Гьаж йиса садра Меккада жезвай, виче вири дуьньядай атанвай мусурманри иштиракзавай зурба­ вакъиа, Аллагьдин рекье чIехи ибадат я! Исламдин вад лагьай дестек тир гьаж мумкинвал авай гьар са мусурмандиз уьмуьрда са сеферда кьилиз акъудун ферз я. Ам пайгъамбаррин рехъ я. Гьадис­ра къалурнавайвал, 70 пайгъамбарди гьаж ада́ авунва, яни кьилиз акъуднава. Дугъриданни, Иса пайгъамбар чилел хтайла, гьадани гьаж кьилиз акъудда. ГьакIни гьаж пайгъамбаррин терефдаррин рехъ я: асгьабрин, табиинрин, иманлуйрин ва диндар ксарин! Чакай гьар садаз а зурба карвандик экечIун, а лайихлу ижласда иштиракун чIе­хи бахт я!

Ибрагьим пайгъамбарди вичин хва Исмаилахъ галаз Аллагь-Тааладин эмирдалди Кябе эцигайдалай кьулухъ Аллагь-Таалади адаз гьаждиз азан гун буюрмишна ва гьа йикъалай инихъ къенин йикъалди а эверуниз муъмин ксари гьаж авуналди жаваб гузва, Кябе амай кьван — Къия­матдин югъ къведалди — а кар давам жеда. Гьаждин кьилин югъ Арафадин югъ я. И юкъуз дуьньядай атанвай вири гьажияр — виридал са игьрамдин либасар алаз — чIехи ва гъвечIи, паб ва итим, кесиб ва девлетлу, пачагь ва лежбер, чпин арада авай тафаватлувилериз килиг тавуна, вири сад хьиз, Аллагьдиз ибадатиз, Арафатдин майдандал кIватI хьана акъвазун зурба агьвалат я! Им вири инсанар Къияматдин юкъуз Гьарасат майдандал Гьахъ-гьисабдиз кIватI хьуниз ухшар кар я!

Гьаж Аллагьдин «Къадагъа алай КIвализ» (Кябедал) финин кье­тIен ибадат ада́ авун патал ният (къаст) авун я. Аллагь-Таалади чи уьмметдиз гьаж гьижрадин кIуьд лагьай йисуз ферз­нава.

Гьаж — малдин, бедендин ва руьгьдин­ ибадат я. Дугъриданни­, дин Ислам — ам дин ва дуьнья, акъида (инанмишвилер) ва Ша­ри­ат (къанунар) я, ибадатар ва жув дуьз тухун (поведение), сада-са­дахъ галаз крар кьиле тухун ва ахлакьар я! ГьакIни Ислам — им и дуьнья дуьзгуьн гьалда хьунин ва дуьздиз кардик кутунин асас (дестек) я. Сагьигь «акъида» (дуьз инанмишвал) — им вири халкьар дуьз гьалда хьунин ва вилик финин асас я! Исламда дуьньядин крарикай яргъаз хьун авач. Дугъриданни, Ислам динди ин­сандин ­уьмуьрдин рехъ ва абурун араяр­ (алакъа­яр) дуьз къайдада ва адалатлу низамда твазва ва замин­вилелди и дуьнья­дани, Эхиратдани дуьз хьун таъминзава! Гьаниз килигна, гьаждин менфятар са диндин менфятрал акъваз хьанвач.

Гьаждин лайихлувилер ва  сувабар

Аллагь-Таалади Къуръанда ла­гьан­ва (3-сура, 96-97-аятар, мана): «Гьа­къикъатда, сифте эцигнавай «КIвал» инсанриз (абуру ана Аллагьдиз ибадат авун патал) — Баккада (Меккада)­ авайди (Кябе) я, берекатлуди яз ва (Дуьз рекьин) регьбер (себеб) яз алемриз (инсанриз)!  (96)

(…) Ва (вири) инсанрал Аллагьдин вилик — КIвалел (Кябе­дал) гьаж авунин ферз (буржи) ала, — а рекьиз фидай мумкинвал авайбурал. Ва ни кафир­вал авуртIа (гьаж инкариз), гьа­къикъатда Аллагь алемрихъ (гьич) муьгьтеж туш!» (97)».

Гьаж Исламдин вад дестекдикай сад я — вичел Ислам бинеламишнавай. Аллагьдин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): «Ислам эцигнава (тикмишнава) вад дестекдал (асасдал): келима-шагьа́дат: авач илагьи (ибадатдиз лайихлу тир) са Аллагьдилай гъейри ва Мугьаммад Адан бенде ва расул я, капI ада́ авун, закат гун, рамазандин вацра сив хуьн ва гьаж авун КIвалел (Кябедал)» (Бухарий, Муслим).

Гьадисда къейднавайвал, Пай­гъам­барди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): «Ни гьаж авуртIа, гьашервал ва асивал тавуна, вичин дидеди хайи юкъуз хьиз, ам михьиди хьиз (гьаждай) хкведа» (Бухарий, Муслим).

Мад са гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Куьне сад-садан гуьгъуьнаваз гьажар ва умраяр ая, дугъриданни, абуру кьведани (инсандикай) кесибвал ва гунагьар хкудзава (ам абурукай михьи ийизва) — «чатухъандин целцин цIу» (цIурурнавай) ракь, къизил, гимиш рукварикай михьи ийизвайвал. Керчек гьаждин суваб анжах Женнет я!» (Наса́ъий, Тирмиз́ий).

Гьажда «Масжидуль-Гьа­ра́м­да» ва Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) МискIинда Мединада­ кпIар аву­налди, сувабар артух хьун ава. Сагьигь гьадисда къалурнава (мана): «КапI авун зи и МискIинда артух­ (эфзел) я агъзур кпIунилай амай мис­­­кIинра авунвай, са «Масжидуль-Гьа­рамда» квачиз­ ва «Масжидуль-Гьара́мда» капI авун артух (эфзел) я виш сеферда зи и МискIинда авур­далай…». Яни Меккада «Мас­жидуль-Гьа­ра́мда» авур капI амай мискIинра авур кпIарилай виш агъзур дережадин артух я.

Мад сеферда рикIел гъин

Алатай нумрада чна кхьейвал, Къурбанд суварин ва адан гуьгъуьналлай пуд юкъуз Аллагьдиз ибадат яз тукIвазвай гьайванриз (девейрикай, маларикай, хиперикай) къурбанд лугьуда. Къурбанд авун — им мумкинвал авай гьар са мусурман касдиз чIехи сунна кар я (са десте алимри ам важиблу кар я лугьузва).

Делил я а кардиз Къуръандин аят  (108-сура, 2-аят, мана): «(Гьавиляй) капI ая вуна ви Раббидиз (са Адаз) ва (са Адаз вуна) къурбанд-гьайванар ту­кIукI!»

Гьадисда лагьанва (мана): «Ада­ман­ рухвайри Къурбанд­ суварин юкъуз­ ийизвай­ Аллагьдиз виридалайни­ кIа­ни  амал  иви  экъичун  (гьайван ту­кIун, къурбанд авун) я…» (И-3126)бн Ма́­жагь-3126).

Маса гьадисда лагьанва (мана): «Мумкинвал аваз, ни къурбанд аву­начтIа… къуй ам чи капIдай чкадиз мукьвални­ тахьурай» («Мугъний» — Ибн Къуда­магь, 11-94).

Гьадисда лагьанва (мана)­: «Ам куь буба Ибрагьим пай­гъам­бардин сунна я… ва квез (а гьайвандин сарин) гьар чIар­чIикай суваб ава» (Агь́мад).

Къурбанд гьайвандин шар­тIар­:  сагъ-саламат гьайван (кье­цIи, буьркьуь, яхун, начагъ, карч ханвай, нукьсан квай гьайван виже къведач), хипен — са йис хьанваз кIанда (маса мазгьабра- зур йис къалурнава), калин — кьве йис, деведин — вад йис.

ТукIвадай вахт: Къурбанд суварин йикъан пакамаз, суварин­ капI авурдалай кьулухъ башламишна, та кьуд лагьай йикъан эхир­далди.

Са деве ва са кал ирид касдин паталай тукIуртIа жеда, са хеб — са касдин паталай. ГьакIни ихтияр ава са гьер жуван вири хизандилайни тукIваз — чан алайбурулайни, кьенвайбурулайни.

Мад сеферда рикIел гъин. Къурбанд ийиз кIанзавай касдиз къадагъа я: зуль-гьижжадин сифте цIуд юкъуз чIарар атIун, кикер атIун ва бедендикай хам атIун (инал ихтилат къурбанддин гьайван (пул гана) маса къачуна, тукIвазвай кас­дикай физва). Эгер бубади вичин аялдин паталай къурбанддин гьайван тукIвазватIа, папазни аялдиз винидихъ къалурнавай къадагъаяр талукь туш, а къадагъа­яр гьа гьайван тукIвазвай (яни къурбанд авунин кар тешкилзавай) касдиз — бубадиз талукь я. И месэла­дин гьакъиндай алимрин арада жуьреба-жуьре фикирар ава). Гьадисда лагьанва (мана): «Зуль-гьижжадин сифте цIуд югъ алукьна, квекай садаз къурбанд тукIваз кIан хьайила, къуй ада кя тавурай вичин чIарарикай ва хамуникай са куьникни» (Муслим). (Эгер тийижиз ва я рикIелай фена, а кар авуртIа, астагъфир авуна кIанда, амма ийиз­вай къурбанд дуьз жезва).

ТукIунин къайда: шариатда къалурнавайвал, Кьибледихъ элкъуьрна, дуьа кIелна, ният авуна, къурбанд ийида. Ахпа пайда: са пай жуваз (кIвализ) тада, са пайни садакьа яз гуда. Ахпа къурбанд гьайван тукIурдалай кьулухъ ихтияр ава кикер ва чIарар атIудай.

Къурбанд авуниз гзаф лайих­луви­лер, еке менфятар ава: 1 — Аллагьдиз мукьвал хьун я; 2 — хизанриз шадвилер ва булвилер я; 3 — кесибриз куьмек я;  4 — мукьва- кьилийрихъ ва къуншийрихъ галаз алакъаяр хьун ва мягькемарун; 5 — Аллагьдиз шукур авун я….

Гьавиляй гьар са мусурман кас алахъна кIанда гьар йисуз и зурба ибадат кьилиз акъудиз. Чна Аллагь-Тааладивай тIа­лабзава Ада чаз а карда куьмек гун, ам чавай кьабулун! Амин!

Ямин  Мегьамедов,

диндин алим