Республикадин «Новое дело»­ га­­зетдин 26-майдиз акъатай­ нум­­рада (№19) ва газетдин сайт­да  машгьур журналист ва жемиятдин крарал машгъул  кас тир Алик Абдулгьамидова Дагъус­тан Республикадин Кьил Сергей Меликован тIварцIел кхьенвай ачух чар чапнава. Ам Ме­гьа­рамдхуьруьн райондин Бил­­бил-Къазмайрин хуьре­ гьеле ­12 йис идалай вилик эцигиз гъиле кьур, 2014-йисалай эци­гунрин кIвалахар акъва­зар­навай, гьа­ са вахтунда патарив­ гвай гъвечIи хуьрерин аяларни кваз кIелиз къвезвай юкьван­ школадин дараматдин «кьисмет­диз» талу­кь­ди я.

РикIел хкин, чкадин агьалийри еке умудривди гуьзетиз хьайи (хуьруьн аялри гьеле 30-йисара мел-бигердин къайдада эцигнавай ва алай аямдин истемишунрив гьич кьан тийизвай куьгьне школада кIелзава) алай аямдин мектебдин дарамат эцигунин кIвалахар тайин себеб авачиз акъвазарнавайдакай Алик Абдулгьамидовича 2016-йисан апрелдиз кьиле фейи медиафорумдал гьатта уьлкведин Президент Владимир Путиназни хабар ганай. Ада а чIавуз образованидин ерилувилихъ галаз сих алакъада авай и месэла, ришветбазвал себеб яз,  экстремизмдихъ, терроризмдихъ галазни гекъигнай. «За хиве кьазва квез, и месэладин патахъай зун республикадин руководстводихъ галаз рахада. Инанмиш я, ада месэладай кьил акъуд­да. Фикирзава: кьилди къачур и месэла чна агалда», — жаваб ганай Президентди.

А чIавалай инихъ гзаф вахт алатнава. Амма Билбил-Къаз­май­рин мектебдин месэла къени  гьа алай чкадал алама. Фикирмир хьи,  икьван йисара адакай мад раханач лагьана. Мектебдиз килигиз, алцумиз, гьисабиз къвез-хъфей, ахтармишунар авур, «къве­­дай йисалай ишлемишиз вахкуда» лагьай гаф гайи ксар гзаф хьана. Амма, гьайиф хьи,  алай аямдин истемишунар фикирда кьуна эцигнавай пуд мертебадин гуьзел дараматдин гьаятар  бахтавар аялри ваъ, къараткенри кьунва. Гьа икI, и месэладин патахъай гзаф чалишмишвилер авур журналистдин ачух чарчин кьилни  РД-дин Кьилин вилик ачух  суал эцигзавайди я (ам чна, таржума авуна, агъадихъ гузва).

«Дагъустандин чиновникар РФ-дин Президентдиз акси яни?

Республикадин властри РФ­дин Президентди 2016-йисан­ 16-апрелдиз гайи ва  карчи Ф.М.­Шагьпазоваз Мегьарамдхуьруьн­ райондин Би­л­билхуьруьн-Къаз­майрин хуьре школа эцигунин кIвалахар акьалтIариз куьмек гунин гьакъиндай тапшуругъ саботаж авуниз аксивал малумарунин  лишан яз, Дагъустан Республикадин Гьуьрметдин Грамота за элкъвена вахкузва.

Куьн республикадиз атунихъ галаз сад хьиз школадин гьакъиндай месэла гьялуник умудар квай. 2020-йисан декабрдиз, чи гуьруьшдилай кьулухъ, куьн хуьруьн мектебда кIелзавай аялрин месэладин къайгъуда авайди хьиз акунай. Гъилик квай ксариз тапшуругъар гана, эгер бюджетдай такьатар жагъун тавуртIа, гзаф йисар гуьзлемишай школа жезмай кьван фад ачухун патал герек пул республикадин Резервдин фондунай къачуда лагьана гаф ганай. ГьикI хьи, месэла гьялун  патал герекди анжах 200 миллион манат я эхир.

Амма мад кьве йисни зур алатна, ятIани муаллимрив ва аялрин диде-бубайрив куь къуллугъчийрилай, бюджетда дефицит ава лагьай гафарилай гъейри, мад са шейни агакьнач. Месэладиз пландик квай 2025-2026-йисарин бюджет гьазурдайла, килигда лугьуз хиве кьазва. Гьелбетда, харжияр­  таъминарун патал лазим чешме­яр жагъурунин шартIуналди. АкI кхьизва хьи, гуя ихтилат Россиядин Президентдин дуьз тапшуругъ­дикай ваъ, гьар йикъан  куьлуь-шуьлуьйрикай я.

Якъин я, агъайрихъ — рес­пуб­ликадин министррихъ намусдин ва интеллектдин еке кьитвал хьанва. Муьжуьд йисан вахтунда абуру  гьакI алудун патал метлеб квачир 130 жаваб кхьена. Къуллугъчийрин акьулсузвилин гьакъиндай куь игьтиятвилихъ галаз рази тахьун четин я. Амма ихьтин, чпин гьерекатрин гъавурда гьат тийидай къуллугъчияр себеб яз, аялриз вучиз зарар гун лазим я?

Билбил-Къазмайрин аялри, чпин сагъламвал хаталувилик кутуна, чкIидай гьалда авай виш йисан мектебда чирвилер къачузва. Гьа са вахтунда патав алай аямдин школа эцигунин кIвалахар «муркIада туна» муьжуьд йис  хьанва. Куьгьне мектебдин  къав гила мад чкIидай гьалда ава, чирвилер къачузвай классрин цлара авай хъиткьеррай куьче акваз­ва, къаварай тIилияр къвезва. Къе­це лагьайтIа, 21 лагьай асир, ихтилат физвайдини мектебда кIел­завай 257 аялдин кьисметдикай я. Аялрин диде-бубайрихъ ва муаллимрихъ гьеле умуд ама. Анжах геж тахьанайтIа…»

27-майдиз, и чарчиз жаваб яз,  Дагъустан Республикадин Гьукуматди чапна:

«Малум тирвал, и объект эцигунин кIвалахар 2011-йисуз кьилдин  инвесторди башламишнай, амма 2014-йисалай абур, инвес­тордихъ пулдин такьатар тахьун себеб яз,  акъвазарнава. Эцигнавайди анжах чирвилер гудай корпусдин дарамат я, столовойдин ва спортзалдин дараматар  эцигунин кIвалахар фундаментдин дережада ама.

РД-дин «Даггражданкоммунпроект» ГУП-ди 2019-йисуз  эцигнавай объектдиз талукь яз нетижа акъуднай ва ада проектдинни сметадин документациядиз жаваб гузвайди, кIвалахар ерилудаказ кьиле тухванвайди тестикьарнай.

2022-йисуз объектдин къимет­ 84,9 миллион манатдиз барабар тирди тайинарна. Объектдин эцигунрин кIвалахар давамарун патал республикадин бюджетдай алава такьатар чара авун лазим я. Им лагьайтIа, анжах  объект хсусиятдин жуьредай государстводиндаз акъудунин нетижа­да­ ийиз хьун  мумкин кар я. Да­гъустан Рес­публикадин чилерин ва эменнидин алакъайрай министиерстводи РД-дин финансрин министерстводиз 2023 ва 2024-2025-йисарин планда къалурнавай вахт патал респуб­ликадин бюджетдин про­ектда ­винидихъ къалурнавай объект маса къачудай такьатар фикирда кьунин гьакъиндай арза рекье тунва.

Чна  и месэладай эхиримжи къарар кьабулунин гьерекат яргъалди финин гьакъиндай гражданин А.А.Абдулгьамидован фикирдал разивал ва гъавурда гьатун малумарзава. Идахъ галаз сад хьиз къейдзава хьи,  бюджетдин такьатар маса хилериз рекье тунихъ,  гьакIни  кьил тагъанвай эцигунрин, сифте нубатда яша­йишдин объектрин кьадар  гзаф хьунихъ  галаз алакъалу яз арадал атанвай шартIара Билбил-Къазмайрин школадихъ галаз ала­къалу гьалдихъ гьахълу себебар авайди яз гьисабиз жеда.

Алава яз хабар гузва, юзан тийидай эменнидин и объект рес­публикадин хсусиятдиз маса­ къа­­чунин месэладиз 2023 ва 2024-2025-йисарин планда къалурнавай вахт патал  республикадин бюджетдин проект кьилиз акъуддайла, килигда. Объект кьетIен гуьзчивилик кутунва, РД-дин гьукуматди  образованидин идарадиз талукь месэла фад гьялун патал  серенжемар кьабулда».

Къейд ийин хьи, Алик Абдулгьамидован къарардиз талукь яз РД-дин Кьилин баянар адан администрацияди 29-майдиз чапна.

«Къе инвесторди школа ам эцигунин кIвалахрал кьил гъун па­тал аслу тушир комиссияди тайи­нарай къиметдай, кьилди къа­чур­тIа, 84,9 миллион манатдай го­сударстводиз маса гун теклифзава. Гьа са вахтунда, фикирза­вайвал, им анжах сад лагьай кам жеда: проект алай аямдин ис­­те­­мишунриз жаваб гудайвал туькIуь­рун,кIвалахар акьалтIарун, ахпа шко­ла лазим къайдада тадарак­ламишун патал идалайни гзаф харжияр герек къведа», — кхьизва  администрациядин интернетда авай телеграм-каналди. Малуматда хабар гузвайвал, республикадин Кьили  и месэлада кьадардилай артух гьиссериз рехъ гун артухан кар яз гьисабзава, амма объект эцигна куьтягьда.

«Эгер чна такьатар исятда чара авуртIа, чахъ акьалтIар тавунвай эцигунрин мад са объект жеда.  Вуч лазимвал ава чаз алай йисуз 85 миллион манат харж авунин, эгер чавай аялар кIелдай чкайралди таъминариз гьикI хьайитIани тежедайла? Гьа са вахтунда  и такьатрихъ чавай  яшайишдин маса объект, месела, аялрин бахча ишлемишиз вахкуз жеда. Чна объект, ам эцигунин кIвалахар замин яз акьалтIардай мумкинвал хьайила, маса къачуда. Маса къачуда ва гъиле-гъил аваз ам эцигна куьтягьунин кIвалахар башламишда. Зи гьисабунралди, и кар къведай йисуз ­ийиз жеда», — гъавурда твазва рес­публикадин Кьили. Ада властдин органрал, 2024-йисан бюджетдин план туькIуьрдайла, мес­эладиз килигун тапшурмишнава.

Эхирдайни чаз лезгийрин жемиятдин крарал машгъул кас тир Альберт Эседова месэладин гьакъиндай ганвай баян къейд ийиз­ кIанзава.

«За журналист Алик Абдул­гьа­­­мидова РД-дин Гьукуматдин Гьуьр­метдин Грамота республикадин­ Кьи­лив элкъвена вахкуниз талукьарнавай гьар жуьредин макъалаяр кIелна. Бязибуру  кхьизвайвал­,  Абдулгьамидова  месэладал фикир желб авун патал дуьз рехъ хкянавач. Зи фикирдалди, рехъ ви­ридалайни асантди ва дуьзди­ я. Анжах жемятдин арада резонанс арадал гъуни са тIимил хьайитIани месэладик юзун кутун мумкин я.

Муниципальный, райондин ва республикадин гьакимриз яраб мад гьикьван вахт лазим жедатIа, алай чкадал чилиз кIур гуз акъваздайвал ваъ, эхирни  ишлемишиз вахкудайвал саки гьазур школа?! Мад гьикьван вахт лазим жеда уьл­кведин Президентдин тапшуругъ кьилиз акъудун патал? Мад вуч герек я икьван мердвилелди авунвай пишкеш кьабулун ва эхирдал гъун патал? Анжах бюджетда авачир миллионрикай лугьумир, эгер кIан хьайитIа…

Машгьур журналистдин тереф хуьз алахъай ксарни ава. Зунни гьабурун терефдал ала. За тамамдаказ хуьзва адан тереф!

Алик Абдулгьамидова кьабул­  тавунвай РД-дин Гьукуматдин Гьуьрметдин грамотадиз ам, дугъриданни, лайихлу я. Амма мад тик­рариз кIанзава: эгер Абдулгьа­мидован къастунал кIевивал хьа­начиртIа, мумкин я, гьам хъсан шартIар, гьамни хъсан инсанар – вири авай Дагъустанда чун икьван писдаказ вучиз яшамиш жезватIа чир жедачир».

«Республикади гьар йисуз вичин хивез  мектебар эцигунин ва я бинедилай ремонт авунин жигьетдай гъвечIибур тушир мажбурнамаяр къачузва. И карда ада анжах са принципдал – аялрин  итижрал, абурукай къайгъу чIугунал  амал ийизва», — кхьенва администрациядин интернетда авай чина.  Шак алач, им лап хъсан принцип я, адал рази тежедайбур бажагьат жагъида. Амма билбилхуьруьнви аялрин итижрал нубат мус агакьда?!

Жасмина  Саидова