектар кIелунин цIийи йисаз гьазур хьунин дережа, санлай къачурла, тахминан 75 процентдиз барабар я. Кьилди къачуртIа, малум хьайивал, алай вахтунда кIелунин цIийи йисаз гьазур я: аялрин 880 бахчадикай — 625, 1404 мектебдикай — 1002, 69 колледждикай — 55, алава образованидин 362 тешкилатдикай — 301.

Министрди хабар гайивал, цIи респуб­ликадин 10 мектебда бинедилай ремонтунин кIвалахар кьиле тухузва. Алай вахтунда абур аялар кьабулиз саки гьазур я. Идалайни гъейри, республикада 1-сентябрдиз, санлай къачурла, 7514 аялдиз  чкаяр жедай цIийи 20 мектеб  ва 120 аялдиз чкаяр жедай  са бахча ачухун патал гегьеншдаказ кIва­лахар кьиле тухузва.

Ягья Бучаева премьер-министрдиз гьакI­ни Дагъустандин чирвилер къачудай идарайра Москвадин электронный школадин (МЭШ) электронный цIийи дневник ишлемишиз башламишзавайдакай хабар гана.  Министрди гъавурда турвал, адетдин дневникдин мумкинвилерилай гъейри, электронный дневникди чирвилер гудай вири изданийрикай менфят къачудай мумкинвал гузва.

«1-сентябрдилай ишлемишиз башла­миш­дай электронный цIийи дневникди  «Мос­квадин электронный мектеб» систе­ма­дин бинедаллаз кIвалахзава. Ада, 1-клас­с­дилай башламишна, 11-класс­дал кьван вири учебникар ишлемишдай мумкинвал гузва: гьам асулбур, гьамни — алавабур. Анай герек материалар ачухиз, кIелиз, гьакIни чап ийиз жезва», — лагьана ада.

Министрдин гафаралди, уьлкведин са жерге маса регионрихъ галаз сад хьиз, Да­гъустандиз электронный система ишлемишдай ихтияр хьанва. Идалай вилик ахтармишдай проект 3 субъектда — Мос­квадин ва Калугадин областра, гьакIни Татарстан Республикада кардик кутунай.

«Программади лазим къайдада кIва­лахзава. Дагъустандин вири мектебар къурулушдик кутунва. И жигьетдай четин месэлаяр авач», — лагьана ада.

Гьисабзавайвал,  МЭШ-дин  къуллугъар­ ишлемишуни республикадин мектебра учеб­никар бес тахьунин месэла гьялдай мумкинвал гуда. Исятда  лагьайтIа,  мектебар тамамвилелди учебникралди таъминарун патал Дагъустандиз са шумуд миллиард манат лазим я.

Залимхан Омариева чирвилер гудай идарайра аялриз тIуьнар гунин­ кIва­лахдал гуьзчивал гьикI кьиле ту­хуз­ватIа лагьана. Кьилди къачуртIа, их­тилат Да­гъустандин мектебар недай суьрсетдалди таъминарзавайбурун кIвалахдал гуьзчивал авуникай тир.  Адан гафаралди, алай вахтунда недай суьрсетдалди таъминарзавай 114  кархана ахтармишнава, абурукай  саки 95 процентдиз  продуктар хуьдай гьамбарханаяр ва махсус транспорт, 46 процент таъминчийриз метягьдихъ галаз хьун лазим тир, гьакIни недай шейэрин хатасузвал ва ерилувал тестикьарзавай  документар авач.

«Арачияр тир и ксари мектебрив агакьарзавай недай суьрсетдал чпин хийирдиз тир алава кьил эхцигзава. Таъминчи лагьайтIа, и месэладив пешекарвилелди эгечIун лазим я, яни им, офисда ацукьна, хсусиятда са шейни авачиз, икьрарар ва савдаяр кутIунзавай  адетдин ИП хьун лазим туш», — къейдна З.Омариева. Ада недай суьрсетдалди таъминару­нин кIвалах нумуслувилелди­ ва намуссузвилелди тамамарзавай таъминчийрин сиягь туь­кIуьрунихъ метлеб авайдакай лагьана. И кар намуслудаказ та­мамар тийизвайбурун, яни гъалатIриз рехъ гузвайбурун сиягь идаради министррин каб­и­нетдиз ва РД-дин образованидин ва илимдин министерстводиз рекье твада. Гуьгъуьнлай и делилар  муниципальный тешкилатрин кьилерал ва мектеб­рин директоррал агакьарда.

Совещанидин кIвалахда иштиракай­ РД-дин здравоохраненидин министр Тать­­­яна Бе­ляевади муниципалитетрин кьилериз мек­тебра авай медицинадин кабинетар лазим­ къайдада тадаракламишуниз эвер га­на. Ада къейд авурвал, мектебра авай медкабинет­ривай, федеральный стандартди истемишзавайвал тадаракламиш тушиз, лицен­зия къачуз жезвач. Министрдин гафаралди­, медкабинетар лазим къайдада тадаракламишунин везифа муниципалитетрин хиве ава.

«Гуьгъуьнлай муниципалитетди кабинет идара авун патал  медицинадин идарадив, поликлиникадив ва я  азарханадив вугузва. Абуру лагьайтIа, санэпидстанциядин ихтияр ва лицензия къачун лазим я.  Гьа са вахтунда  медицинадин рекьяй герек затIар  (иник  дарма­нар, кутIундай материалар ва маса шейэр акатзава), чна жувал къачузва. Амма ана лазим тир маса шейрни ава — мебель, техника ва икI мад. Гьа и шейэралди таъминарун муниципалитетди вичин хивез къачун лазим я», — лагьана Т.Беляевади. И месэла нетижалудаказ гьялнавайбурукай яз, ада Каспийск шегьердин администрациядин тIвар кьуна.

Винидихъ къейд авурвал, мектебар­ 1-сентябрдиз аялар кьабулиз гьазур хьунин вири кIвалахар 19-августдалди­ акьалтIарун лазим я. 20-августдиз ла­гьайтIа, Махачкъаладин «Дуствилин­ кIва­­ле» РД-дин образованидин работникрин августдин сове­щание кьиле фин лазим я. И мярекатда­, адет хьанвай­вал, муниципалитетрин обра­зованидин­ управленийрин кьилери, муаллимри, идарайрин векилри иштиракзава ва образованидин хел еримлу авунин асул месэлаяр веревирдзава.

Жасмина  Саидова